Саясат • 21 Маусым, 2018

Біздің мақсат – мемлекеттік қызметшілерді ынталандырудың жоғары деңгейіне қол жеткізу – А.Шпекбаев

1381 рет
көрсетілді
13 мин
оқу үшін

«100 нақты қадам» Ұлт жос­пары­ның кіріспесінде оның қоғам ­мен мемлекеттегі түбегейлі өзгерістерді қалыптастыратыны айтылған, олардың басты мақ­саты – жүйелі аурулардың сыртқы белгілерін жуып-шаю емес, оны емдеу болып табылады. 

Біздің мақсат – мемлекеттік қызметшілерді ынталандырудың жоғары деңгейіне қол жеткізу – А.Шпекбаев

Дамыған 30 елдің қатарына кіруге жол ашатын, кәсіби мемлекеттік аппараттың қалыптасуына бөгет болатын осындай жүйелі мәселелердің бірі халыққа тиімді және адал қызмет ету идеясын құнсыздандыратын мемлекеттік қызметшілердің еңбекақы деңгейінің жеткіліксіз дәрежедегі бәсекеге қабілеттілігі болып табылады.

Бұл – мемлекеттік аппарат қызмет­керлерінің кәсіби дәрежесінің төмен деңгейінің және олардың жемқор­лыққа ұшырау себептерінің бірі. Мемлекет басшысының тапсырмасымен біз осы мәселені шешудің кешенді амалдарын қарастырдық.

Біріншіден, кадрларды іріктеу және жоғарылату барысында біліктілік тәсілі енгізілді. Маманның білім деңгейін ғана емес, сонымен қатар оның өз білімін күнделікті қызметте қалай қолданатынын және осыған қажетті дағдылары мен қабілеттерінің болуын анықтаудың маңызды екендігімен келіспеу мүмкін емес. Нәтижелі жұмыскер болу үшін теориялық білім жеткіліксіз. Мысалы, көшбасшылық саласындағы маман әрқашан көшбасшы бола алмауы ықтимал.

Екіншіден, мемлекеттік органдар­дың қызметшілерін бағалау жүйесін қайта қарастыру іске асырылды. Бұл жүйенің кемшіліктері айқын. Мемлекеттік қызметшінің атқаратын жұмысының нәтижелілігі оның ұйым­ның стратегиялық жоспарын жүзеге асыруға қосқан жеке үлесіне әділ баға беруге мүмкіндік бермейтін ресми көрсеткіштерге орай анықталды.

Біз маманның кәсіби қалыптасуын ғылымға негізделген тексеру жүйе­сін енгізу арқылы осы және басқа кемшіліктерді жойдық. Бұл жүйенің сапасы «Б» корпусының әкімшілік мемлекеттік қызметшілерін кешенді аттестаттау барысында сыналды.

Мемлекеттік органдардың қызметші­лерін қаржылық ынталандыруды күшейту қажет болды. Мемлекеттік қыз­метшілердің еңбекақысын олардың қызметінің нәтижелеріне байланысты көтеру Ұлт жоспарында көрініс тапқан түйінді міндеттердің бірі екендігі белгілі. Оны шешу Мемлекет басшысының біздің барлық жұмысымыз халықтың табыс деңгейін арттыруға бағытталуы тиіс деген нұсқауы тұрғысында айрықша өзектілікке ие болады. Ол үшін еңбекақы төлеудің жаңа жүйесі әзірленді, қанатқақты режімде Агенттікте, Әділет министрлігінде, Астана қаласының және Маңғыстау облысының әкімдіктерінде енгізілді.

Ол екі бөліктен тұрады: факторлы-балдық шкала негізінде анықталатын «тұрақты» және бір жыл ішінде атқарған жұмыс нәтижелері бойынша кем дегенде 4 жалақыдан жоғары бонус төлеуге байланысты «ауыспалы».

Қанатқақты жобаның мәні неде? Жаңа жүйенің үш айқындаушы факторы бар. Ол құзыреттілік пен жұмыс тәжірибесі, шешілетін міндеттердің ауыртпалық деңгейі және нәтижеге қол жеткізу үшін жауапкершілік деңгейі. Аталған факторлар бойынша «ұпайлар» жиынтығы еңбекақы төлеудің жаңа кестесіндегі лауазымның орнын айқындайды. Ол 4 блокқа біріккен: жауапты хатшылар, аппараттардың басшылары мен комитеттердің төрағалары кіретін жоғары басқарушы, негізгі, жәрдем беруші және қосалқы.

