Ағымдағы жылы Қазақстанда төлем карточкаларымен жүргізілетін операциялардың басым бөлігі қолма-қол ақшасыз төлемдерге келді. Яғни банкоматтан жалақысы мен зейнетақысын алу үшін төлем картасын айына бір рет қолға алатын қазақстандықтардың үлесі күннен-күнге азаюда. Банк картасын төлем құралы ретінде пайдаланудың артықшылықтары банктің керітартпа клиенттерінің өзі «пластикті» белсенді қолданатын пайдаланушылар қатарын толтыра бастады.
«Төлем карточкалары нарығы қаржы нарығының неғұрлым серпінді дамып келе жатқан секторларының бірі. Бөлшек қызметтер секторында төлем карточкасы қазіргі уақытта банк өнімдеріне қашықтан қолжетімділік және онлайн-төлемдерін жүргізу кезінде негізгі сәйкестендіруші болып отыр», деді Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Төлем жүйелері департаментінің төлем жүйелері басқармасының бастығы Алина Иманғазина.
Ол сондай-ақ төлем карточкаларын қолданудан басқа, бүгінгі таңда қызмет көрсету және сауда-саттық нүктелерінде халыққа интернет пен мобильді банкинг арқылы тұрақты төлемдер, тауарлар мен қызметтерді төлеу, мезеттік режімде картадан картаға аударымдар бойынша қызметтердің кең спектрі қолжетімді болып отырғанын баса айтты. Пластик карталарының кеңінен қолданылуына оларға қызмет көрсетудің күннен-күнге өсіп келе жатқан инфрақұрылымдық желісінің ықпалы зор. Аталған желі бүгінде 132 818 POS-терминалды, 8 825 банкоматтарды, 684 банк дүңгіршектерін, 16 536 банктік төлем терминалдарын қамтиды. Реттеушінің деректеріне сәйкес 83 221 кәсіпкер 107 мыңнан астам сауда нүктелерінде төлемді төлем карточкаларын қолданумен қабылдайды. Айналысқа 21 млн төлем карточкасы шығарылды – олардың санының өсуі өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 27,1%-ті құрады.
Банктік қызмет көрсетудің кең желісі қолма-қол ақшасыз есеп айырысуларды дамыту үшін қолайлы жағдай туғызып отыр. Қазақстан банктерінің төлем карточкаларын қолданумен 2017 жылы 13,8 трлн теңге сомаға (2016 жылмен салыстырғанда өсу 32,3%) 467,5 млн транзакция жүргізілген (2016 жылмен салыстырғанда өсу 41,2%). 2018 жылдың I жартыжылдығында аталған көрсеткіш 8,7 трлн теңге сомаға 338,9 млн транзакция құрады (өсу өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда тиісінше 65,9% және 43,7%).
Бұл ретте қашықтан төлем жүргізу сервисі мен төлем инфрақұрылымының белсенді дамуының арқасында қолма-қол ақшасыз операцияларды жүзеге асыру үшін төлем карточкаларын қолдану күннен-күнге өсіп келеді. Қазір төлем карточкаларымен жүргізілетін барлық операциялардың жартысынан көбі қолма-қол ақшасыз төлемдерге келеді. Бұл операциялардың жалпы санының 62%-і. Салыстыру үшін 2016 жылы бұл көрсеткіш 36%-ті құрағанын айта кеткен абзал. Сомасы бойынша төлем карточкаларын қолданумен қолма-қол ақшасыз төлемдердің үлесі 2018 жылдың I жартыжылдығында 29%-ті құрады (2016 жылы аталған көрсеткіш 16%-тік деңгейде болған). Жалпы алғанда 2018 жылдың I жартыжылдығында төлем карточкаларын қолданумен қолма-қол ақшасыз төлемдердің көлемдері 2017 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 2,5 трлн теңге сомаға 209,5 мың транзакция құрап, 2,2 еседен астам өсті.
Осылайша төлем карточкалары нарығының қолма-қол ақшасыз төлемдер саны мен көлемдері сияқты маңызды көрсеткіштері бойынша айтарлықтай оң серпін байқалады. Әсіресе қашықтан қызмет көрсету арналарының сегменті белсенді дамуда.
Алина Иманғазинаның айтуынша, қолма-қол ақшасыз төлемдер жүргізу үшін төлем карточкаларын қолдану танымалдылығының артуына бірнеше фактор әсер етті.
«Ең алдымен, бұл – цифрлы қаржылық сервистің дамуы. Интернет пен мобильді технологияның жаппай енуімен қатар банктер қашықтан қызмет көрсету қызметтерін белсенді түрде дамыта бастады. Бүгінгі таңда интернет пен мобильді банкинг арқылы тұрақты коммуналдық төлемдерді, кредиттерді, сақтандыру ақысын төлеу, депозиттерді ашу және басқару, мобильді шоттарды толықтыру, телефония, интернет ақысын төлеу, карточкалық аударымдар, инвестициялар секілді барлық қажетті қызметтердің кең ауқымы қолжетімді болды. Бұдан басқа қашықтағы арналар арқылы төлем жасау банктердің бөлімшелеріне қарағанда арзан, ал кейде тіпті тегін жүргізіледі», деп айтып өтті сарапшы.
Бұған қоса интернет-төлемдер электронды коммерцияның үлкен саласына жол ашады. Мемлекет «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасының аясында электронды коммерцияны дамыту бойынша, оның ішінде тауарлар мен қызметтер ақысын қолма-қол ақшасыз төлеу кезінде салықтық ынталандыру бойынша бірқатар нысаналы шаралар қабылдады. Бұл төлем карточкасын қолма-қол ақшасыз төлем құралы ретінде пайдалану үшін ынталандырушы фактор болып отыр.
Электронды коммерциядан басқа Қазақстан Үкіметі POS-терминалдарды орнату арқылы көптеген сауда және сервис кәсіпорындарында төлем карточкаларының міндетті түрде қолданылуына жағдай жасады. Қолма-қол ақшасыз төлемдерді дамытуда банктердің аталған құралды қолма-қол ақша алу үшін емес, тек төлем жасау үшін қолдануды ынталандыруға бағытталған маркетингтік саясатының маңызы зор. Банктер бонустар төлеп, сатып алу сомасынан процентпен «кэшбек» қайтарады. Сондай-ақ халық арасында қолма-қол ақшасыз төлемді көтермелеуге бағытталған түрлі акциялар өткізіп, лотереялар ойнатады, клиенттермен ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізеді. Сонымен қатар төлем карточкалары арқылы байланыссыз төлемдерді дамытады.
«Осындай сенімді бағдарламалар мен инновациялық сервистер клиенттің оң тәжірибесін қалыптастырып, күнделікті қолма-қол ақшасыз төлемдер үшін карточка қолдануға машықтандырады», деп есептейді Ұлттық Банктің өкілі.
Қауіпсіздік мәселесі қолма-қол ақшаның орнына пластик карточканы қолданудың басты себебі болмақ. Егер карточканы ұстаушы банк ұсынған барлық қауіпсіздік талаптарын (мысалы, PIN-кодты картамен бірге сақтамау) орындайтын болса, карточкалық шоттағы ақшаны жоғалтумен салыстырғанда қолма-қол ақшаны жоғалту немесе ұрлату тәуекелі анағұрлым жоғары. Бұдан басқа қолма-қол ақшасыз салада ақша айналысын аудару экономиканы көбірек заңдастыруға, тауарлар мен қызметтердің көлеңкелі айналымын азайтуға, салық салынатын қорларды көбейтуге ықпал етеді. Бұл еліміздің экономикасы мен бюджетінің жай-күйіне оң әсерін тигізбек.
Думан АНАШ,
«Егемен Қазақстан»