Қазақ тілін айтпағанда, орысша, қытайша, моңғолша, ұйғырша емін-еркін сөйлейтін. Марқұмның туған жері – қазіргі Шыңжан өлкесіне қарасты Жемсары-Шонж маңы. 1930-1940 жылдардың аласапыранында Қобда бетіне өтіп кеткен екен де, анасы қалып қойыпты.
Жат елге табаны тиген алғашқы жылдары Зәкең «Ақкөл» дейтін Ресеймен шекаралас сауда бекетінде орыс кәсіпкерлері ашқан жүн жуатын көшпелі фабрикада жұмыс істеп, тіл үйренген. Шамамен 1945-1946 жылдары Тақай Тәпбайқызы дейтін апамыз екеуі Ақкөлде шаңырақ көтеріпті. Осы зайыбынан туған үрім-бұтағы қазір түгелдей Қазақстанда өмір сүріп жатыр.
Ақсақалдың 100 жасқа толу құрметіне орай елдің басшысы Ю.Цеденбал арнайы құттықтау жолдап, республикалық ардагерлер кеңесінің төрағасы Жамбының Жәмияны дейтін генералды жіберіп, сый-сияпат көрсетеді. Мына фотодағы көрініс дәл сол сәттен түсірілген.
Осы кездесу барысында генерал: «Ақсақал, қанша мөлшерде зейнетақы аласыз?» деп сұрапты. Сөйтсе, Заяат ата ешқашан зейнетақы алып көрмепті. Себебін сұраса қария: – Терім сіңбеген арам ақшаны қалай алам, – деп жауап берген. Жолаушы генерал аттанар алдында аймақ басшыларына ескертіп, қарияға зейнетақы тағайындап беруді тапсырады.
Содан үкімет адамдары келіп: «Зейнатақы арам ақша емес, жасыңызда істеген еңбегіңіздің өтеуі» десе, ақсақал одан әрі шыр-пыр болып: «Ойбай-ау, ол кезде істеген еңбегім үшін айлық алдым емес пе!» деп бет қаратпапты.
Амалы қалмаған бастықтар мән-жайды таныстыру үшін тапсырма берген генералға хабарласады. Осылай да, осылай, ақсақал ақша алмай жатыр. Содан Зәкеңе генералдың өзі сөйлесіп, жағдайға қаныққан соң «қарияны қинамаңдар» деп орталықтан ол кісіге арнайы сыйлық жібертеді. Генералдың ілтипатына риза болған Заяат қария оған «қарағым, сен де менің жасыма кел», деп батасын беріпті. Құдайдың құдіреті, бата алған Жамия генерал 2007 жылы 100-ге қараған шағында дүниеден өтті.
Бертінде естідік, Заяат атамыздың анасы да көп жасап Турфан өлкесінде өмірден өтіпті. Марқұм өмір бойы «бір күні келер» деп ұлын күтіпті. Күнде ұйықтар алдында пештің көмейіне отын толтырып, үстіне су толы шәугім асып қояды екен. «Ұлым шөлдеп келетін шығар, дайын тұрсын» деп. Ол, ол ма, кейуана егер де біреу-міреу «балаң келді, сүйінші!» десе, ұялып қалмайын деп, қақтаған ақ күмістің шетін тесіп, оған жіп өткізіп мойнына іліп жүреді екен. Мақсаты – сүйінші сұраған адамға бермек. Бейбақ ана дүниеден өтерінде күмісті өзімен бірге қоса жерлеуді өтініпті. О дүниеге барғанда ұлыма ұшырасармын деген үміті шығар...
Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
