– Бұл ауқымды халықаралық іс-шараға қанша елден жазушы келеді деп күтілуде және басқосуды қандай тақырыпқа арнамақсыздар?
– Ең әуелі аталған форумды халықаралық қазақ ПЕН клубы ұйымдастырғалы отырғанын айта кетейін. Ал оған 17 мемлекеттен, оның ішінде Франция мен АҚШ-тан, Англия мен Польшадан, Израиль мен Қытайдан, Палестина мен Түркиядан, Моңғолия мен Германиядан, Чехия мен Ресейден, т.б. елдерден аса көрнекті сөз зергерлері келеді деп күтілуде. Форум бүгінгі күннің аса көкейкесті тақырыбына арналып отыр. Ол «Өзгермелі әлемдегі қазіргі заманғы әдебиеттің рөлі» деп аталады. Жиналған қауым осы мәселені күн тәртібіне шығарып, жан-жақты талқы таразысына салатын болады.
– Қазақстанның әдеби өмірінде дәл осындай ауқымды халықаралық шара көптен бері болмағаны анық. Бұл идея басыңызға қалай келді?
– Сөзіңіз орынды, мұндай әдеби форумдар елімізде көптен бері ұйымдастырылмаған еді. Есіме 1973 жылы Қазақстан Жазушылар одағы өткізген Африка-Азия конференциясы түсіп отыр. Сол уақыттан бері бұл тұрғыда тыныштық орнағаны рас. Ал мұндай форум өткізу туралы идея осыдан бір жылдан астам уақыт бұрын Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани сананы жаңғырту» бағдарламалық мақаласын жариялаған кезде пайда болды. Елбасы аталған мақаласында былай деген болатын: «...Егер біз ХХІ ғасырдың жаһандық картасынан қайталанбас орны бар ұлт ретінде орын алғымыз келсе, онда тағы бір жобаны – «Қазіргі заманғы Қазақстанның мәдениеті жаһандық әлемде» жобасын жүзеге асыруға тиістіміз. Әрине, бұл жерде әңгіме «Рухани жаңғыру» бағдарламасы туралы болып отыр. Халықаралық қоғамдастық бізді мұнай ресурстары мен сыртқы саяси бастамаларымыз ғана емес, сондай-ақ мәдени жетістіктеріміз арқылы да білгені жөн ғой деп ойлаймын.
Осы идеяны мен Алматы қаласының әкімі Бауыржан Байбекке жеткіздім. Мәдениет мәселелерін аса жақсы түсінетін адам ретінде ол көмек қолын созуға бірден келісімін берді.
– Осындай кең ауқымды шараның басқа да ұтымды тұстары болатыны айқын ғой?
– Әдебиет өзінің тегі бойынша ұлттық құбылыс болғанымен, ол шекара дегенді білмейді және ұлттық, сондай-ақ халықаралық сипаттағы қиындықтарға қарамастан, халықтар арасындағы үнқатысу құралы болып қалуы тиіс. Сондықтан жазушыларымыз бірінші кезекте шет елдерден жаңа достар тапса, сырттағы әріптестерінің өмірі мен шығармашылығынан хабардар болса, жаңа идеялар алса, өздеріне жаңа әдеби аудармашылар іздесе деген оң ниетіміз бар.
Шетелдік жазушылардың да өздері үшін жаңа ел, жаңа әдебиет ашқандарының да маңызы айтарлықтай болса керек. Өйткені олар елімізді осы күнге дейін негізінен әдебиетіміз бен мәдениетіміз емес, өзге өмірлік өлшемдеріміз бойынша біледі емес пе.
– Енді форумның тақырыбы туралы толығырақ айта кетсеңіз. Сіз не себепті дәл осы тақырыпты таңдадыңыз?
– Біздің кездесуіміздің «Өзгермелі әлемдегі қазіргі заманғы әдебиеттің рөлі» тақырыбы – аса көкейкесті тақырып. Ол туралы бүгінде адамзаттың ерекше ақыл-ой иелері: философтар, жазушылар, ғалымдар және басқалар жазып та, айтып та жүр. Біз өзгермелі әлем туралы сөз қозғағанымызда, әңгіме бірінші кезекте жаһандану мәселесін меңзейтіні түсінікті. Оның тұтастай адамзат мәдениетіне ықпал ететіні талассыз. Бірақ біздің алдағы әңгімелеріміз, тұтастай алғанда, жаһанданудың әдебиетке қалай ықпал ететіні туралы болмақ.
Мен көлденең тартқан проблема аса күрделі. Бүгінгі жаһандану үдерістері белең ала түсіп отырған тұста ұлттық біртектіліктің көрініс беруі соншалықты сезілмейді. Және бұл түсінікті де, ағылшындық әлеуметтанушы Ник Стивенсонның дұрыс байқағанындай, біртектіліктің құрамдастарын іздеу үздіксіз жалғасу үстінде.
Бұл проблеманың көкейкестілігі сонда, жаһандану дәуірінде өмір сүріп жатқандықтан да болар, біз қалайық, қаламайық, еріксіз жаһандық мәдени өзгерістердің қатысушыларына айналып отырмыз. Жаһандану қазіргі әлемге бұрын кездеспеген ерекше бір серпін беріп, ұлттар мен ұлттық мемлекеттер үшін (оның ішінде жас мемлекеттер үшін де) тіршіліктің өзіндік бір сынағы болуда. Ол тек қоғамның әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуына ғана емес, сондай-ақ культурологиялық аспектілеріне де айтарлықтай ықпал етіп отыр.
Сондықтан осы тақырыпқа неге әңгіме қозғамасқа?
– Алматыға шетелдік атақты жазушылардан кімдер келмекші?
– Шынын айтқанда, олардың бәрінің дерлік үлкен әдебиет әлемінде атақтары жер жарады десем, қателеспейтін шығармын. Мен 2019 жылғы Нобель сыйлығының номинанты Атанас Ванчев де Трасси (Франция), әлемге әйгілі жазушылар Януш Вишневский (Польша), Сэндоогийн Хадаа (Моңғолия), Ханаан Аваад (Палестина), Алексей Цветков (Ираиль), Юсуф Амине Элалами (Марокко), Бақыт Кенжеев (АҚШ), Сергей Гандлевский (Ресей) сынды аса көрнекті жазушыларды шақыру қолымнан келгенін мақтан тұтамын.
Айтпақшы, форумның үшінші күні – 12 қыркүйекте ҚазҰУ-дің Ө.Жолдасбеков атындағы Студенттер сарайында қазіргі заманның атақты ақындарының қатысуымен үлкен поэтикалық кеш өтетінін әдебиет сүйер қауымның қаперіне саламын.
Әңгімелескен Самат МҰСА,
«Егемен Қазақстан»
