Айта кету керек, цифрлы телевизияға ауысу халықаралық «Женева-2006» халықаралық келісімі аясында жүзеге асырылды. Мемлекеттік бағдарламаны атқарушы ұлттық оператор – «Қазтелерадио» АҚ. Бұл жобаның негізгі мақсаты – қалалар мен елді мекендер тұрғындарының арасындағы ақпараттық теңсіздікті азайту арқылы телеарналар санын көбейту.
Осылайша ақпаратқа қолжетімділікті арттыру көзделіп отыр. Сондай-ақ ел аумағында отандық телеарналарды көру аясын кеңейтудің негізінде мемлекеттің ақпараттық қауіпсіздігін арттыру және жалпы телеконтент нарығында отандық телеарналардың хабар тарату үлесін көбейтуді көздейді. Сонымен бірге тұрғындарға және телеарналарға қызмет көрсетудің, бейне және дыбыс сапасының халықаралық талапқа сай болуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Бағдарлама нәтижесінде Қазақстан тұрғындарының 99,8%-і көпбағдарламалы телехабар таратудың жоғары сапалы цифрлы желісіне тегін қол жеткізетін болады. Осыған дейін хабар таратудың ұқсас желілерінде ел тұрғындарының жартысы орта есеппен 5 телеарнаны ғана көрген болса, цифрлы эфирлік хабар тарату бағдарламасын іске асыру барысында қабылданатын арналар саны айтарлықтай артады. Мұндағы басты факторлардың бірі – Қазақстан ТРК облыстық хабар тарату желісінің жұмыс жағдайын барынша жақсарту болмақ. Цифрлы хабар тарату негізінде облыс орталықтары 30-ға тарта телеарнаны көру мүмкіндігіне ие болса, ал қамту аймағы шегіндегі елді мекендер 15 телеарнаны тамашалай алады. Көрермендер бейне мен дыбыстың жаңа сапасына қол жеткізеді. Айталық ұқсас желілерде хабар алу кезінде болатын артық дыбыстар мен кедергілерге жол берілмейді. Цифрлы хабар таратудың артықшылықтары мұнымен шектелмейді. Бұлай дейтініміз, ерекшелігі басым жаңа бағдарлама мәзірі екі тілде, қазақ және орыс тілдерінде жасалған. Хабарлардың электронды бағдарламасы, жаңалықтар мен өзгерістер және профилактикалық жұмыстар туралы тв-пошта арқылы теледидар экранына хабарлама жіберілетін болады.
Цифрлы эфирлік телевизияның басымдықтарына тоқтала кетсек. Мәселен, жалпыға бірдей қолжетімді арналардың бірінші және екінші мультиплексі бойынша абоненттік төлем алынбайды. Телеэкранда көмескілік мүлдем болмайды. Сонымен қатар көрсету сапасы жоғары телеарналарға жеке пакет алу мүмкіндігі беріледі. Бұған қоса дәстүрлі телевизияда таңсық саналатын ақпараттық қызмет түрлері іске қосылады. Яғни төтенше жағдайлар туралы хабардар ету және тағы басқа ақпараттар лезде беріледі. Қарапайым теледидарды DVB-T2/MPEG-4 форматтағы цифрлы құрылғыға және дециметрлік диапозонды антеннаға жалғау арқылы цифрлы эфирлік телехабар тарату желісіне қосылуға болады. Хабар таратудың ұқсас желілері сияқты цифрлы эфирлік телевизия жалпыға бірдей қолжетімді, тегін әрі қосылуы қарапайым болғанымен бейне және дыбысты өте жоғары сапада ұсынатын болады. Эфирлік телехабар таратудың цифрлы желісінің айрықша басымдықтарының бірі – жиілік ресурстарын тиімді пайдалану арқылы көрсетілетін арналардың санын көбейтуге мүмкіндіктің берілуі. Бір жиіліктегі сәйкес бағдарламаның орнына 15 цифрлы арналар топтамасының толық пакеті (мультиплекстер) ұсынылады. Сонымен қатар эфирлік телехабар таратудың цифрлы желісі негізінде әзірге баламасы жоқ саналатын (телегид, телетекст, субтитр және т.б.) электронды қызметтер қатарын ұсыну ұйғарылып отыр. Бұған қосымша телехабар таратуды сапалы дамыту мақсатында (HDTV-жоғарғы сападағы телевизия, интерактивті ТВ және т.б.) жаңа мүмкіндіктерді қолға алу көзделуде.
Бір сәтке отандық телевизия тарихына тоқтала кетсек, 1958 жылдың 8 наурызында негізі қаланған Қазақ телевизиясы 1992 жылы «Қазақ КСР мемлекеттік телерадиосы», «Қазақстан» мемлекеттік телерадиокомпаниясы», деп қайта ұйымдастырылды, ал 1995 жылы «Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» болып ресми аталды. Тәуелсіз Қазақстанға жаңа ақпараттық кеңістік қажет болды. Тәуелсіздікпен бірге жаңадан «Хабар» агенттігі құрылды. 1997 жылы «Хабар» тәулігіне 14 сағат хабар тарату мүмкіндігіне қол жеткізді. Десек те, қазіргі заманның көрермені үшін дәстүрлі телеарнаның хабар тарату мүмкіндігі жеткіліксіз болып отыр. Кабелді және жерсеріктік хабар тарату желісінің дәстүрлі телеарнамен салыстырғанда аясы кең, мүмкіндіктері шектеусіз екені анық. Кабелді телевизия технологиясының мәні көрерменді сапалы жиілікпен қамтамасыз етуінде деуге болады.
Тоқсаныншы жылдардың орта шенінде кабелді телевизияның локальді бренді саналатын «Алма-ТВ», «Секател» және «Қазорталық ТВ» Алматы мен Астана және Қарағанды шаһарларына аяқ басты. Дәл осы жылы жерсеріктік хабар тарату желісі – «Жарық» құрылып, елді мекендердің тұрғындары «Қазақстан» телеарнасын көре бастады. 1995 жылы ұлттық хабар таратуды жерсеріктік хабар таратуға ауыстыру туралы жарлық шықты. Қазақ елі экватор үстінде қалықтаған ғарыштық жерсерік белгілерін алу мүмкіндігіне ие болды. Пираттық хабар тарату контентін қадағалауға индустрия сол кезде қауқарсыз еді. Ақпараттық қауіпсіздікке қауіп төніп, арзанқол және ұрлықы контент локальді брендпен бәсекелестікке сай бола алмады. 2012 жылы Қазақстан аналогты желіден цифрлы хабар таратуға ауысты. Осы уақыт аралығына дейін еліміздегі телекөрермендер саны 2,3 миллионға жетті.
2018 жылдан бастап Қазақстанда цифрлы эфирлік хабар таратуды кезең-кезеңімен жүзеге асыру арқылы аналогты хабар таратудан түбегейлі бас тарту жоспарланып отыр. Теле және радио арналар цифрлы эфирлік хабар тарату желісінде телерадиокомпаниялар мен телехабар тарату операторлары арасындағы келісімге сәйкес қызмет көрсететін болады.
Цифрлы эфирлік телерадиохабарларын таратуға көшу мерзімдері кезең-кезеңімен жүргізілетін болады. Мәселен, 2018 жылдың қазан айында Маңғыстау облысы, желтоқсан айында Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстары қамтылады. Ал алдағы жылдары Атырау, Қызылорда, Алматы облыстары қосылмақ. Сондай-ақ Шығыс Қазақстан, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Қарағанды облыстарын қамту да жоспарда бар. Бұдан кейінгі кезең бойынша Батыс Қазақстан, Ақмола, Ақтөбе облыстары, Астана және Алматы қалаларын қамту көзделіп отыр.
Экономикалық тұрғыдан алып қарағанда, цифрлы хабар тарату – телекоммуникациялық қызмет түрлеріне жол ашу арқылы жиілік спекторын үнемді қолдануға мүмкіндік береді. Отандық телеарналарды цифрлы сапа көмегімен эфирлік телехабар таратудың сандық желісі бойынша облыс орталықтарының тұрғындары 30 телеарнаны цифрлы сапада көреді, ал елді мекендердің тұрғындары цифрлы сападағы 15 телеарнаға абоненттік төлемсіз қол жеткізетін болады. 2020 жылға дейін бағдарлама бойынша цифрлы жүйемен ел тұрғындарының 95%-ін қамту жоспарланып отыр. Қалай десек те, отандық телевизия саласының заман талабына сай ұқсас хабар тарату жиілігін толықтыру немесе хабар таратудың цифрлы жүйесімен толықтай алмастыру – уақыт талабы.
Думан АНАШ,
«Егемен Қазақстан»