Қызметінің тиімділігі ұйымның страте­гиялық мақсаттарға қол жет­кізуі үшін түйінді болып табылатын не­гізгі салалық бөлімшелердегі жұмыс, әри­не, жәрдем беруші және қосал­қы құры­лымдардағы жұмыспен салыс­тырғанда әлдеқайда жоғары төленетін болады.

Еңбекақы төлеудің жаңа жүйесін енгізу не береді?

Біріншіден, материалдық ынталан­дырудың пәрменді тетігі құрылады. Біз бірінші рет жұмыстың сипатына, ауыртпалық деңгейіне және тиімділігіне қарамастан, барлығы тең дәрежеде жалақы мен сыйақы алатын теңестірілген тәсілден бас тартамыз.

Мысалы, мемлекеттік органның стратегиялық мақсаттарына қол жеткізуде маңызды рөл атқаратын депар­таментінің сарапшысы, құжаттарды тіркеу мен жіберу бойынша міндеттерді атқаратын канцелярия бөлімінің маманымен бірдей еңбекақы алады. Біреуі тиімді басқарушылық шешімдерді тұрақты іздеумен айналысса, екіншісі әзірленген дайын алгоритм шеңберінде әрекет етеді. Сыйақыға байланысты жағдай да осындай. Яғни, әділеттіліктің негізгі қағидасы бұзылады.

Екіншіден, жаңа модельді қолдану аймақтардағы және орталықтағы мемле­кеттік қызметшілердің жалақысындағы үйлеспеушілікті 70%-дан 10%-ға дейін түбегейлі қысқартуға мүмкіндік береді. Ол «орталық-аймақ-орталық» қағидасы бойынша кадрлар айналымы тетігін тиімді қолдануға мүмкіндік береді.

Үшіншіден, осы жолмен біз мемлекеттік қызметті әсіресе талантты жастар үшін еңбек нарығындағы тартымды, бәсекеге қабілетті ойыншы ретінде таныстыра аламыз. Бүгінгі күннің өзінде пилоттық органдардағы мемлекеттік қызметшілердің жалақысы екі есе артты. Ол еңбекке деген қатынасты түбегейлі өзгертеді, яғни заманауи адамды жетістікке жетелейтін жасампаздық пен көшбасшылыққа шақырады.

Әрине санаулы айлар ішінде мемле­кеттік қызметшілерді материалдық ынта­ландырудың үздік моделі құрылады деп есептеу қателік болар. Сол себепті бұл жобаны жүзеге асырудың барлық мәселелік жақтарын талдап, әрі қарай оны барлық мемлекеттік аппарат ауқымында іске қосу үшін қанатқақты режімде енгізілді.

Қанатқақты жобаның аралық нәти­желері қызметшілердің адал және тиімді еңбек етуге талпынысын, сонымен қатар бәсекенің артуын көрсетіп жатқанын атап өткен жөн. Өткен жылмен салыстырғанда кадрлардың ауысуы шамамен 3 есе азайды, ал Әділет министрлігінде үстіміздегі жылы мем­лекеттік қызмет жүйесінен бір де бір адам кетпеген.

Бір орынға жарияланған байқауға үміткерлер саны – 55, ол мемлекеттік қызметтің тартымдылығы мен абыройы­ның артуын дәлелдейді. Реформаның жоғары тиімділігінің маңызды көрсет­кіштерінің бірі – қанатқақты жобаны жүзеге асыруға қатысатын мемлекеттік орган­дардан сұрастырылған жұмыс­шылардың 95%-ының оның нәти­желеріне қанағаттануында.

Факторлық-балдық шкала шең­берінде жалақының артуына қарамастан, үстіміздегі жылы Агенттіктің штат санын толықтыруға мораторий жүргізу арқы­лы орталықта 30% және аймақ­тарда 10% оңтайландырдық, бұл орта­лық аппараттың орындаушылық сатысын­дағы қызметшілердің жалақысын 60%-ға, аймақтық департамент қызмет­шілерінің жалақысын 10%-ға арттыруға мүмкіндік берді.

