Жоғарыда айтылған Елбасы тапсырмасын орындау мақсатында 2017 жылдың мамыр айында елордамыздағы Ұлттық музей жанынан «Қасиетті Қазақстан» ғылыми-зерттеу орталығы құрылған еді. Аталмыш орталық іске кіріскеніне бір жылдан асты. Осы аралықта қыруар шаруа атқарылған екен.
Ең әуелі аталмыш мекеме еліміздегі қасиетті тарихи орындарды анықтап, олардың ұлттық-идеологиялық деңгейін нақтылау мақсатында орталық жанынан ғылыми-сараптамалық кеңес құрды. Оған жергілікті өлкетанушылар, этнограф ғалымдар, аймақтағы салалық мекеме қызметкерлері тартылды. Сөйтіп өңірлердегі тарихи-өлкетану музей қызметкерлерінің атсалысуымен еліміз аумағында орналасқан қасиетті-киелі, рухани-тарихи маңызы зор нысандар тізбесі жасалды.
Нәтижесінде барлық өңірлерден жинақталып, жұмыс тобына келіп түскен 1000-ға жуық нысанға сараптама жасалып, осылардың ішінен 100 нысан жалпыұлттық деңгейлі, 500 нысан жергілікті маңызы бар қасиетті орын тізіміне енгізілді. Бұл нысандар туралы өткен жылдың аяғында «Қазақстанның жалпыұлттық қасиетті нысандары» және «Қазақстанның өңірлік қасиетті нысандары» атты үлкен еңбек қазақ және орыс тілдерінде, объектілердің суретімен қоса жарыққа шықты.
Бұның сыртында «Қазақстанның қасиетті жерлерінің географиясы» атты виртуалды-интерактивтік карта жасалып, «Қазақстанның қасиетті жерлерінің энциклопедиясы» атты бес томдықтың алғашқысы оқырман қолына тиіп те үлгерді. Бұл тұңғыш жинаққа – Алматы және Астана қалалары мен Ақмола және Алматы облыстары қамтылып отыр.
Жоғарыдағы жалпыұлттық тізімге енген кейбір нысандар, Қожа Ахмет Ясауи және Қарахан кесенелерін қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде таныстыратын 3D модельді көрсетілім әзірленді. Сонымен қатар әлеуметтік желілерге арналған мобильді форматтағы 40 секундтық бейнероликтер мен еліміздің киелі жерлері туралы 4 ғылыми-көпшілік деректі фильм түсірілді. Олар National Geographic, BBC секілді бүкіләлемдік беделді телеарналарда көрсетіліп жатыр.
Еліміздің қасиетті нысандарын шетелдіктерге таныстыру мақсатында Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» АҚ 20-дан астам ғылыми-танымдық деректі фильмдер түсіріпті. Солардың қатарында «BBC WorldNews» телеарнасымен бірігіп түсірген «Алтын адам» археологиялық қазбасына арналған «Алтын жауынгер» атты жаңа деректі фильмнің телевизиялық тұсаукесері елімізде және шет елдерде өтті. Бұлардан басқа «Қожа Ахмет Ясауи» және «Айша бибі» фильмдерін түсіру жұмысына 451 миллион көрермені бар шетелдік беделді телеарна «BBC WorldNews» мамандары тартылған.
Сонымен қатар биыл Үкімет қаулысымен «Бозоқ», «Ботай», «Сарайшық» мәдени-тарихи музей-қорықтары құрылды. Алдағы уақытта «Ұлытау», «Отырар», «Таңбалы» мәдени-тарихи музей-қорықтарын құру жоспарланып отыр.
Жыл басынан бері жалпыұлттық тізіміне енген 23 тарихи және мәдени ескерткішке реставрациялау жұмыстары жүргізілді. Олардың қатарында Шақпақ ата, Қараман ата, Ясауи, Арыстанбаб кесенелері, Ақыртас, Аппақ ишан кешендері, Түркістан, Сауран, Сығанақ, Ежелгі Тараз, Талғар қалашықтары бар.
Енді «Қасиетті Қазақстан» жобасы аясында аймақтарда атқарылып жатқан істерге тоқталсақ, мысалы Атырау облысындағы Құлсары қаласынан 30 шақырым қашықтықта орналасқан «Ақмешіт» кешеніне жаңадан жол салу ісі қолға алынса, Ақмола облысында жалпыұлттық деңгей сапынан орын алған 10 нысанға, жергілікті маңызға ие 33 нысан бар болса, осыларға жаңғырту, жаңарту жұмыстарын жүргізу үшін облыс есебінен жалпы сомасы 116,5 миллион теңге қаржы бөлініпті. Нәтижесінде, ғалым Шоқан Уәлихановтың және өңірге есімі әйгілі тұлғалар Ақан сері, Біржан сал ескерткіштері жөнделіп, Степногор қаласына ғұлама ғалым Қаныш Сәтбаевтың алып мүсіні орнатылды. Сол сияқты өңірдің тағы бір тарихи тұлғасы Уәли ханның мазары демеушілер есебінен жөнделуде. Ақмола облысы елімізде туризмді дамытушы донорлық әлеуеті жоғары аймақ болғандықтан болашақта мұндағы қасиетті орындарды жалғайтын туристік маршрут жасақтау жайы да назарда.
Осындай келелі істер Шығыс Қазақстан өңірінде де жалғасын табуда. Соның бірі өткен жылы жауынгер сақ әйелінің мүрдесі табылған Берел қорғанына тарихи-археологиялық музей кешені тұрғызылып, №5 қорғанның үстіне шыны күмбез-шатыр орнатылды. Қатты шыныдан жасалған жабық кешен аумағы – 90 шаршы метр, ал биіктігі жәдігерлер жатқан тереңдіктен бастап 8,5 метрді құрап отыр. Сонымен қатар өңірге танымал қасиетті орындар Ырғызбай мавзолейі, Қоңыр әулие үңгірі қатарлы нысандарға баратын жолдар жөнделген. Сондай-ақ өткен жылдың соңында С.Аманжолов атындағы ШҚМУ жанынан ашылған «Шығыс маржандары» атты туристік ұжым өңірдегі қасиетті нысандарды насихаттау бағытында жаңадан 23 бағытта туроператорлық қызмет көрсеткен.
Батыс Қазақстан облысында демеушілердің көмегімен облыс орталығының ежелгі «атасы» есебінде мойындалып келген ортағасырлық «Жайық қалашығының» аспан астындағы ашық макеті жасалып, «Бөкей Ордасы» тарихи-мәдени кешеніне баратын жолға жөндеу жүргізілсе, дәл осы сияқты Жамбыл облысы аумағында орналасқан «Ақыртас» кешеніне қатынайтын жеті шақырымдық жолға асфальт төселген.
Еліміздегі жалпыұлттық қасиетті нысандардың көнелігі жағынан Маңғыстау өңірі алда тұр. Атап айтқанда, Х-ХІХ ғасырлар мұрасы Бекет ата, Шопан ата, Қараман ата, Масат ата, Сисем ата, Шақпақ ата, Сұлтан епе қатарлы нысандар бар. Осыларды қорғап-сақтап, туристік бағытта дамыту үшін облыс бюджетінен 5 млрд теңге қарастырылған.
Сол сияқты құрамы Ресей және өзбекстандық ғалымдар тобынан жасақталған Хорезм археологиялық-этнографиялық экспедициясы ғылыми-зерттеу мекемесі Қызылорда облысы әкімінің қолдауымен аймақтағы қасиетті орындар Сығанақ, Жанкент, Сортөбе, Қышқалаға археологиялық зерттеу жұмыстарын жүргізіп, ғылыми-сараптамалық қорытындысын шығаруда.
Солтүстік Қазақстан облысы әкімдігі «Қарасай – Ағынтай батыр» мемориалдық кешеніне жөндеу жұмыстарын жүргізумен қатар, биыл туғанына 125 жыл толып отырған ақын Мағжан Жұмабаевтың Сарытомар ауылындағы музейін толық жарақтап, ауылға баратын жеті шақырым жол асфальтталды.
Жаңадан құрылған Түркістан облысы Ордабасы ауданы аумағында орналасқан «Бірлік – Ордабасы» мемориалды кешені, «Арыстан баб» мавзолейі, «Отырар төбе» тарихи кешені сияқты нысандарды қалпына келтіру үшін қомақты қаржы бөліп, туризмді дамытуды қолға алуда.
Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»