Фестивальдің ең басты қонақтарының бірі серб режиссері, актер және музыкант Эмир Кустурицаның «Ұзақ құс жолымен» фильмінің тұсаукесеріне жиналғандар танымал тұлғаның жеке өмірінен де көп мәлімет алды. Ата-бабасы христиандық сенімді ұстағанымен, ата-анасы мұсылмандықты қабылдаған Эмир жастайынан өнерге бейім болып өседі. Танымалдылыққа қол жеткізгеннен кейін тоғыз жыл кинодан тысқары өмір сүріп, тек музыкамен ғана айналысқан. Астанаға алғаш рет келіп тұрған ол әуежайдан түскен соң-ақ жас қаланың келбетінен көз ала алмағанын айтады. Екі күннің ішінде көп нәрсені көріп үлгергенін, жас қаланың ғимараттары, стилі, жалпы инфрақұрылымына қызыққанын жеткізді. «Тамаша адамдар тұратын таңғажайып қалаға ұқсаттым. Сіздердің Президенттеріңіз 20 жылда үлкен әрі әдемі мегаполис салып үлгеріпті» дейді ол.
Эмирдің ендігі ойы – жазушы Шыңғыс Айтматов шығармасының желісі бойынша Қазақстанда фильм түсіру. Өйткені Ш.Айтматов оның ең сүйікті жазушыларының бірі. Оның ойынша, бүгінгі фильмдердің 90 пайызы сапасыз. Кешегі жанрлардың ішінде жаны сірілігін танытып бүгінгі күнге аман жеткені – реализм мен фантастика ғана. Тренд болса да, кино түсіру – өте қиын. Егер оның идеясы мықты болса, бұл тіпті қиын. Мысалы, «Ұзақ құс жолымен» фильмінің идеясы Н.Михалковтың соғыс туралы айтқан әңгімесінен, екінші соңы қасіретпен аяқталған Сербиядағы үйлену тойынан, үшінші еркіндіктің символы қыран бүркіт феноменінен, осы үш мысал арқылы дүниеге келген. Соғыс, саясат туғызған шиеленістер туралы оқиғаларды өзек ете отырып әртүрлі жанрдағы бірнеше картина түсірген Э.Кустурица қазақстандық көрермендерге ұсынып отырған бұл фильмінде соғысты ертегі сияқты етіп көрсетеді. Иә, атышулы режиссерлердің қалыптасқан, қасаң стереотиптердің бәрінен қашып, жаңалық әкелгісі келетін ізденісінің кустурицалық дәлелі осы – соғыс туралы ертегі. Тыңнан табылған ерекше формамен түсірілген фильмнің екінші назар аударар тұсы, ең сұлу, сұранысқа ие итальян актрисасы Моника Белуччиді басты рөлде ойнату арқылы Кустурица туындысының салмағын арттыра түскен. Кездесу спикері Кустурицаға: «Фильмді қалай отырып көру керек?» деді, «барлық фильмді ізгі ниетпен, жан-жүрегіңнен өткізіп, елітіп отыру көру керек. Бастысы, попкорн жемей, кока-кола ішпей отырып көру керек» деп жауап берді.
Қытай ұлы поэзияның, ұлы тарихтың, ұлы экономиканың ғана отаны емес, ұлы киноның да орталығына айналып келе жатқанын фестиваль қонағы болып келген Ван Сяошуайдің бір ғана фильмі дәлелдегендей болды. Ванның өзі Қытай киносының «алтын ғасырындағы» алтыншы буынның белді өкілінің бірі. Қытайдың өткені мен бүгінін сабақтастыра отырып, оның қуатты ел екенін өнер тілімен тағы бір еске салып қою көрші ел режиссерлерінің асыл мұратына айналғанын таныдық.
Бір таңғаларлығы, қытайдың бүгінгі заманауи киносының ең танымал тұлғасы, «Еуразия» кинофестиваліндегі қазылар алқасының мүшесі Ван Сяошуай ұсынып отырған «Шанхай арманы» фильмінің де саяси бояуы қалың, коммунистік идеология билігіндегі Қытай елінің 1960 жылдардағы қатал шындығын режиссер 19 жастағы бойжеткен қыздың өмірі арқылы бүкпесіз көрсетеді. Ұзақ дайындықпен дүниеге келген туынды екенін түсіну қиын емес. Жүргізуші бұл фильмді «бүгінгі қытай киносы қаймағының қаймағы» деп бағалады. Фильм ностальгияға толы, экраннан тараған жылылық әр адамның жастық шағына, балалық кезеңіне жетелейді. Қытай режиссері жеке адам мен қоғам арасындағы қарама-қарсылықты, дәлірек айтқанда, адамның қоғамға қарсылығын әлеуметтік қайшылықтар арқылы ашады. Тіпті қарапайым қытай тұрғынының басқа қалаға қоныс аудармақ түгілі өздігінен басқа үйге де көше алмайтын еріксіздігін, шамырқанғанын, мұң-наласын сыртқа білдіруге құқығы жоқ жандардың ішкі қайшылығын көрсете отырып, «осындай қарсылық қайтсе шешіледі?» деген ойды білдіргісі келетінін байқау қиынға соқпайды. Режиссердің жеке тұлғаны құрметтеуге шақырып тұрған азаматтық ұстанымын байқамау, бағаламау мүмкін емес. Сондықтан болар, әлеуметтік қиындықтың қатпарын тереңінен көрсетуді режиссерлік мұратына айналдырған Сяуошайдың талантын кино саласындағы мамандар ғана емес, әлемдік саясаткерлер де жоғары бағалайды екен.
Айгүл Аханбайқызы,
«Егемен Қазақстан»
АСТАНА
