1998 жылы Астана қаласының жалпы өңірлік өнімі (ЖӨӨ) 60,5 миллиард теңгені құраса, 2017 жылы ағымдағы бағалар бойынша бұл көрсеткіш
5 765, 6 миллиард теңгеге жетті. Бас қаланың ЖӨӨ-сі тек 2000 жылмен салыстырғанда 5,2 есеге дейін өсті. Республикалық деңгейде Астананың ЖӨӨ үлесі 11,1 процентті құрайды. Бұл – Алматы қаласы (21,8 процент, 11,3 триллион теңге) және Атырау облысынан (11,5 процент, 6 триллион теңге) кейінгі үшінші көрсеткіш.
ЖӨӨ халықтың жан басына шаққанда 1998 жылғы 186,8 мың теңгеден 2017 жылы 5,8 млн теңгеге өсті. Республика өңірлерінің арасында бұл көрсеткіш Атырау облысы (9,7 млн теңге) мен Алматы қаласынан (6,4 млн теңге) кейін үшінші орын алады.
Экономиканың нақты секторы бойынша 20 жыл ішіндегі өнеркәсіп өнімдері, инвестициялар, тауар айналымы және басқа экономикалық, әлеуметтік көрсеткіштер көлемінің өсуі бойынша үрдістер тұрақты. Алдын ала деректер бойынша, 1998-2017 жылдары өнеркәсіп өнімдерінің көлемі 5,1 есеге, негізгі капиталға салынатын инвестициялар көлемі – 7,4 есеге, құрылыс жұмыстарының көлемі – 10 есеге, тұрғын үй құрылысын салу – 16,9 есеге, бөлшек тауар айналымының көлемі – 18,1 есе көбейді.
Өнеркәсіп саласы бойынша, өткен 20 жылда өңдеуші кәсіпорынның құрылымында машина жасау өндірісі 6,8%-тен 19,7%-ке дейін (дизельдік локомотивтердің өндірісі игерілді, сұйық заттарды айдауға арналған сорғыларды және т.б игеру), өзге де металл емес минералдық өнімдерді өндіру 7,9%-тен 11,8%-ке дейін (көбіне бетоннан жасалған құрылыс бұйымдарын, тауарлық бетонды және құрғақ құрылыс қоспаларын шығару), резеңке және пластмасса бұйымдарын шығару 2,1%-тен 4,8%-ке дейін (көбіне терезе, есіктер, өзге де пластмасса мен резеңкеден жасалған бұйымдар) өсті. 20 жылда қолданыстағы бағада тамақ өнімдерін өндіру көлемі 4,7 млрд теңгеден 30,6 млрд теңгеге дейін немесе 1998 жылға қарағанда 40,7%-ке өскен.
Өткен 20 жыл ішінде бас қаланың негізгі капиталына тартылған инвестиция көлемі 7,9 трлн теңгені құрады. Егер 1998 жылы инвестиция көлемі 40,8 млрд теңге болса 2017 жылы оның көлемі 944,6 млрд теңгеге жеткен немесе 7,3 есеге ұлғайған. Ең үлкен көлем жекеменшік нысанындағы кәсіпорындарда игерілген, егер 1998 жылы олардың үлесі 21,8%-ті құраса, бұл 2017 жылы 57,9%-ке дейін өскен. 20 жылда маңызды нысандарды салуға қаржы табу мақсатында шетелдік және бірлескен инвесторлар көптеп тартылды.
Қала экономикасына инвестиция тартуға жағдай жасайтын экономикалық ынтымақтастық формаларының бірі – бірлескен кәсіпорындардың шетел фирмаларымен қарым-қатынасы. Құрылысқа тікелей қаржы салумен қатар, Астананың тәжірибесінде түрлі технологияларды беру түріндегі инвестициялық шаралар да жүзеге асырылды. Осындай инвестициялық грант есебінен балалар ауруханасына, перзентханаларға арнайы медициналық құрал-жабдықтар берілсе, Астана тұрғындары үшін жедел жәрдем қызметіне көмек ретінде мамандандырылған автокөлік берілді. Соңғы жылдары Халықаралық әуежай, Ислам мәдени орталығы, «Әзірет Сұлтан» мешіті, «Хан Шатыр» ОСО, «Абу Даби Плаза» көпфункционалды кешені, дипломатиялық қалашық сияқты нысандар шетелдік инвесторлардың қаржысы негізінде бой көтерді.
