Поэзия әлемінде мәңгі сөнбес жұлдыз
«Мағжан – тек Қазақстанға ғана емес, барша түркі жұртына кең танымал ақын.Оның терең философиялық, асқақ азаматтық, нәзік лирикалық сарында жазылған бірегей туындылары бүгінгі буынға үнемі рухани нәр беріп келеді.
Мағжан Жұмабаев – халқының бостандығы үшін күрескен тұғырлы тұлға. Ол «Шолпан», «Сана» журналдарындағы, «Бостандық туы», «Ақжол» газеттеріндегі белсенді қызметі арқылы ағарту ісіне де зор үлес қосты. Небәрі 44 жыл ғана ғұмыр кешіп, репрессия құрбанына айналған ақынды зұлмат заманның саясаты елдің есінен шығара алған жоқ.
Тәуелсіздіктің арқасында халқымен қайта табысқан арыстармен бірге Мағжан мұрасы ортамызға оралды.Туған өңірдегі ауданға есімі беріліп, шығармалары отандық әдебиеттің алтын қорына қосылды.
2018 жыл ТҮРКСОЙ халықаралық ұйымының шешімімен «Мағжан Жұмабаев жылы» болып жарияланды. Ақын мерейтойының ЮНЕСКО-ның Париждегі штаб-пәтерінде атап өтілуі-оның ұлттың ауқымынан әлдеқашан шығып, әлемдік деңгейде ұлықталуының айқын көрінісі.
Рухани жаңғыру арқылы тарихын түгелдеп жатқан Қазақстан халқы Мағжан сынды біртуар перзентінің есімін мәңгі есте сақтайтын болады» – делінген Елбасы құттықтауында.
«ТҮРКСОЙ» халықаралық ұйымының Бас хатшысы Дүйсен Қасейінов түркі әлеміне ортақ тұлға туралы тебірене толғанды. Мәдениет және спорт министрлігімен бірлесіп, айтулы шаралар атқарылғанын, оның ішінде көрнекті тұлғалардың, айтулы ғалымдардың, зерттеушілердің қатысуымен Анкара мен Кастамону қалаларында атап өтілуін ерекше оқиғаға балады. Өткен ғасырдың 20-шы жылдары жүздеген мың түрік шейіт болған «Чанаккале» қасіретіне ортақтасып, «Алыстағы бауырыма» деген атақты өлең жазып, қаражат жинау ісіне белсене араласқан қайреткерлігі еш ұмытылмайды, деді.
Халықаралық Түркі академиясының президенті Дархан Қыдырәлі өз сөзінде Елбасының жарлығымен Түркістанның облыс орталығына айналып, облыс атауын иеленуі қасиетті Түркістанды ең көп жырлаған Мағжанға тұрғызылған ең үлкен ескерткіш болғанын атап көрсетті. Ғұннан туған, күннен туған ақиық ақын шығармаларына түркі жұрты ерен қызығушылық танытып отырғанын, отты өлең-жырларын еркіндіктің, азаттықтың символы ретінде қабылдайтынын, бұл орайда академия көптеген шараларға мұрындық болып жүргенін әңгімеледі. Париж төрінде, ЮНЕСКО-да Халықаралық Түркі академиясы ұйымдастырған басқосу Елбасы белгілеп берген рухани жаңғыруымыздың халықаралық деңгейдегі айтулы шарасы болды. Онда ұлттық, рухани құндылықтарымыз әлемдік деңгейде танылып, Мағжанның бірнеше тілдерге аударылған өлеңдері мен поэмаларының тұсаукесері үлкен әсер қалдырды. Д.Қыдырәлі әлемнің бірнеше тілдеріне аударылған осы кітаптарды аймақ басшысына тарту етті.
Еңселі ескерткіш ашылды
Поэзия әлемінің жарық жұлдызына арналған еңселі қола ескерткіш академик М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті жанындағы скверде тұғырына қойылып, ашылу рәсімінде аймақ басшысы Құмар Ақсақалов, Қазақстан Жазушылар одағының төрағасы Ұлықбек Есдәулет жылы лебіздерін арнады. Құмар Іргебайұлы өз сөзінде бабалар есімі өшпейтінін, аманатына адалдық жалғаса беретінін атап өтті. Облыстық тарихи-өлкетану мұражайында «Ұлтын сүйген ұлы жүрек» көрмесі, театрларда «Шолпанның күнәсі» және «Мағжанның соты» спектакльдері тамашаланды.
«Сыршылдығымен, суретшілдігімен, сөзге еркіндігімен, тапқыштығымен, маржандай тізілген, торғындай үлбіреген нәзік үнді күйімен, шерлі, мұңды зарымен күшті» «ақындардың ақыны» дәл биылғыдай төрткүл дүниеге де, атамекеніне де дәл осылай танылмағаны анық.
