Тақталы тастар
Жағалауындағы аппақ құмы мақпалдай табаныңды майда өбетін Белектей емес, Кемер жағалауы тастақты болғанымен табиғаты өте әсем. Тақта-тақта болып жақпарланып жатқан тау-тасқа шаншыла түсіп, өршелене ұмтылған сан түрлі ағаш онсыз да сұлу табиғатты түрлендіріп, ол айдыны шалқар Ақ теңізбен астасқанда маңайыңдағы ғажайып көрініс жаныңа жайлы жағатын, сәулелі шуақ төккендей.
Түріктердің туристерге қызмет көрсетуді әдбен жолға қойғаны көпке аян. Әуежайдан күтіп алып, отельге орналастыру, тамақтану, жағажайдан жайлы орынның жасалуы, толып жатқан қажетті қызмет көрсетуге әзір тұратын сып-сыпайы қызметші, бәрі-бәрі сіздің демалысыңыз үшін жасалғанымен, түптің-түбінде өздеріне, өзінің еліне жасалған еңбек екені анық. Сол пиғыл түрік жеріне табаныңыз тигеннен кеткеніңізше жалғасып, бір үзілмейді-ау, үзілмейді.
Тақталы тауы Кемердің қай тұсынан да менмұндалайды. Кейбір ала бұлтты күндері будақ-будақ бұлттардың өзі оның биігіне қолдары жетпегендей етегін жамбастап, онсыз да асқарлы тауды асқақтатып тастағандай. Міне, дәл осы асқаралы таудың ұшар басын түріктер туристер ағылатын тамаша орынға айналдырған. Қалай дейсіз ғой? Әуелі барамын десеңіз, сізді өзіңіз тұрған отельден арнайы көліктерін жіберіп, тау арасындағы шиырлаған, бірақ қиюласқан кесектен өрілген жолмен 726 метр биіктікте орналасқан стансаға жеткізеді. Осы жерден бір мезгілде ішіне 80 адам сыятын аспалы кабинаға (фуникулер) отырып, төңірегіңіздің бәрін әйнектен алақаныңыздағыдай көріп биікке жылжисыз.
Фуникулер ішіндегі түрлі тілде сөйлейтін, ақ, қара, сарысы аралас туристер көркемдікке көздерін суарып, осы бір сәттерді есімнен шығарып алмайын дегендей бірі камерасын, бірі фотоаппаратын, бірі телефонын шығарып таспаға, суретке түсуде. Ішімізден есептеп қойдық, фуникулердің бір көтерілгені 4400 доллар, бір сағаттың ішінде 5 рет барып келгенде 22 мың доллар. Сонда күнігесін есептей беріңіз. Және ол қыста да тоқтамайды екен. Тау басына көтерілген жан үшін 360 градус бойы тегіс көрінетін тамашалау алаңы мен бірнеше дәмхана қызмет көрсетеді. Кәдесыйлар сататын дүңгіршегі және бар. Өз ойыммен осындай аспа жолдарды керіп тастайтын бізде тау жоқ па, табиғатымыз көріксіз бе, көрсететін кереметіміз жоқ па? Шіркін-ай, тым болмаса Астананың түбіндегі Бурабай биігінің біріне осындай жол тартса және Көкшенің әр қиясы жай ғана теңкиіп жатқан тас та емес, қиялдың көкдөненін жөңкілтетін тамаша бір шөккен түйе, ұйқыдағы кірпі бейнелеріндегі тау жайында, түрлі аңыз-әфсанасын жыр ғып айтқанда қай турист аузын ашып, көзін жұмбас екен деп армандап кеткенбіз. Туристердің арқасында сонда сол маңайларда тұратын халықтың да тұрмыстары жақсара түсер еді ғой.
Қаржы тартудың түрікше тәсілі
Өмірдің алға жылжуының негізгі тетіктерінің бірі – жақсыны көру арқылы ой түйіп, салыстыра келіп, оны өз қалыбыңа салып өлшеп, көргеніңнің тиімдісін екшей отыра, соның жетілген түрін жасап, таным мен түсінігіңе кереғар келмейтіндей, болмысыңмен бітістіре пайдаңа жарату емес пе? Осы ретте түрік бауырлардан қабылдап, өз қалыбымызға салар дүниелер біраз тәрізді.
Демалуға келген туристің қалтасындағы ақшасын ғана емес, елінде қалған қаражатын әкелгізудің тиімді әдістері ойластырылып, әбден жолға қойылуы – өте бір назар аударарлық нәрсе. Ал осы әдістерді біздер қолдансақ ше, сөз жоқ, пайдасы шаш-етектен, туриске де, дүкенге де, өндірушіге де, тұтастай алғанда елге пайдалы іс болар еді ғой.
