Осы басымдықтарды жүзеге асыруға бағытталған жүйелі шаралардың арқасында Астана бүгінгі күні жаһандық көліктік-логистикалық желіні қайта құру, баламалы энергетика кластерін құру, инновацияларды, жоғары технологияларды енгізу және цифрландыру үдерістерінің толыққанды қатысушысына айналды.
Осы орайда Қазақстанның Финляндия сынды білім беру, ақпараттандыру және азаматтарды әлеуметтік қорғаудың жоғары деңгейіндегі, өнеркәсібі өркендеген еуропалық елмен қарым-қатынасы жаңа белеске көтерілді.
Әлеуметтік бағдарланған мемлекеттің эталоны саналатын Финляндия қазіргі күні халқының тұрмыс сапасы жөнінен көшбасшы елдердің бірі. Жан басына шаққандағы номиналды ІЖӨ бойынша бұл ел Германия, Бельгия және Ұлыбритания сияқты еуропалық мемлекеттердің алдына шығып отыр.
Еселі еңбек әрі табандылықтың арқасында финляндиялықтар тұтас ұлттық әлеуетін ғылым мен технологияны дамытуға жұмылдыра білді. Ғылыми қамтымды салалардың қарқынды өсуі басқа салалардың да бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ықпал етті. Бәсекеге қабілетті қоғам мен мемлекет құру елдің іргелі жетістіктеріне негіз салды.
Бүгінгі күні Астана мен Хельсинкидің табысты дамып келе жатқан екіжақты қарым-қатынастары қос елдің және барша әлемдік қоғамдастықтың игілігіне күш-жігерді жұмылдырудың жарқын үлгісі деп айтуға болады. Екі елдің стратегиялық серіктестігі өзара құрмет, сенім мен ашықтық рухында жылдан-жылға тереңдей түсуде.
Екіжақты қарым-қатынастар тарихына баға бере отырып, Финляндия Президенті Мауно Койвистоның Қазақстанға 1992 жылғы ресми сапарының маңыздылығын атап өтуге болады. Бұл өзара қарым-қатынастың жаңа кезеңіндегі жүйелі саяси диалогқа және белсенді экономикалық әріптестікке берік негіз салған алғашқы сапар еді.
Қазақстан Президенті Н.Назарбаевтың Финляндияға 2009 жылғы мемлекеттік сапары, Финляндия Президенті С.Ниинистёнің 2013, 2015 және 2017 жылдардағы, сондай-ақ Президент Т.Халоненнің 2010 жылғы ресми және жұмыс сапарлары екіжақты байланыстар тарихындағы айтулы оқиға саналады. Хельсинкидегі және Астанадағы кездесулер барысында қос елдің көшбасшылары жан-жақты байланыстарды нығайтуға бірлесе құлшыныс танытып, жоғары деңгейдегі келіссөздерде әріптестіктің алдағы ондаған жылдарға арналған басымдықтары айқындалған болатын.
Қазіргі күні Солтүстік Еуропа елдері арасында Финляндия Қазақстанның аса ірі сауда және маңыздылығы жағынан екінші инвестициялық серіктесіне айналды (300 млн доллардан артық инвестиция көлемімен). 2017 жылы екі ел арасындағы сауда айналымы 308 млн долларды құрады (экспорт – 176 млн, импорт – 132 млн доллар).
Бүгінгі күні Қазақстан нарығында 80-нен астам фин кәсіпорны жұмыс істейді. Олардың арасында «Вяртсила», «Вайсала», «Кемира», «Хонка», «Пемамек» және басқа да танымал компаниялар бар. Бұл тізімге технологияларды енгізуге қолайлы негіз салып отырған «Оутотек», «Метсо», «АББ», «КОНЕ» сияқты фин машина жасау флагмандарын және қосыңыз.
Финляндияның «Астана ЭКСПО-2017» халықаралық көрмесіне қатысуы сауда-экономикалық қатынастарға серпін берді. 73 ірі компания ұсынған Суомидің ұлттық павильонын «жетістіктер лабораториясы» десе де болады. ЭКСПО қорытындысы бойынша энергия тұтыну, инновациялар және «жасыл» технологиялар салаларында фин технологиясымен 14 жоба қолға алынып жатыр. Бұл елдің іскерлік ортасы АХҚО, БҰҰ аясындағы Халықаралық «жасыл» технологиялар орталығы, IT-стартаптардың халықаралық технопаркі жобаларына қатысуда.