Өткен 20 жыл ішінде бас қаламызда жалпы ауданы 19 млн 945,1 мың шаршы метр тұрғын үй құрылысы немесе 181 950 пәтер пайдалануға берілген екен. Мәселен, 1998 жылы жалпы ауданы 139,5 мың шаршы метр 1 382 пәтер пайдалануға берілсе, тек 2017 жылғы қаңтар-желтоқсан айларында ғана елордада жалпы ауданы 2 млн 359,7 мың шаршы метр 22 568 пәтер пайдалануға берілді. Тұрғын үйді пайдалануға беру 2 млн 220,2 мың шаршы метрге ұлғайды және 1998 жылғы деңгейден 17 есеге дейін өсті.
1998 жылмен салыстырғанда бөлшек сауда көлемі 2017 жылы 18,1 есеге өсіп, 1 триллион теңгені құрады. Бұл халықтың жан басына шаққандағы тауар айналымының нақты өскенін білдіреді. Егер 1998 жылы бұл көрсеткіш 40,4 мың теңгеден келсе, 2017 жылы бұл көрсеткіш 1 миллион теңгені құрады. Бөлшек сауда айналымы сауданың мемлекеттік емес секторы есебінен қалыптасты. 2017 жылы бұл сектор 100%-ті құрап, 1998 жылғы – 12,3 миллион теңгеден 1 триллион теңгеге дейін өсті.
Жиырма жыл ішінде Астанада шетел капиталының және кәсіпорындарының үлесі немесе толық шетел инвесторларына тиесілі кәсіпорындар саны артты. Ресми тіркелген кәсіпорындардың бөлшек тауар айналымының көлемі 2017 жылы 769,3 млрд теңгені құрап, 1998 жылғы көлемнен 17,7 есеге дейін артты.
2011 жылдан бастап Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттер арасындағы өзара сауда статистикасы жөніндегі деректерді жинауды ұйымдастырды. 2017 жылы алдын ала жиналған мәліметтер бойынша Еуразиялық экономикалық одақ елдерімен сыртқы сауда айналымы 1,6 триллион АҚШ долларын құраған. Бұл 2011 жылғы көлемнен 1,0%-ке жоғары.
Астананың экономикалық даму басымдықтарының бірі туризм болып табылады. Бурабай, Зеренді, Алакөл, Қорғалжын сияқты табиғи інжу-маржандар туристік қызметті дамытуға зор мүмкіндіктер береді. Бұл ретте Астананың заманауи озық келбеті мен дамыған инфрақұрылымы барынша басымдық танытуда. Астана қаласында 2018 жылы жалпы саны 8 244 бірлік нөмірі бар 218 қонақүй (жеке кәсіпкерлердің қызметін қоса алғанда) жұмыс істейді. 2000 жылмен салыстырғанда қонақүйлер саны 10,9 есеге (20 қонақүй) өскен, нөмірлердің жалпы саны 10,0 есеге (823 нөмір) ұлғайған. Бүгінде бас қаламызда талғамы жоғары шетел қонақтарының сұранысына толық жауап беретін жұлдызды қонақүйлер жетерлік. Олардың қатарында «Rixos Президент Oтель», «Radisson Sas», «Soluxe hotel Astana», «Talan Towers», «Wyndham Garden Astana», «Пекин Палас», «Ramada Plaza Astana», «Astana Marriott Hotel», «Дипломат», «Hilton Garden Inn», «Ibis Astana», «King hotel» «Гранд Парк Есіл», «Комфорт Отель Астана», «Думан» және басқалары бар.