Шетелдік үшін бірінші кезекте өзге елде жүріп-тұруда туындайтын мәселе – көлік және оның бағасы. Мәселен, турист әлдебір тарихи орындарды, қаланың көрікті жерлеріне барғысы келді дейік. Сөз жоқ оны көліксіз іске асыра алмайсыз. Сізді апарған туристік фирма ондай жерлерге баруды, аралауды, қайтып келуді (мысалы, Памуккале, Кападдокия, Ирусалим), тіпті сол уақытта тамақтануды да қосып, арнайы сол экскурсия үшін бағасын белгілеп қояды. Төлейсіз, аржағына басыңызды еш қатырмайсыз, иегіңізді фирмаға артып қойып, тек қызықтау қамын ғана ойлаңыз. Ал егер сіз дүкен аралағыңыз келсе, онда жөн басқа. Тегін көлік сізді сауда үйіне алып барады. Барып аралап, көңіліңізге ұнаған затыңызды аласыз, ал егер зат ұнағанымен оған тиесілі қаражатыңыз қалтаңызда жоқ. Сондайда көзіңізбен ішіп-жеп, қызығып кетіп қалмайсыз, түріктер онда кепілге бір шамалы қаражат қалдырыңыз, біз мына бұйымды сіз алады деп сатудан алып қоямыз, ал елге барған соң қаражатыңызды аударсаңыз, зат өзі сізді іздеп келеді, қазір тек бағасын анықтайық деп, саудаласудың қызығына әбден түсіріп, аяғында затты алғызып, ол еліңізге барған соң артыңыздан жетеді деп отеліңізге көлігімен тегін әкеп тастайды. Осылайша турист еліне қайтқан соң да Түркияға ақша жібереді. Пайда емес пе, пайда.
Киім алып, оны қысқарту, сәл бір келмейтін тұсын өңдеп жіберу жұмысы да тегін, тек сіз алсаңыз болды. Әрбір ірі сауда орталығының өзінің жеке көлік паркі бар. Дүкеннен шыға сала алдыңызға тартылған жайлы да жұмсақ көлікке отырғызып, сырғыта жөнелтеді.
Қателіктің де пайдасы бар
Жоғарыда айтылғандай, сауда үйінің бірі – «D’Enver Leather». Тері мен былғарыдан, аң терісінің небір түрлерінен өте сапалы, заманауи бұйымдар жасайтын бұл ұжым үздіксіз өнім шығарып, оны сатумен де өздері айналысатын іргелі кәсіпорын екен. Анталиядағы осы фирманың атшаптырым үлкен дүкеніндегі сатушылар жүзіктің көзінен өткендей, табандары табандарына тимей, бір қабақ шыту жоқ, күліп жүріп қызмет етеді. Бұл тұрғыда да біздің сатушылар олардың шаңына ілесе алмайды. Ұйымдасқан жұмыстың сағаттың тетігі сынды жүрісіне қарап, журналистік қызығушылығым түрткілеп, мазалай берді. Ақыры сол ой жетегінде компания жайында сұрай бастағам. Сатушы қыз мен сізге оны айтып беретін адамды көрсетейін деп, залда жүрген бір жас жігітті шақырды.
Сып-сыпайы, жұмсақ жымиған жігіт – Енвер Сулейманоғлы «D’Enver Leather» қожайынының немере інісі екен. Компания жайлы ақпарат бере аласыз ба, мен қазақстандық журналист едім, өз елімде де сіздер тәрізді жұмыстар ұйымдастырылса ғой деймін дегенімде, «Әрине, тері өңдеу қазақтың қанында бар, сіздің халық үшін берекесін берер іс болуы әбден мүмкін. Жалпы, бизнесті әр халық өз ата кәсіптеріне негіздесе, соны Алла да, әруақ та қолдайды, ол пайдасын әкеледі. Ет жейтін халықта тері болмай тұрмайды», деп әзілдеп те қойды.
Енвер мынадай қызық жайтты сыр етті. «Біздің кәсіпорын 1932 жылдан бері тері өңдеумен айналысады. Бірақ мен сізге бір қызық айтайын, өткен ғасырдың 90-жылдары «джунгли» атты теріден тігілген тондарымыз бүкіл Еуропаны, Ресейді, жалпы жылы тонға сұраныс бар елдердің бәрінде сәнге айналып, тасымыз өрге домалап, шырқап шыға келдік. Өзгелер ол теріге біздікі тәрізді өрнек сала алмай, әбден сорлады. Ал біз жеке-дара сол теріден түрлі бұйымдар тігіп жаттық. Ол қалай туды дейсіз ғой? Ол қателіктен болатын. Теріні бояйтын шебер байқамай әлдебір қоспаны артық, енді бірін кем араластырып, химиялық препаратты салып жібергенінен үлкен партия – 1000 тон шығатын тері алабажақ түсті болып шыға келеді. Тастайын десе, орасан шығын келетін өте көп мөлшер, содан не де болса тәуекел деп тондар тігіледі. Алланың қолдауымен джунгли керемет сәнге айналды. Жалпы, не нәрсені бастағанда да адамның түпкі пиғылы таза болса, Жаратқанның өзі қолдайды», деп қызықты әңгіме айтып берді.
Сауда үйінің көлігімен отельге қайтып келеміз. Туризмнен терген нанның тегін келмейтіні, бірақ оған төгілген тердің босқа кетпей, еселеген пайда әкелетіні, біздің елімізде бұл орайда жасалмай жатқан телегей теңіз жұмыстар барлығы ойды шырмай берді...
Анар ТӨЛЕУХАНҚЫЗЫ,
«Егемен Қазақстан»
Астана – Анталия – Астана