Іскерлік қоғамдастықты ілгерілетудің тиімді механизмдерінің бірі Сауда-экономикалық әріптестік жөніндегі үкіметаралық комиссия болып отыр. Оның соңғы 10-шы отырысының қорытындысы бойынша энергетика, көлік, ауыл шаруашылығы және білім салаларындағы жұмыс топтары құрылды.
Біріншіден, энергетика саласында Қазақстанның «жасыл» экономикаға кезең-кезеңімен көшуіне жағдай жасау тұрғысынан Суоми тәжірибесі қажет етілді. Бүгінгі күні Финляндия тұтынатын энергияның 40%-ы жаңғырмалы көздерден өндіріледі.
Екіншіден, біздің елдеріміздің географиялық орналасуының қолайлылығы көлік және транзит салаларында бірін-бірі толықтыратын өзара байланыстың көкжиегін кеңейте түсуде. Финляндия тарапы үшін «Қорғас» шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығы, «Қорғас – Шығыс қақпасы» арнайы экономикалық аймағы, сондай-ақ Ақтау портының көлік-логистикалық мүмкіндіктері қызығушылық туғызады.
2017 жылы Қытай, Қазақстан, Ресей және Финляндия арасында «Шығыс көлік дәлізінің» іске қосылуы қарым-қатынасты дамытудағы нақты қадам болғанын атап айту керек. Контейнерлік тасымалдау Коувола (Финляндия) – Бусловская (Ресей) – Алтынкөл (Қазақстан) – Сиань (Қытай) бағыты бойынша жүзеге асырылуда.
Іскерлік, туристік және мәдени байланыстарды дамытуға екі ел арасында тікелей авиабайланыс ашу және Финляндия азаматтары үшін визасыз режімді кеңейту үлкен серпін берер еді.
Үшіншіден, білім беру саласындағы ынтымақтастық Қазақстан экономикасын жаңғыртудың үшінші кезеңінде басым бағыттардың бірі болып табылады.
Білім берумен сабақтас жүретін денсаулық сақтау саласында Қазақстан қазірдің өзінде көптеген медицина мекемелерінде алдыңғы қатарлы фин тәжірибесін енгізуге кірісіп кетті. Бұдан бөлек, Қазақстанның шамамен 800-дей мейірбикесі Финляндияның медицина персоналын дайындайтын орталықтарында қысқа мерзімді біліктілікті арттыру курстарынан өтті.
Төртіншіден, ауыл және орман шаруашылықтары саласында біз екіжақты кооперацияны белсенді ете түсу үшін көптеген мүмкіндіктерге иеміз.
Суомимен БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі шеңберінде және Дүниежүзілік сауда ұйымы платформасында ынтымақтастықты кеңейту мәселесінің болашағы зор деп білеміз. Әңгіме сондай-ақ Ауғанстанды қалпына келтіру жөніндегі уағдаластықтарды қамтамасыз ету кооперациясы, ЕО-ның ОА-мен ынтымақтастығын арттыра түсу туралы болып отырса, бұл мәселенің 2019 жылы Финляндияның ЕО-дағы төрағалығы тұрғысынан аса көкейкесті екені айшықты реңк алатыны анық.
Жоғарыда айтылғандар Астананың Хельсинкимен кооперация серпінін өрістете түсу үдерісінде қисынды екенін айғақтай түседі. Осындай кезекті бір қадам ретінде Қазақстан басшысының үстіміздегі жылдың 16-17 қазанында өтетін Финляндияға ресми сапарын атап көрсеткен жөн.
Сапар бағдарламасында Финляндия Президенті С.Ниинистёмен келіссөз қарастырылған. Оның шеңберінде, күн тәртібіне сәйкес, тараптар екіжақты және көпжақты ынтымақтастықтың кең ауқымды мәселелерін талқылайды деп күтіліп отыр.
Болашақ сауда-экономикалық қатынастардың талқылануынан да көп нәрсе күтіледі. Өткен жылдардағы өзара табысты іс-қимылдардан Қазақстан басшысы ұзақ мерзімді перспективаға бағытталған басымдықтарды анықтауға қуатты серпін береді деп ой түюге негіз бар.
Қазіргі таңда екі ел арасында көлік және транзит салалары бойынша тариф саясаты, техникалық жаңғырту, тауарларды біртұтас цифрлық жүйемен қамтамасыз ету кооперациялары мәселелері көкейкесті.
