Өкінішке қарай, еліміз тәуелсіздік алған жылдардан бастап Қостанайдың дәуірлеген даңқы біртіндеп бәсеңси берді. Өйткені егемендіктің елең-алаң шағында «бартер» деген пайда болып, бүкіл мал атаулының түбіне жетті. Айталық, ең нашар деген, бірыңғай дотациямен күн көріп отырған кеңшардың өзінде ол жылдары кем дегенде мыңға тарта жылқы, 5-6 мың бас ірі қара, 20 мыңнан астам қой болса, бүгінде сол малдан тігерге тұяқ қалған жоқ.
Тоқсаныншы жылдардағы дағдарыстың салдарынан миллиондаған гектарға егіліп келген астық алқаптарының көлемі күрт құлдырады. Мысал үшін айтар болсақ, ол уақыттары кейбір кеңшарлардың бір өзі ғана 100 мың гектардан астам алқапқа егін егетін. Қостанайда өндірілетін кеннің негізгі тұтынушысы болып табылатын Ресей өз экономикасының тұралауына байланысты қазақстандық шикізаттан бас тартты. Міне, осы жағдайлардың бәрі облысқа ауыр соққы болып тиді.
Облыстағы тұрғындар санының кему үрдісі де біраз жайдан хабар беретін тәрізді. Мәселен 1999 жыл мен 2011 жылдың арасында облыс халқының саны 1 017 729-дан 879 579-ға дейін кеміген. Одан кейінгі төрт жылда халық саны 3 мың адамға артқанымен, соңғы екі жылда тағы да 8 мың адамға азайып кеткен. Өткен ғасырдың сексенінші жылдарында облыстың ең шағын деген аудандарының халқы 30 мыңға жақындап баратын. Бүгінде негізінен жергілікті ұлт өкілдері қоныстанған Амангелді, Жанкелдин, Науырзым аудандарының әрқайсысының халқының саны 20 мыңға да жетпейді.
Дей тұрсақ та, Қазақстан экономикасы жандана бастаған 2000-жылдардың басынан бастап Қостанай өңірінде де қараң-құраң тіршілік пайда болды. Дегенмен, әбден титықтаған шаруашылықтарды қайта қалпына келтіру оңай міндет емес еді. Сондықтан болар, облыстың әлеуметтік-экономикалық ахуалын жақсарту бағытындағы жұмыстардың айтарлықтай дәрежеде қолға алынғанына қарамастан, бір кездердегі биік межелерге жету әлі де мүмкін бола алмай отыр.
Таяуда Қостанайда болғанымда, атқарылып жатқан оңды іс-шараларды көріп көңіл тоғайды. Қалада құрылыс жұмыстары жап-жақсы қарқынмен жүргізіліп жатыр екен. Бұлай дейтінім, бір замандары тұрғын үй, басқа да құрылыстар салудан елімізде алдыңғы орындардың бірін иеленген Қостанайда соңғы жылдары бұл сала да едәуір саябырсып қалған болатын.
Негізінен коттедждер тұрғызылып (оларды да қалталы азаматтар өз күштерімен салып жатыр), көп қабатты үйлердің бой көтеруі Қазақстанның басқа өңірлерімен салыстырғанда тым сылбыр дамыды. Соңғы жылдары сол олқылықтың орнын толтыру бағытында талпыныстың бар екендігі байқалады. Соның нәтижесі шығар, бір кездері құлазып бос жатқан «екінші Қостанай» деп аталатын аймақта бүтіндей бір шағын ауданның пайда болып келе жатқанының куәсі болдық.
Дәл осы жерде тұрғызылған аумағы атшаптырым болатын «Қостанай плаза» деп аталатын супермаркет те халыққа қазіргі заман талабына сай қызмет көрсетіп тұр екен. Бұған дейін де қалада ірі-ірі сауда орындары пайдалануға берілгенін ескерсек, жаңа супермаркет солардың қатарын толықтыра түскен сыңайлы.
Оның сыртында қала көшелері тәртіпке келтіріліп, жаңадан асфальт төселуде. Бұл аз десеңіз, қалада УЕФА стандарттарына жауап беретін, биіктігі шамамен тоғыз қабат үйдей еңселі болатын футбол аренасы салынып жатқаны туралы жағымды жаңалықты да естіп қуанып қалдық. Егер осы қарқынынан танбаса, соңғы уақытта дамуы тежеліңкіреп қалған қаланың бойына қан жүгіріп, келбетінің көркейе түсер күні де алыс емес.
Біз Қостанайдағы құрылыс барысын жайдан-жай әңгімелеп отырған жоқпыз. Бір замандары облыс құрылыс салудан республикада алдыңғы қатардан көріне білді. Оған қалада темір-бетон бұйымдары комбинатының жұмыс істеуі де өз септігін тигізгені анық.
Ең үлкен автовокзал (Алматыдан кейінгі) мен көз тартатын темір жол вокзалы да қалада сонау 1970-1980 жылдары бой көтерді. Кинотеатрлар мен мәдениет үйлері де өзге қалалардағыдан артық болмаса кем болған жоқ. Ең бастысы, қала өте таза, тұрғындардың өмір сүруі үшін мейлінше қолайлы болатын. Соған орай шаһарда қоғамдық тәртіп те жақсы болды.
Сөз орайында сүтті ұнтақтан езіп ішіп, ет пен жеміс-жидекті сырттан тасымалдап отырған қазіргідей шақта облыстың ауыл шаруашылығын дамытуға сұранып тұрған өңір екенін еске сала кету де артық емес. Оған жоғарыда өзіміз аз-мұз тоқталып өткен бұрнағы жылдардағы көрсеткіштерге назар аудара отырып та көз жеткізуге болады.
Кезінде біз де осы қалада оқыдық, өмір сүрдік. Қаладағы асханаларда тағам түрлері дегеніміз молынан болатын. Әсіресе жайлауда жүрген малдан алынған қаймақ пен сүт адамның тілін үйіретін. Несін жасырамыз, қазіргі уақытта облыстағы мал өсіруге де, бау-бақша өсіруге де қолайлы ұлан-байтақ жерлер қаңырап бос жатыр. Оны да өзіміз әрілі-берілі өткенде жыл сайын көріп жүрміз. Мәселен Қостанай қаласынан Арқалық қаласына дейін шамамен алғанда 450 шақырымдай жер.
Міне, дәл осы аралықты жүріп өткенде жолшыбай жайылып жүрген бір аша тұяқты кездестірмеуге болады. Осы орайда ауыл шаруашылығы неліктен кенжелеп қалып отыр, оны алға бастыру үшін не істеу керек деген сауалдың туындауы әбден мүмкін. Бұл үшін бар болғаны мемлекет тарапынан лайықты қолдау көрсетілуі керек, яғни арнайы субсидиялар бөле отырып, мал бордақылау алаңдары мен тауарлы-сүт фермаларының санын арттыру қажет. Сонда ғана Мемлекет басшысының ауыл шаруашылығын экономиканың драйверіне айналдыру керек деген талабы нақты жүзеге асатын болады.
Әрине, бұл айтылғандарға қарап Қостанай топырағында ауыл шаруашылығы мүлде тұралап тұр деген ұғым тумауы тиіс. Облыс көлемінде «Каркен» ЖШС, «Алтынсарино», «Қарасу ет» сияқты жап-жақсы жетістіктерге қол жеткізіп жүрген мақтаулы ауылшаруашылық құрылымдары бар. Сол сияқты Сачиков ауылында тауарлы-сүт фермасының ашылғанынан да құлағдармыз.
Бірақ ұлан-ғайыр территорияны алып жатқан облыс үшін жоғарыдағыдай санаулы шаруашылықтардың теңізге тамған тамшыдай ғана әсер ететінін де мойындау қажет. Рас, облыстың оңтүстік аудандарында мал өсіріп отырған жекелеген адамдар бар. Өкінішке қарай, облыс халқы олардың малынан алынған өнімнің игілігін көре алып отырған жоқ.
Өйткені тым шалғайда жатқан елді мекендерден өнім жеткізу өте қиын міндет болып тұр. Сондықтан олар да қолындағы малдарын саудагерлерге тірі салмақта сатып, күнкөрісін айырудан әріге бара алмай отыр.
Осы ойдың орайында бір ескеретін жайт, әр өңірдің өзіне тән ерекшеліктері бар. Қазақстанның батысы мұнайымен және газымен өркендеп жатса, ондай қазба байлығы жоқ Қостанай сияқты облыстардың ауыл шаруашылығын дамытуы тиіс екендігі еш күмән тудырмауы тиіс. Әсіресе азық-түлік қауіпсіздігі проблемасы әлемдік қауымдастықты алаңдатып отырған қазіргі шақта мұның өзі дер кезінде қолға алынған өте маңызды іс болар еді.
Тек осындай мүмкіндіктерді пайдалана отырып қана Тобылы мен Торғайы тулап аққан, жағалай қарағайлар көмкерген берекелі мекен Қостанай атырабының мерекелік көңіл-күймен өмір сүретініне үлкен үмітпен қарауға болады.
Сейфолла ШАЙЫНҒАЗЫ,
«Егемен Қазақстан»