Бұл бағыттағы келесі қадам кадр қызметтерінің жұмысын қолданыстағы «Е-қызмет» ақпараттық жүйесі негізінде жалпы қызмет көрсету орталығының үлгісіне ауыстыру болды.

Шетелдік және отандық тәжірибе көрсеткендей, жеке компаниялар мен мемлекеттік мекемелердің адамзат­тық капиталы сапасын айтарлық­тай арттыруға қол жеткізу, сонымен қатар HR-саясат саласында шығындарды азайту қызметкерлерді басқарудың инте­грацияланған жүйесін құру арқылы қамтамасыз етіледі. Ол – қыз­мет көрсету орталығының жалпыға ортақ модельдерінің бірі. Мысалы, Нидерландта қызметкерлерді басқару саласында қызмет көрсететін осындай орта­лықты құру мемлекеттік мекемелер­дің аталған қызметті атқаратын жұ­мыс­керлер санын 50 пайызға қыс­қартуға және 250 млн АҚШ доллары көлеміндегі қаражатты үнемдеуге мүмкіндік берді. Біздің жобаны жүзеге асыру HR-үрдістеріне жұмсалатын шығынды қысқартуға жағдай туғызады.

Қызметкерлерді басқарудың инте­грацияланған жүйесінің жұмыс істеуі шеңберіндегі кадрлық іс жүргізуді орталықтандыру мемлекеттік орган­дар­дың құрылымы мен қызметшілерін оңтайландырудың сапалы жаңа кезеңінің бастамасы болмақ. Біздің есебіміз бойын­ша, аталған модельді барлық мемле­кеттік қызмет ауқымында қолдану кадр бөлімдерінің қызметкерлерін және жалақы төлеу бойынша бухгалтерлерді шамамен 4600-ге қысқартып, жыл сайын 5,5 млрд теңге үнемдеуге мүмкіндік береді.

Оңтайландыру бойынша кешенді жұмыс мемлекеттік қызметшілердің еңбекақысының жаңа жүйесін енгізу бойынша жобаға қатысатын әкімдіктерде де жүргізілуде.

Осылай, өзгертудің арқасында Астана әкімдігі басқармаларының саны 30-дан 21-ге дейін қысқарды. Артық басқарушылық құрылымдар оңтайландырылды, қосарланушылық жойылды. Агенттікке ұқсас қызметші­лерді басқарудың бірыңғай қызметі, сонымен қатар бақылау саласында Бірыңғай орган құрылды. Халықпен кері байланыс құруға арналған «I-komek» бағдарламасы іске қосылды.

Маңғыстау облысында басқару­шылық құрылымдарды оңтай­ландыру, бизнес-үрдістерді автоматтандыру жүргізілуде, аудандар қағазсыз құжат алмасу жүйесіне ауысуда.

Бақылау-қадағалау міндеттерінің қысқаруы, қосарланған міндеттердің жойылуы, міндеттерді бәсекелі ортаға жіберу және әрі қарай цифрлан­дыру мемлекеттік органдардың құрылым­дары мен штат санының оңтайлан­ды­рылуына, мемлекеттік қызметшілердің еңбекақысын арттыруға арналған қажет­ті қаржы қорының пайда болуына жағдай туғызады.

Лауазымдары қысқартылатын мамандарды әлеуметтік қорғау мақсатында біз бейінді мемлекеттік органдармен бірлесіп оларды қайта оқыту және әрі қарай жұмыспен қамтамасыз ету мәселесін шешудеміз.

Жалпы, факторлы-балдық шкаланы енгізу бойынша жұмысты мемлекеттік органдарда шығындарды оңтайландыру есебінен қарастырылатын қаржының болуын есепке ала отырып, кезең-кезеңімен өткізу қарастырылған. Соның өзінде Президенттің 2007 жылғы 29 наурыздағы «Әкiмшiлiк реформаны одан әрі жүргізу жөнiндегi кейбір шаралар туралы» Жарлығына сәйкес еңбекақы төлеудің қолданыстағы қорының бюджетке қайтаруды қажет етпейтіндігін, яғни мем­лекеттік органдардың теңгерімінде қал­дырылатындығын ескертіп өткен жөн.

Мансаптық модельді құрудың әлемдік тәжірибесі бойынша мемлекеттік қызметшілерге қойылатын талаптарды арттырумен қатар, олардың әлеуметтік қорғалуының деңгейін де арттыру қажет. Сол себепті қазіргі уақытта Президент Әкімшілігінің қолдауымен Агенттік мемлекеттік қызметшілерді әлеуметтік қамту деңгейін жақсарту бойынша шаралар әзірлеуде.

Баспаналы болу және зейнетақы тағайындау, балабақшаларда орындармен қамтамасыз ету, аймақтарда денсаулықты қалыпқа келтіру үшін жағ­дайлар жасау барысында жеңілдіктер ұсыну сөз болып отыр.

Мемлекеттік қызметшілердің әлеу­­меттік жағдайларын жақсартуға Мемлекет басшысының 5 әлеуметтік бастамасын, оның ішінде «7 – 20 – 25» бағдарламасын жүзеге асыру маңызды серпіліс бермек. «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ-пен бірлесіп әскери қызметшілер мен арнайы органдардың қызметшілеріне арнал­ған бағдарламалар сияқты әкімшілік мемлекеттік қызметшілерге арналған «5 – 5 – 25» ипотека мәселесін әзірлеу шаралары басталды. Жаңа еңбекақы жүйесін қосқанда, мұның барлығы мемлекеттік қызметшілердің ынтасын айтарлықтай арттыруға мүмкіндік беретін болады.

Мемлекеттік қызметшілердің жал­ақы­­с­ын орташа деңгейде екі есе арттыру бойынша реформаны толыққанды жүзеге асыру 220 млрд теңге қосымша қаржыны талап етеді. Қаражат мөлшері ауқымды, бірақ оны тіпті бюджетке ауыртпалық түсірмей-ақ қарастыруға болады.

Аталған жұмыс Ұлттық экономика министрлігінде Агенттікпен бірлесе Мемлекет басшысының мемлекеттік органдар мен ведомстволық бағынышты ұйымдарды оңтайландыру мен нығайту туралы тапсырмасы аясында орындалып жатыр. Біз бастапқы кезеңде бос жұмыс орындарын қысқартуды дұрыс деп есептейміз. Олардың мөлшері шамамен – 12 мың. Ол бірден 13 млрд теңге бөлуге мүмкіндік береді.

Бағынысты ұйымдарды оңтайлан­дыру тұрғысынан, олардың ұйымдық-құқықтық нысанын коммуналдық мемлекеттік мекемеден (КММ) коммер­циялық емес акционерлік қоғамға (КЕАҚ) өзгерту тиімді шаралардың бірі болып табылады.

КЕАҚ форматында жұмыс істеудің негізгі артықшылығы – басқарудың икемділігі, бюджетті бөлудегі тәуел­сіздік, қызметкерлерді бәсекеге қабі­ле­тті жалақымен қамтамасыз ету және қыз­меткерлер санының азаюту мүмкіндігі.

Мысалы, осы өзгерістің нәтижесінде Астана әкімдігінің балалар үйі қаржы-шаруашылық қызметінің ашықтығын арттырды. Нәтижесінде 90 млн теңге үнемделіп қаржы өрт қауіпсіздігі жүйесін жетілдіруге, үй-жайларды жөндеуге және жылумен қамтамасыз ету инфрақұрылымын жақсартуға, биометриялық қол жеткізу жүйесін енгізуге бағытталған.

Ең бастысы, қолдағы бюджетпен-ақ қызметкерлердің еңбекақысын 3-4 есеге көтеруге мүмкіндік бар. Егер бұрынғы еңбекақы 33-тен 120 мың теңгеге дейін болса, бүгінгі күні 120-дан 450 мың теңгеге дейін жетіп отыр. Астана балалар үйінде жүргізілген мұндай жұмыс басқа мемлекеттік мекемелер үшін үлгі бола алады деп ойлаймын.

Жоғары деңгейде ынталанған мемлекеттік қызметші әрқашан өзінің кәсіби білімі мен дағдыларын дамытуға талпыныс жасайтыны ешбір күмән туғызбайды. Бұл – біздің атқаратын еңбегімізден күтілетін нәтиже.

Алик ШПЕКБАЕВ,

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің төрағасы