Финляндияның АӨК саласына енгізген ғылыми-техникалық жаңалықтары астық шығымын жоспарлау, балық шаруашылығын дамыту үшін жағдайлар жасау, ет өңдеу, сүт және сүт өнімдерін өндіру мен орман шаруашылығына жетекші технологияларды ендіру тұрғысынан жұмысты осы бағыттарда жүргізуге мүмкіндік береді.
Қазақстан экономикасын индустрияландыру бағдарламасын жүзеге асыру жағдайында финляндиялық әріптестерді Қазақстандағы электр энергетикасы нысандарын жаңғырту үдерістеріне тартуға алғышарттар да жеткілікті.
Бұған қоса, білім беру, адам капиталын дамыту, биоэнергетика, жел технологиялары, инфрақұрылымдар, цифрлық қызмет көрсету, 3D-принтинг, қалдықтарды кәдеге жарату, инновациялар енгізу, IT-индустриялар құру мәселелері қозғалатын болады.
Осылайша алдағы сапар шешуші бағдарламалық құжаттардағы басымдықтарды жүзеге асыру үшін қосымша серпін береді, сондай-ақ екіжақты кооперацияны жаңа биіктерге шығарады деуіміз керек.
Сапар барысында «Үшінші жаңғырту» міндеттеріне қол жеткізу тұрғысынан үдемелі уағдаластықтар қатарына жататын Солтүстік инвестициялық банкпен (СИБ) келісімге қол қойылатынын айтуға болады.
Солтүстік Еуропа мен Балтия елдерінің аса ірі несие-қаржы институттары, СИБ инвестициялар тарту мен жетекші технологиялар трансферті тұрғысынан Қазақстанның нақты қаржы әріптестері бола алады.
СИБ-тің Қазақстан нарығынан орын алуы ел экономикасының ЭЫДҰ стандарттарына өтуде жағымды фактор қызметін атқаратыны сөзсіз.
Қазақстанның «Нұрлы жол» транзит-көлік әлеуеті тұрғысынан сапар барысында іске қосылатын тағы бір трансөңірлік темір жол маршрутының маңызы зор. Ол Қазақстан аумағы арқылы Финляндия мен Қытай арасын жалғайды. Аталған маршрут Еуропа мен Азия арасындағы тауар тасымалы мерзімін қысқартуға мүмкіндік береді.
«Nokia» компаниясының Қазақстанмен ұзақ мерзімді өзара ықпалдастықты дамытуға ерекше ықыласты екенінің көрсеткіші ретінде Қазақстан Президенті Н.Назарбаевтың компанияның басқарма төрағасы Р.Суримен кездесуін айтуға болады. Кездесу барысында Елбасына Қазақстанда жүзеге асырылуы жоспарланып отырған «Rural Broadband», «Smart City Astana», сондай-ақ «Industry 4.0» бағдарламаларының жоспары таныстырылады.
Мемлекет басшысының Финляндияның бизнес топтарының өкілдерімен іскерлік кездесуі де үлкен маңызға толы болмақ. Іс-шараға Суомидің аса ірі компаниялары мен кәсіпорындарының шамамен 25 басшысы, оның ішінде «Nokia», «Telia Sonera», «Stora Enso», «Kone», «Nurminen Logistics», «Wartsila», «Metso» сияқты компаниялардың басшылары қатысады деп күтілуде. Кездесуге қатысушылар Қазақстандағы жаңғырулар мен жаңғыртулар үдерістері шеңберіндегі ынтымақтастықты дамытудың перспективаларына қатысты өз ұстанымдарын ортаға салатын болады.
Сапар барысында, сонымен қатар Қазақстан мен Финляндия арасында энергетика және «жасыл» экономика, әуе қатынасы, жүктерді темір жол көлігімен тасымалдау салаларындағы ынтымақтастық жөніндегі екіжақты құжаттарға қол қойылады деп күтілуде. Бұл қатарда цифрландыру, биоэнергия өндірісі, ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мен энергия тиімділігі салаларындағы жобаларды жүзеге асыру бойынша құжаттар да бар. Бұған қоса, сомасы 0,5 млрд АҚШ долларына тең 20 шақты коммерциялық құжаттарға да қол қойылатын болады.
Тұтастай алғанда, Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Финляндияға ресми сапары екіжақты қарым-қатынасты дамытудың жаңа кезеңі ретінде тарихта қалмақ.
Мұрат НҰРТІЛЕУОВ,
Қазақстан Республикасының Финляндия Республикасындағы Төтенше және өкілетті елшісі
