Түркияның Сакарья университетінде лектор болып жұмыс істейтін Шуле Ертүрік Аныклы тақырыбын терең зерттеу үшін Қазақстанға он күндік сапармен келіп, Алматы және Астана қалаларындағы ұлттық кітапханаларды аралап, қазақстандық ғалымдардың еңбектерімен танысты. Ол сондай-ақ, зерттеу нысандарының бірі «Егемен Қазақстан» газетінің редакциясына соғып, журналистермен жүздесті. Біз осы мүмкіндікті пайдаланып, Түркиядан арнайы келген қонағымызбен шағын сұхбат құрған едік.
− Шуле ханым, не себепті қазақ баспасөзін зерттегіңіз келді?
− Мен 2004-2005 жылдары Алматыдағы Абай атындағы ҚазҰПУ-да түрік тілінен сабақ бердім. Жұмыс істей жүріп, қазақ тілін үйрендім, қазақ әдебиетімен таныстым. Кейін Түркияға оралғанда қазақ тілінің грамматикасы біршама зерттелгенін, бірақ әлеуметтік лингвистика тұрғысынан қарастырылмағанын байқадым. Әлеуметтік лингвистика – бұл жаңа бағыт. Ол қоғам өмірінің тілге әсерін зерттейді. Осылайша қазақ тілін әлеуметтік лингвистика тұрғысында зерттеуге бел будым. Тілді зерттеудің бірден-бір жолы тұрақты жарық көретін басылымдарға талдау жасау екенін түсіндім. Содан диссертациялық тақырыбымды бекіттіріп, зерттеу жұмыстарына кірісіп кеттім.
− Зерттеу жұмысын қалай жүргіздіңіз? Неден бастадыңыз?
− Түркияда Қазақстанның әлеуметтік құрылымы мен баспасөзі туралы жазылған кітаптар аз. Сол себепті, ең алдымен, Еуропада шыққан кітаптарды оқыдым. Байқағаным, 2000 жылдарға дейін Батыстың Қазақстанға көзқарасы оң болған екен де, кейін бірте-бірте сыни материалдар көбейген. Mенің ойымша, Батыс көзқарасы кейбір мәселеде объективті емес. Қазақстан қарқынды дамыған – түркі мемлекеті. Қазақстанға келгеніме 10 күндей болды. Алматы мен Астанадағы кітапханаларға бардым. Осы сапарымда Қазақстанға көзқарасым өзгерді. Әсіресе, медиаға байланысты. 2004-2005 жылдары келгенімде қазақша кітаптар мен бұқаралық ақпарат құралдары аз болатын. Қазір біршама көбейген және сапасы өте жоғары, заманауи деңгейде. Оның үстіне қазір объективті ақпарат көбірек.
− «Егемен Қазақстан» туралы ойыңыз қандай?
− Дүниежүзілік стандарттарға аяқ басқан және объективті ақпаратты көбірек беретін басылым дер едім. Бүгінде мен газеттің интернет нұсқасын оқып тұрамын, Қазақстанда болып жатқан оқиғалар туралы мәліметті негізінен сол жерден аламын.
− «Егемен Қазақстанды» зерттеп жүргеніңізге 5 жылға жуық уақыт өткен екен. Қандай қорытындыға келдіңіз?
− Газет 2015 жылға дейін ресми тілді көбірек пайдаланған. Сондай-ақ, тақырып ауқымы да қазіргіден тарлау болған. Соңғы 1-2 жылда газет қатты өзгерген. Заманауи, интеллектуалды, тақырып ауқымы кең, сайты бар жаңа медиа жобаға айналған.
− Биыл Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласын жариялады. Мақалада Мемлекет басшысы рухани жаңғыру аясында көптеген көкейкесті мәселелерді көтерді, солардың бірі – қазақ тілінің латын әліпбиіне өтуі. Сіз осыған қалай қарайсыз?
− Мен, әрине, қолдаймын. Қазақ тілінің латын әліпбиіне көшуі түркі әлемінің бір ортақ кеңістікте болуына септігін тигізеді. Мен мұны Нұрсұлтан Назарбаевтың парасатты саясаты деп бағалар едім. Өзіңіз білетіндей, Кеңес өкіметі Орта Азия халықтарының басын біріктірмес үшін әртүрлі жымысқы стратегияларды жүзеге асырған. Әсіресе, Сталин түркі халықтарының бірігуінің алдын алу үшін Мәскеуге бағынған, арабша жазуды қолданған Түркістанды 5 республикаға бөлген. Алдымен арабшадан латын әліппесіне ауыстырған. Бұл аймақтағы түркілер 1926-1940 жылдарда латын әліппесін қолданған. Алайда, 1928 жылы Түркияның латын әліппесіне өтіп, оны белсене қолдана бастағанынан Сталин өзін жайсыз сезініп, уақыт өте келе Орта Азиядағы түркілердің жазуын кирилл әліппесіне ауыстырған еді. Қазір енді, қазақша газет-журналдардың, интернет сайттардың саны артуы, қазақша диссертациялардың жазылуы, жарнамалардың қазақша болуы, қазақша көрсетілім ұсынатын радио-телевизияның ұлғаюы және қазақша фильмдердің көбеюі, әрі мемлекеттік қызметте, білім беру саласында, сонымен бірге халық арасында қазақша сөйлесетіндер санының артуы көңіл қуантарлық дер едім. Қазақ тілінің дәрежесі өсіпті.
Тіл ұлттың өзін өзі анықтауында үлкен бір баспалдақ болып есептеледі. Менің ойымша, Нұрсұлтан Назарбаевтың тіл саясатын жоспарлауда сәтті қадамдарының осы саладағыдай өзіне тән принциптері бар.
− Әңгімеңізге рақмет.
Әңгімелескен
Дархан ӨМІРБЕК,
«Егемен Қазақстан»
