Облыстың 17 ауданы азық-түлік белдеуіне енгізілген. 2009-2017 жылдар аралығында жалпы көлемі 101,8 миллиард теңгені құрайтын 125 жоба іске асырылған. Оның ішінде 7 жоба сүтті мал шаруашылығы болса, 15 жоба ет бағытындағы мал шаруашылығы. Оған қоса құс шаруашылығын қаузайтын 9 жоба бар.
Сүт бұлағын тасытып, майлы, нәрлі етті тау қылып үйіп тастағаныңызбен, сол күйінде дастарқанға қойылмайды ғой. Енді оны заман талабына сай жақсылап, сапалы етіп өңдеу керек. Бұл орайда, сүт өңдеуге бағытталған 7, ет өңдеуді орайластыратын 5 жоба жүзеге асырылған. Тауарлы сүт фермаларының дені Қарағанды облысына тиесілі болғанымен, Ақмола облысынан ағылған ақтың үлесі бәрібір кемшін. Сондықтан таяу шетелдерден жеткізілетін тауарға тосқауыл қоюға тегеуріні жетпеуі әбден мүмкін.
Бұл арада тауарлы сүт фермасын ұйымдастыру ет бағытындағы шаруашылықтың бейнетінен молдау екенін ескерген жөн. Мұнтаздай таза, жылы қора, сүт сауатын, жинайтын, сақтайтын орын керек. Қазір бұрынғы соқпақпен көзді жұмып тарта берсең тақырға отырасың. Малды бұрынғыша бағу жоқ. Ерейментау ауданындағы «Хамзе» шаруа қожалығында болған кезімізде қиын істің мән-жайымен танысқанбыз. Мал азығын салатын оттығының өзі өзгеше. Сүтті, етті симментал тұқымдас сиыр баққан қауым бағымдағы малдарының қырқынды шөп жеуінен қорқады екен, асқазанына залал. Мал азығы арнайы цехта әзірленеді. Сауын сиырдың қайсысында кінәрат барын сауын кезінде компьютер арқылы бірден анықтайды. Жайылымнан жұқпалы ауру жабыспасын деп қысы-жазы өріске шығармай қамап бағады. Санап отырсаңыз, қаншама шығын.
Азық-түлік молшылығын енді қалай жасауға болады? Біздіңше, тауарлы сүт фермаларының өніміне жекенің қолындағы мал өнімдерін үстеу. Әу баста дұрыс шешім болып көрінген кооперативтерден қайран болмады. Тығырықтан шығар төте жол – сүт қабылдау пункттерін көбейту. Екіншіден, мал тұқымын асылдандыру. Асыл тұқым бақсақ қана айымыз оңынан туады. Облыстағы асыл тұқымды қара мал саны 67,4 мың басқа жетті. 50,5 мың басы етті, 15 мыңы сүтті тұқым.
Осыдан-ақ сүт өндіруден де ет өндіру басымдырақ екендігі көрініп тұрған жоқ па?
Екі бағыттағыны қосқандағы көрсеткіш бағымдағы барлық малдың 33 пайызын ғана құрайды. Қалғаны сүті аз, еті ояз жергілікті тұқым. Егер жекенің қолындағы жергілікті тұқымды сіңіре будандастыру арқылы асылдандырсақ, азық-түлік белдеуін де нығайтар едік әрі мал сүмесімен күн көріп отырған ауыл тұрғындарының да еңсесі тіктелер еді. Асыл тұқымның артықшылығына тағы бір дәлел айтайық. Асылдандыру қолға алынған 2013 жылмен салыстырғанда, қазір барлық шаруашылықтағы сауын сиырдан сауылатын сүт мөлшері әр сауын сиырға шаққанда 266 литрге көбейіп, жылдық өнім көлемі 2977 литрге жеткен. Етке өткізілетін малдың орташа тірілей салмағы 2013 жылы 387 келі болса, былтыр 395 келіге жетті. Осы арада толық көлемінде игерілмей жатқан ішкі резерв туралы бір пікір айта кетуге болар. Асыл тұқымды мал саны 33 пайыз ғана дедік қой. Енді жекенің қолындағы 70 пайызға жуық малды асылдандырсақ, көл-көсір ет өнімдері Астананың сауда сөрелеріндегі импортты ығыстырып шығарар еді. Ығыстырып қана қоймай, шетелге шығаратын ет өнімдерінің көлемін көбейтер едік.
Астананың азық-түлік белдеуін жұмыртқа және картоппен қамтамасыз етуде кемдік жоқ. Мәселен, 2018 жылы 243 миллион дана жұмыртқа өндірілген. Өсім − 9,4 пайыз. Осылайша сұраныстың 92 пайызы қамтамасыз етіліп отыр. Таяуда іске қосылған Бұланды құс фабрикасы толық қуатында жұмыс істеген кезде түгел қамтамасыз етеді. Картоп көлемі 6,5 пайызға өсіп, 90 мың тоннаға жетіп, азық-түлік белдеуі сұранысының 90 пайызын жауып отыр. Ал көкөніс көлемі тың серпілісті қажет етеді. Картоп егетін шаруашылық басшыларының айтуына қарағанда, көкөніс сақтайтын қойма болмағандықтан, өндірілген өнімді күзде сатып жіберуге мәжбүр. Молшылық маусымда картоп бағасы арзан. Сондықтан жұмсалған шығынды жабуын жапқанымен, пайдасы мардымсыз. Картоп өсірушілерді ынталандыру үшін Астана маңына көкөніс сақтайтын қоймаларды көбірек салу қажет. Көкөніс көлемі көбейтуді қажет етеді-ақ. Есепті кезең ішінде 26 мың тонна көкөніс өндіріліп, сұраныстың 29 пайызы өтелген. Ендігі арада тамшылата суарылатын алқаптарды кеңейту және көкөніс қоймаларын салу бұл орайдағы мәселені түбегейлі шешуге себеп бола алады. Мәселен, жауапкершілігі шектеулі «Лея Сарыарқа» серіктестігі 100 гектар жерге картоп отырғызса, алдағы уақытта егістік жер көлемін көбейте алады. Сондай-ақ «Green Team» серіктестігі 58 гектар жерге картоп, 10 гектар жерге басқа көкөніс егіп жүр. Мұндай шаруашылықтар баршылық. Көкөніс молшылығын жасау үшін осындай шағын шаруашылықтардың өнімін күзде көтере сатып алып, көктемге дейін сақтауға жағдай туғызу қажет.
Астананың азық-түлік белдеуін қалыптастыру жобасы жаңартылды. Бұл бағыттағы жұмыс негізінен төрт бағытты қамтитын болады. Алғашқысы ет өнімдерінің көлемін арттыру болса, екіншісі − 2020-2021 жылдары сүт өңдеу кәсіпорындарының жүктемесін арттыру. Осы орайда елордалық облыс 7200 бас сауын сиыры бар 5 тауарлы сүт фермасын құруды межелеп отыр. Олар Бурабай ауданындағы «Никольское», «Фирма Нанар», Зеренді ауданындағы «Аққайың-Ж», Астрахан ауданындағы «Камышенка» және Ақкөл ауданындағы «Еңбек» жауапкершілігі шектеулі серіктестіктері. Олардың әрқайсысында 1200-ден астам сауын сиыр болады. Оған қоса облыс әкімдігі Ауыл шаруашылығы министрлігімен, «ҚазАгро» ҰБХ» АҚ-мен бірлесе отырып, жалпы құны 23,2 миллиард теңгені құрайтын 92 жобаны жүзеге асырмақ. Бұл жобалар құс, балық, жылыжай өнімдерінен бөлек, 40,9 мың тонна сүт, 3,2 мың тонна ет өндіруге жол ашады.
Әзірге өндірілген өнімді ұсыну жолдары жақсарып келеді. 128 өндірушінің жиған-терген өнімі 44 сауда нүктесінде сатылып келсе, «АҚМОЛ» сауда желісінің фирмалық 4 дүкені ашылып, онда жыл басынан бері 280 миллион теңгенің 248 тонна азық-түлігі сатылған. Бұл дүкендерде сатылатын азық-түліктің бағасы Астанадағы өзге дүкендерге қарағанда едәуір арзан.
Азық-түлік белдеуіндегі ақмолалықтардың үлесі артып келеді. Асылында азық-түлік белдеуін қамтамасыз ету екі жаққа да тиімді. Сауда сөрелері арзан, сапалы отандық өнімдермен толығады, ауыл еңбеккерлері үшін табысты жұмыс орны көбейеді. Төрт түліктің табысымен күнелтетін ауыл адамдарының мал басы асылданып, өсіп, өнімін өткізетін нарықты іздемей-ақ табады.
Байқал БАЙӘДІЛ,
«Egemen Qazaqstan»
Ақмола облысы