Бұл Кісінің «шығармашылығымен» бұрын да таныстығым бар еді – мынаусы тіпті сорақы екен. Өзімді қазақ әдебиетінің туғанына тартпас тура биі сезініп, жалындаған жас жігермен күні ертең кірпіштей кітап болудан дәмесі бар таудай қолжазбаны талқандауға кірісіп кеп жіберейін. Қолжазба шытырлаған жап-жаңа, аппақ қағазға тап-таза етіп басылған. Қабын айтсаңшы, қабын! Кішігірім шабадандай қып-қызыл қатырма қорап... Мен баспада кезек күтіп жатқан көзі тірі классиктер мен әулиелердің қолжазбаларын да көрдім – аузын бәтеңкенің бауы сияқты етіп байлаған кәдімгі қағаз папкілер... Мұндай әдемі, мұндай қалың, жойқын қорап ешкімде жоқ. Бірақ қандай қорап болса да, менің жүрегімді шайлықтыра алмақ емес. Мен қандай қорапты да талқандаймын!
Менің бұл бұзық ниетімді қалай сезіп қойғанын білмеймін – қолжазбаны жәукемдеп болып қалған күндердің бірінде редакторлар отыратын бөлменің есігі шалқасынан ашылып, Өзі де кіріп келді. Бет бейнесін суреттен көргенім бар (Бірақ қашандағыдай ұмытып қалғам). Кіріп келген кезде – таныдым. (Суреттейін десем, түрін тағы ұмытып отырмын). Күйлі-қоңды кісі екен. Үстінде – сол кездің «крутойлары» ғана киіп жүрген әдемі қызылкүрең тері тон. Басында – әлдебір экзотикалық аңның терісінен тігілген, бағасы, сірә, адамның құны тұратын сұрапыл тымақ. Қолында – біз әлі ешкімнің қолынан көре қоймаған бір сойқан күрең портфель... Түтігіп кеткен.
– Осында... Пәленше деген біреу бар ма?! – деп, амандық-саулық сұраспастан, дүрсе қоя берді.
Бөлім меңгерушісі абдыраңқырап қалып, маған қараған.
– Бармыз... Сондай біреу...
– А-а... Сіз-з бе едіңіз?.. – деді. Бұл Кісі маған жеп жібере жаздай, әрі таңырқап қарап. – Өзіңіз... өзіңіз жап-жас адам екенсіз... Қалай ұялмайсыз, а?
әдебиетке сіңген бір түйір еңбегіңіз жоқ... Аты-жөніңізді ешкім білмейді... – деп, бастырмалатып келе жатыр еді:
– Әлі білетін боласыз... – дедім сыздаусып. – Мына жарамсыз дүниеңізді өзіңізге қайтарып беремін... Сол менің әдебиетке сіңірген алғашқы үлкен еңбегім болады (Па, шіркін, қандай пафос?!)
Бұл Кісі жынданып кете жаздады. Ұмытпасам, көзі қанталады.
– Қалай аузың барады, а... жарамайды деуге! Қандай қақың бар, а? Мен әлденеше роман жазған адаммын... Ал сен кімсің? Жерден жік шықты, екі құлағы тік шықты... Қандай құлақты да бұрап жұлып алатын жағдайымыз бар, есіңе салып қояйын... Біз, міне елуге келдік... бізді дүйім жұрт біледі... – деп қатты-қатты жекірді. Ентігіп тоқтады.
– «Біз надан боп өсірдік, Иектегі сақалды» дейсіз ғой?... – деді, тілсең, бетінен қан шықпайтын безбүйрек нигилист, максималист жас редакторыңыз міз бақпай.
– Не... Не-е дейсі-ің?!. Сен, осы маған не дедің?
– Мәдениетті кісілер алдымен жұртпен амандасады дедік... Өлмесек, елуге біз де келерміз дедік... Ал кітабыңыз бәрібір шықпайды... (Неткен кеуде, неткен көкірек, неткен тазалық, неткен әдепсіздік – «Құдай-ау, қайда сол жылдар?!.»)
Бұл Кісі шарасы біткендей, сілейіп тұрды-тұрды да, сылқ етіп бос орындықтардың біріне отыра кетті.
– Мыналарыңыз сұмдық екен... – деді сосын, бөлім меңгерушісіне қарап, араша тілегендей.
Қыбы қанып отырған меңгеруші естімеген сияқты тұқиып, алдындағы қолжазбадан басын көтерер емес...
Тұрсынжан ШАПАЙ,
әдебиет сыншысы
«Бұл Кісі (Ғасыр халтурщигі тақырыбына)» мақаласынан үзінді