Биыл түркітілдес мемлекеттер бойынша «Мағжан Жұмабаев жылы» жарияланды. Алдымен «ТҮРКСОЙ» халықаралық ұйымының бастамашылдығымен айтулы іс-шара Түркияда бастау алып, зор құрмет көрсетілді. Одан кейін халықаралық Түркі академиясының тікелей ұйыдастыруымен Париж қаласында орналасқан ЮНЕСКО-ның штаб-пәтерінде «Рухани жаңғыру және мәдени мұра: түркі тілі – өткеннен келешеккке» атты танымдық форум ұйымдастырылып, Еуропа төрінде ұлықталды. Рухани саладағы тың бастамалар түркішіл, тұраншыл, азат ойлы ақынның туған жерінде де одан әрі жалғасып, өңірлік бағдарлама шеңберінде 400-ге жуық мәдени іс-шаралар ұйымдастырылды. Ширек ғасыр бедерінде Коммунистік даңғылы Мағжан атына ауыстырылғанын, аудан колледж, мектептерге есімі берілгенін, бірнеше ескерткіш пен мүсін тұрғызылғанын, ол тұрған үйге ескерткіш тақта орнатылғанын, «Мағжан» әдеби-көркем, қоғамдық-саяси журналы жарық көретінін, көптеген өлең жинақтары шығарылғанын, мемориалдық-мұражай ашылғанын, «Мағжан көктемі» республикалық фестивалі, оқушылардың шығармашылық сайысы дәстүрге айналғанын, биылдың өзінде «Мағжан» энциклопедиясы, екі ғылыми кітап, бірнеше өлеңдер жинағы жұртшылық қолына тигенін айтсақ, олардың ішінде ең айтулысы, шоқтығы биігі ретінде ақын бір кездері еңбек еткен білім ордасында мүсіннің орнатылуын айтар едік.
Біз мерейтой барысында Мағжанның шығармаларын індете зерттеп, өзге тілдерге тәржімалаумен шұғылданып жүрген шетелдік қонақтармен сұбаттсқан едік.
Акбар РЫСҚҰЛОВ, Қырғызстан Жазушылар одағының төрағасы, Тоқтағұл атындағы мемлекеттік сыйлықтың лауреаты:
– Біз халықаралық ««ТҮРКСОЙ» қоғамы және Түркі академиясы шеңберінде қазақстандық ақын-жазушылармен ынтымақтаса жұмыс істеп келеміз. Бұған дейін Мағжанның бірді-екілі өлеңдерін қырғыз ақындары аударып келген. Мен де қал-қадірімше атсалысқанмын. Бірақ жеке жинақ түрінде шықпаған екен. Осы олқылықтың орнын толтыру мақсатымен 80 шақты өлеңі мен «Батыр Баян» және «Қорқыт» дастандарын қотарып, «Арыстан айбаты» деген кітапқа топтастырдым. Нұрлан Қалыбеков та бір жинақ бастырды. Ол осында жүр. Түркі академиясының қолдауымен Бішкекте арнайы іс-шара өткіздік
Бұл салада Мичиган университетінің профессоры Тимур Қожаоғлу өте өнімді еңбек етіп жүр. Оның Мағжанды ағылшын тілінде «сөйлеткен» айтулы еңбегі «Мағжан Жұмабаев–азаттық пен махаббат отының ақыны» деп аталады. Биыл Түркі академиясының қолдауымен үш кітап шықты.
Мұзафар АХМАТ, Өзбекстанның халық шайыры, «Достық» орденінің иегері:
– Мағжан жырларын аударғаным үшін халықаралық Түркі академиясының күміс медалімен марапатталдым. Бұл–мен үшін үлкен мерей. Жинақтың тұсаукесер рәсімін Ташкентте жоғары деңгейде өткіздік. Мағжанның өлеңін алғаш рет осыдан жиырма жыл бұрын тәржімалаппын.
Менің бабам Ахмат сталиндік қуғын-сүргінге ұшырап, атылған. Тағдыры Мағжанмен ұқсас болғандықтан ба, жүрек тебірентерлік лирикасына тереңдей бойлап, тұпнұсқадан ауытқымауға тырыстым. Алдағы мақсатым–толығырақ аудару. Абайдың да өлеңдерін тәржімалап қойдым. Жеке жинақ етіп шығару ойымда бар.
Биыл алтай, әзірбайжан, моңғол, түрік, тағы басқа сегіз тілде әзірленген біріккен жинақ та жарық көрді.
Өмір ЕСҚАЛИ,
«Егемен Қазақстан»
Солтүстік Қазақстан облысы.
Суреттерді түсірген Талғат ТӘНІБАЕВ.