Елордамыз тоғыз жолдың торабын түйістірген ірі көлік-логистикалық орталық болып табылады. Соңғы жылдары салынған халықаралық магистралдар мен темір жол тораптары еліміздің барлық өңірін Астанамен байланыстырды.
20 жылда автомобиль көліктерімен жүк тасымалдау 1 339,5 млн тоннаны құрады. Автокөлік құралдарының жүк айналымы 1998 жылғы 24,2 млн текше метрден 2017 жылы 9 184,1 млн текше метрге дейін артты. Жеке кәсіпкерлердің тасымалдағанын қоса есептегенде автомобиль көлігімен жолаушылар тасымалдау 1998 жылы 39,7 млн адамнан 2017 жылы 2 528,5 млн адамға дейін артты. Өткен жылы еліміздегі жолаушылар айналымы 18 901 млн жолаушы-шақырымды құрады. 1998 жылы бұл көрсеткіш 499,2 млн жолаушы-шақырымға тең болған еді.
Астананың әлеуметтік-экономикалық әлеуетінің өсуі бас қаланың тұрғындары санының өсуіне ықпал етті. Соңғы 20 жылда халық саны 1998 жылдың басындағы 300 505 адамнан 2018 жылдың басында 1 030 577 адамға дейін көбейді. 2018 жылдың басында еңбек етуге қабілетті жасқа жетпегендер – 302 021 адамды құрады (халықтың жалпы санынан 29,3%), еңбекке қабілетті жастағылар – 652 339 адам (халықтың жалпы санынан 63,3%), еңбекке қабілетті жастан асып кеткендер – 76 217 адам (халықтың жалпы санынан 7,4%) болып отыр. 2018 жылдың басындағы жағдай бойынша астана халқының бір шаршы шақырымға орналасу тығыздығы 1289,8 адамды құрайды. 2017 жылы халықтың өмір сүруінің күтілетін ұзақтығы қала бойынша – 76,21 жасты, оның ішінде ерлер – 72,5 жас және әйелдер – 79,24 жасқа жетті. 2018 жылдың басында астана тұрғындарының орташа жасы 29,6 жасқа (1999 жылдың басында 31,3 жас) тең болды.
Өткен 20 жыл ішінде Астанада 281 069 бала (Республика бойынша тоғызыншы көрсеткіш) дүниеге келді. 2017 жылы астанада 28 276 бала туылды, бұл 1998 жылға қарағанда 8,3 есеге (3 388 адам) көп. Астана халқының табиғи өсуі 20 жылда 212 543 адамды құрады, 2017 жылғы өсуі 24 374 адамды құрады, бұл 1998 жылға қарағанда 73 есеге көп.
1998-1999 оқу жылдарында бас қаламызда 48 мектеп жұмыс істесе, бүгінде олардың саны 105 мектепке жетті. Жиырма жыл ішінде оқушылар саны 45,8 мың адамнан 148,9 мың адамға жетіп, 3,3 есеге артты. Сонымен бірге қаламызда дарынды балаларға арналған 3 заманауи мектеп жұмыс істейді.
Сондай-ақ Астана республиканың басты мәдени және рухани орталығы болып табылады. Бүгінгі таңда елорда жұртына 6 театр, 23 кітапхана, 7 музей, 1 цирк, 7 кинотеатр, 5 концерттік ұйым мен өнер академиясы, 2 өнер мектебі, 3 балалар музыкалық мектебі, Қазақ ұлттық хореография академиясы қызмет көрсетеді. 1998 жылы қаламызда 2 театр, 3 мұражай, 21 кітапхана ғана жұмыс істеген болатын. Осыдан-ақ астаналықтардың мәдени және рухани сұранысының қаншалықты жоғары екендігін аңғаруға болады.
Жиырма жыл ішіндегі елорданың тұрақты дамуы Қазақстанның бас мегаполисінің болашағы бұдан да зор болатындығын айқындады. Қорыта айтқанда, өзінің 20 жылдық өсу үрдісінде Астана экономиканың даму драйверіне айналды.
Құндызбек ӘБДІРӘСІЛОВ,
Астана қаласы Статистика департаментінің басшысы