Ауыр соққы ана тілімізге де төнді. Қауіптің қара бұлты әлі толық сейілген жоқ. Философ Амангелді Айталы: «Жаһандану заманында ұлттың рухани коды жойыла бастады деушілер көбейді. Әсіресе ресейлік ғалымдар арасында ұлттардың жаназасын шығарғысы келетіндер бар. Мысалы, қазақтарды орыс әлемінің ықпалынан шығарғысы келмейтіндер ұлттың жай ғана топ екендігін көрсету үшін қазақтарды мысалға алады» деп жазады. Адамзат тарихынан ойып орын алған ұлтымыздың басына төнген қауіпті қоюлата түсуді көздейтін ниетке жол бермеудің амалы – ана тілін ардақтап, мемлекеттік мәртебе биігіне көтеру. Туған тілін ешуақытта өзгенің табанына салмайтын отандастарымыздың барлығы бұл тілекте бірлік көрсететініне күмән жоқ. Мәселе өзімізде – қазағымызда. Мемлекеттік тіл саласындағы жұмыстың өрге басуына тілдік негізде екіге бөлініп бара жатқан қазақтың, өз ішіміздегі ойдың бірікпеуі басты кедергі. Ана тілінен алыстаған жас пен жасамыстар саны бірнеше миллион. Бір замандас немересінің қазақшаны түсінбейтінін, қызы мен күйеу баласы да орысша сөйлесетінін айтып қынжылғанда не дерімізді білмедік. Ана көңілін жықпай, қызы баласын қазақ мектебіне апарыпты.
Бірінші сабақтан келген немересінің алдынан шығып, құшағын жайған әжесіне ботақаны орысша «не пойду в школу, там одни иностранцы» деп бұртиыпты. Бір замандас университет бітірген немересі шымкенттік жігітке тұрмысқа шығатынын, қазақшасы ауыз-екі сөйлеуден аспайтынын айтып, «қалай болар екен» деп қорқасоқтайтынын жасырмады. Құдаларының келін түсіру тойына қатысып қайтқан соң «көңілім орнына түсті, күйеу баланың отбасы орыс тілді екен» деп мәз-мейрам болды. Иә, қазақтың өзара орысшасына құлақ үйреніп, көндігіп те кеткендейміз. Бұрын өзбек ағайындардың «орыс болу үшін әуелі қазақ болу керек» деген қағытпасын естігенде намыстанатын едік. Сол намысты жоғалтып барамыз ба, қалай? Елбасының Ұлытау төрінен «қазақ қазақпен қазақша сөйлес, кімнен қорқасың?!» деуінде терең мән бар. Бұл – ана тіліміз бен салт-дәстүріміздің берік қазығы болып келген қазақ халқына «бірінші байлығыңа, басыңдағы бағыңа ие бол» деген сөз. Әр отбасына бас болатын әулеттің үлкендері. Неміс ойшылы Хайдеггер «тіл – адамның үйі» дейді. Отбасылық «Ана мектебі» – ұлттық рухани құндылықтар қайнары, туған тілдің мөлдір бастауы.
Педагогика ғылымының атасы Ян Коменскийдің «Ұлы дидактика» еңбегі бойынша балаға тәрбие, білім берудің екінші сатысы «Ана тілі мектебі» – тілімізді дамудың телегей теңізіне алып шығатын қазақ мектептерінің бастауыш буыны. Тәуелсіздіктің шарапатымен ата-ана зәру болып келген қазақ мектептері мен балабақшалар қаулап өсіп келеді. Оқушылар саны да жыл сайын артуда.
Дегенмен қазіргі қазақ мектептері шәкірттерінің тілі шұбарланып тұрады. Қазақ мектептерінің қасіретіне айналған аралас тілділік жойылмай, ана тіліміз адым жаза алмайды. Оқыту ісін орыс тілімен қосарлап қойыртпақтау сүргіні өткен ғасырдың 70-жылдарының басында басталды, оқу министрінің орынбасары Щербаковтың аралас тілді мектептерді әспеттеген ғылыми диссертация қорғауынан кейін кең қанат жайды. Сол кезде-ақ Сәбит Мұқанов аралас тілділік қазақ тілі тамырына балта көтеру екенін қатты айтты. Амал нешік, аралас тілділік белең алып, орыс тілі басымдыққа жетті. Енді, міне, ХХІ ғасырда отаршылдық жымысқы саясаттың жемісі пісіп, жасы бар, жасамысы бар миллиондаған қазағымыз ана тілін жиып орысшаға көшті. Қазақ мектептерін аралас тілділіктен құтқару қолға алынғанымен, діттеген мақсатқа жеткен жоқпыз. Елбасы нұсқауымен мемлекеттік тілді қорғауға бағытталған күрделі іс-шаралар қолға алынды. Парламент, Үкімет қазақша сөйлей бастады. Енді үлкенді-кішілі басшы атаулының қазақшасының жетік болуын талап ететін заң қажет.
Ана тілінің тағдыршешті тұғыры болатын латын әрпіне көшу басталды. Тек бұрынғы ғадетпен қазақ тіліне қатысты көп мәселені созбұйдаға салып жіберуден сақ болсақ игі. Елбасы Үкіметке қазақ тілін латын әліпбиіне көшірудің нақты кестесін жасау жөнінде тапсырма берді. Бұл кесте Үкімет кеңсесі ішінде қалып қоймай, жария болуын күтудеміз.
Білім және ғылым министрі 2020 жылы бірінші сынып латын әрпіне көшетінін хабардар етті. Елбасы «жаһандық әлемге еркін кірігіп, жұмыс істеудің басты шартына» айналған ағылшын тілін оқытуды жаппай және жедел жүргізуді тапсырды. Ендігі мәселе – бұл міндетті жүзеге асыратын орындаушыларда. Басшылыққа алатын бағдар айқын. Елбасы Үндеуінде айтып отырғанындай, туған тілімен қатар балаға екінші және үшінші тілдерді үйретуде жалпы педагогика ғылымын сүйеніш еткен озат елдердің озық тәжірибесіне ден қойсақ, ана тіліміз дамудың жаңа биігіне шығатынына сенім мол.
Сайраш ӘБІШҚЫЗЫ,
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері
