Иә, кең дүниенің есігі болғандықтан да бесікті қасиетті тұтпайтын қазақ жоқтың қасы. Рас, кеңес өкіметі кезінде оны «рахит ауруына шалдықтырады» деген шолақ пікір қалыптастырғандар да кезікті. Тіпті, кеңесшіл дәрігерлер бесіктің «зияндылығын» дәлелдеп те бақты. Бесіктің орнына қоларба мен манежді ұсынды. Сөйтіп көптеген еліктегіш келіншектерді бесіктен бездірді. Қанша жерден «ескіліктің қалдығы» деп шошындырғанымен, ата-бабаларымыз қадіріне жетіп кеткен бесіктен бізді бездіре алмады.
Киелі бесік жайлы ғалымдар не дейді? 1916 жылы психоневрология институтының негізін қалаушы академик Владимир Бехтерев: «Балалардағы невроз ауруының алдын алу үшін бесік жырын тыңдату керек» депті. Бір нәрсенің иісі мұрынына бармаса ол бұлай демес еді ғой. Ал, психолог Виталий Леутиннің айтуынша, бесік жырын тыңдау сәбидің ми қыртысындағы нейрондардың дұрыс дамуына себеп болады екен. Америкалық психолог, медицина ғылымдарының докторы, трансрепсоналды психология ғылымының негізін салушы Станислав Гроф бесік жыры баланың психотерапевтік аурудан жазылуына бірден-бір себеп болатынын жазып қалдырған.
2001 жылы Ресейдің Тюмень қаласының ғалымдары ұзақ мерзімді тәжірибе жүргізеді. Екі топқа бөлінген олардың алғашқысы балаға бесік жырын тыңдатады. Ал екінші топ сәбиге түрлі әуендер жолдайды. Алты айдан соң бөбектердің ми қыртыстары тексеріледі. Сонда бесік жырын тыңдамаған баланың миындағы нейрон жасушалары баяу дамып, ойлау қабілеті бәсеңдегені байқалады.
Ғалымдардың бұл тәжірибесіне алғашқыда күмәнмен қарағандар көп болыпты. Ғалымдар мәселенің анық-қанығына жету үшін зерттеулерін жалғастырады. Уақыт өткен сайын әлди әнін тыңдамай өскен сәбилердің мінез-құлқында психологиялық ауытқулар күшейе береді. Олар тез ашуланып, тез шаршайды. Ойлау қабілеті төмендеп, жалқаулыққа бейім тұрады. Мектепте сабақ оқуға ынта қоймайды. Ауру-сырқауға тез шалдығатыны байқалады.
Демек, бесік жүйке жүйелерінің қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз етеді, сәби бойындағы мейірімділік, қайырымдылық, ата-анаға деген махаббат сияқты ізгі сезімдерді дамытады, дүниетанымдық ізденісін, ғылым-білімге ынтасын арттырады, бала мағыналы һәм мәнерлеп сөйлеуге үйренеді, тұйықталмай, өз пікірін анық білдіретін батыл жанға айналады. Міне, бүгінгі медицина осылай дейді.
Жоғары санатты дәрігер Ә.Аймағамбеттегі нәрестенің терісі өте нәзік келетінін, түрлі химиялық, биологиялық факторлардан қабынып, бөртіп кететінін жазады. Ал бүгінгі еріншек, жанын аяғыш келіншектер баласын бесікке бөлемей, памперс кигізеді. Памперс қазақ халқының демографиялық өсуіне кері әсер етеді деп дабыл қағады ол. Бала памперске кіші дәретті жіберген кезде дене температурасы бірден жоғарылайды. Аздан кейін памперске сіңген зәр қайтадан суиды. Сөйтіп қысқа аралықта бір күйден екінші күйге ауысқан температура аталық бездің дамуын тежейді екен. Яғни, табиғи бел қуатына кері әсер етеді.
Қазақтың хас батыры, белгілі жазушы, даңқты қолбасшы Бауыржан Момышұлы: «Жаудан да, даудан да қорықпаған қазақ едім, енді қорқынышым көбейіп тұр. Балаларын бесікке бөлемеген, бесігі жоқ елден қорқам. Екіншісі, немересіне ертегі айтып бермейтін әженің азаюынан қорқамын. Үшінші, дәмді, дәстүрді сыйламайтын балалар өсіп келеді. Оның қолына қылыш берсе, кімді де болса шауып тастауға даяр. Қолына кітап алмайды. Үйреніп жатқан бала жоқ, үйретіп жатқан әже жоқ» деп келер күндерге алаңдаушылығын жазып кетті.
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласында: «Жаңғыру атаулы бұрынғыдай тарихи тәжірибе мен ұлттық дәстүрлерге шекеден қарамауға тиіс. Керісінше, замана сынынан сүрінбей өткен озық дәстүрлерді табысты жаңғыртудың маңызды алғышарттарына айналдыра білу қажет. Егер жаңғыру елдің ұлттық-рухани тамырынан нәр ала алмаса, ол адасуға бастайды», деп атап көрсетті.
Елбасының аталмыш мақаладағы ұлттық кодты сақтай білу дегенде айтпағының өзі рухани тамырдан ажырап қалмауды меңзейді. Ұлт Көшбасшысының ұлттық код деп түп негізге оралуды айтты. Демек, ұлттық кодтың кілті – бесік. Өйткені адам бесігіңде қалай тәрбиеленсе, солай қалыптасады. Елдің ұлттық-рухани тамырынан нәр алған, бесікте жатып, әже әлдиін тыңдаған, бойына игі қасиеттерді молынан сіңірген жас ешқашан адаспайды. Жаңа бастамалар, серпінді істер солардан шығады. Бойында мейірімділік, адамгершілік, имандылық, қайырымдылық, Отанға, ата-анаға, туған жерге деген асқақ махаббаты бар жастар қалыптасады. Осындай жалынды жастар Елбасы көрсеткен Мәңгілік Елдің ұстындары болады. Алымды да шалымды, ақылды да адамгершілігі мол, инабатты, мейірімді,білімді жастары бар ел мәңгі жасайды. Жас шыбықты ию оңай. Оны қалаған қалпыңа келтіре аласыз. Ал бұтағы қатайып кеткен ағашты иемін деп сындырып алуыңыз бек мүмкін. Бұғанасы қатып, болары болып, бояуы сіңіп қалған адамды иліктіру қиынға соғады.
Халық «Тәрбие – тал бесіктен» деп бекер айтпаған. Және сол халық «төрде бесік тұрса төре де басын иеді» деді. Заңғар жазушы Мұхтар Әуезов «Ел боламын десең, бесігіңді түзе» деп өткен ғасырдың өзінде-ақ дабыл қақты. Әлемді қаһарымен тітіркенткен Шыңғыс хан: «Келіннің өз күйеуінен басқа тағы үш күйеуі болады. Олар – алтын елі, ұлтының салт-дәстүрі және өзінің ар-ұяты» депті. Бесікті, міне, осы үш құндылықты қатаң сақтаған келін тербетсе, бөбегіне күн сайын әлди әнін айтып отырса, Қазақ көші түзелмейді емес пе?
Елбасымыз шілде айының алғашқы жексенбісін Домбыра күні деп атап өту туралы Жарлыққа қол қойды. Ендігі бір төл мерекеміз – БЕСІК КҮНІ болуы тиіс. Ұлттық кодтың бесіктен бастау алатынын жоғарыда тіліміздің жеткенінше бедерледік. Ендеше, жылдың бір жаймашуақ күні бүкіл Қазақ елі Бесік күнін атап өтуі тиіс деп ойлаймын. Мұны жаңару мен жаңғырудың бастауы Әз Наурыз мерекесімен қосарламай өз алдына басыбайлы, барқадарлы мереке ретінде атап өтуіміз керек. Бесіктің құндылығы жөнінде мектеп оқулығына арнаулы тарау, сабақ енгізсе де жарасып кетейін деп тұр.
Қысқасы, ұлт ұясы ретінде қастерленетін Бесікті қашанда аялап өтейік, ағайын. «Ұя бұзған оңбайды» дегенді де жүрек түкпіріне құндақтап жүрелік.
Сабырбек ОЛЖАБАЙ,
Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі
