Ресей үкіметінің ТМД елдері аумағында Авариялар мен апаттар кезіндегі жедел қызметтерді шұғыл шақыру жүйесін құру және енгізу туралы ұсынысы аясында Қазақстан Премьер-Министрінің тапсырмасына сәйкес, 2012 жылы Қазақстанда «ЭРА-ГЛОНАСС» аналогын республикамызда құруды үйлестіру үшін мемлекетаралық жұмыс тобы құрылған. Бұл жүйе – Қазақстан, Беларусь және Ресей арасындағы үшжақты үкіметаралық келісім негізінде «Доңғалақты көлік құралдарының қауіпсіздігі туралы» 018/2011 Кеден одағының (КО) техникалық регламентіне сәйкес әзірленіп жатқан және ауыр жол-көлік оқиғалары кезінде шұғыл жедел қызметтердің әрекет ету уақытын қысқартуға бағытталған әлеуметтік жоба.
КО-ның талаптарын орындау мақсатында 2013 жылы Қазақстан Көлік және коммуникация министрлігі GPS/ГЛОНАСС, UMTS/GSM технологиялары негізінде Авариялар мен апаттар кезінде шұғыл шақырудың автоматтандырылған ақпараттық жүйесін әзірлеуге арналған техникалық-экономикалық негіздеме (ТЭН) әзірледі. ТЭН барлық мүдделі органдарда мақұлданды. Техникалық регламенттерге сәйкес, 2015 жылдың 1 қаңтарынан бастап көлік құралдарын шұғыл қимылдайтын жедел қызметтерді шақыру құрылғысымен жабдықтау бойынша нормалар күшіне енді.
Инвестициялар және даму министрлігі 2016 жылы авариялар мен апаттар кезіндегі шұғыл шақыру жүйесі жобасының әкімшіліктендіруін Аэроғарыш комитетіне (Қазғарыш) тапсырды, ол кейіннен Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің қарамағына өтті. Қазғарыш жедел қызмет көрсету қызметтері шұғыл шақыру жүйесінің әзірлеушісін анықтау бойынша конкурс жариялады. Конкурс жеңімпазы болып Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің Аэроғарыш комитеті «Ұлттық ғарыштық зерттеулер мен технологиялар орталығы» АҚ «Ғарыштық техника және технологиялар институты» ЕЖШС (Институт) анықталды.
2017 жылғы 1 қаңтардан бастап М санатындағы (жолаушыларды тасымалдау үшін пайдаланылатын) көлік құралдарына және N санатындағы (тауарларды тасымалдау үшін пайдаланылатын) автокөліктерге арналған шұғыл қимылдайтын жедел қызметтерді шақыру құрылғысымен жабдықтау міндеттерін белгілейтін КО-ның техникалық регламентінің талаптары күшіне енді. 2017 жылдың сәуірінде жүйенің операторы болып «Ғарыштық техника және технологиялар институты» ЕЖШС тағайындалды. Кеден одағы техникалық регламентінің талаптары Еуропалық одақтың реттеуші органдарының келісімінен өткенін де айта кеткен жөн. Деректерді жіберу бірыңғай стандарт бойынша ЕАЭО-да да, Еуропалық одақта да eCall жүйесі арқылы жүзеге асыруға қол жеткізілді. Жол-көлік оқиғалары кезінде қай жерде болсаңыз да, мейлі Еуропада, Беларусь, Ресей елдерінде, әлде Қазақстанда болсын уақтылы көмек көрсетілетін болады.
Осы жүйеге ұқсас жобалар көрші елдерде де қолданысқа енгізілген. Мәселен, Ресейде 2017 жылдан бастап «ЭРА ГЛОНАСС» апаттар кезінде шұғыл әрекет ету жүйесі жұмыс істей бастады. Бұл әлемдегі алғашқы міндетті және тегін шұғыл шақыру жүйесі болып табылады. Беларусь Республикасының жолдарында және өзге де төтенше жағдайлардағы апаттар, жол-көлік апаттары туралы осы елде GPS/ГЛОНАСС сигналдарын қолдану арқылы жедел ақпарат алуға арналған «ЭРA-РБ» жүйесі бар.
Авариялар мен апаттар кезіндегі шұғыл шақыру жүйесі – навигациялық спутниктік жүйелердің сигналдары мен деректерін пайдалана отырып жұмыс істейтін, шұғыл қимылдайтын жедел қызметтерге Қазақстанның автомобиль жолдарындағы жол-көлік оқиғалары және өзге де төтенше жағдайлар туралы қалыпқа түсірілген ақпарат беруді қамтамасыз ететін мемлекеттік автоматтандырылған ақпараттық жүйе. Ол GPS/ГЛОНАСС сияқты навигациялық спутниктік жүйелердің деректерін қолдану арқылы жұмыс істейді. Аталған спутниктік деректерді пайдалану жол-көлік оқиғасына ұшыраған және көлік құралының нақты орналасқан жерін жедел анықтауға мүмкіндік береді.
Аталған шұғыл шақыру жүйесінің негізгі міндеті – арнайы қызметтерді хабардар ету уақытын қысқарту, яғни құтқару қызметтері келгенге дейін жол-көлік апаттарында зардап шеккен адамдарға психологиялық қолдау көрсету және ұлттық жолдардағы өлім-жітімді төмендету, апат болғанда адамдарды қолайлы жағдаймен қамтамасыз ету үшін инновациялық құрал жасау.
Мобильді телефоннан айырмашылығы, ол барлық ұялы байланыс операторларымен жұмыс істейді. Төтенше жағдай туралы ақпаратты беру үшін құрылғы аймақтағы ең жоғары сигнал деңгейін автоматты түрде таңдайды. Жедел-құтқару қызметтеріне жіберілген Авариялар мен апаттар кезіндегі шұғыл шақыру трафигіне ұялы байланыс операторының деректер желілерінің айтарлықтай шамадан тыс жүктелуіне қарамастан, төтенше жағдай орын алған деректер пакетін жеткізуге мүмкіндік беретін басымдық мәртебесі берілді. Желіде телефон қоңыраулары көп болған жағдайда ақпарат беру үшін басқа абоненттердің телефон қоңыраулары өшірілуі мүмкін. Бұл өз кезегінде жүйенің операторына қауіп-қатер сигналын беруді қамтамасыз етеді.
Осы жүйе орнатылған автомобиль иелеріне оқиғаның орын алғаны туралы операторға түсінік беру қажет емес. Оператор көлік құралының орналасқан жерінің дәл координаттарын өзі алады. Бұл жүйе бастапқыда тек стандартты режімде жұмыс істейді, яғни операторға төтенше жағдай туралы сигнал береді. Жүйенің адамдарды құтқару базалық функциясы үнемі тегін болады.
Жүйені құру бойынша жобаны іске асыру мерзімі – 2016-2018 жылдар. 2018 жылғы бағдарламалық қамтамасыз ету жұмыстарының әзірленуі аяқталғаннан кейін жүйе құралдармен жабдықталып, оның ақпараттық қауіпсіздігіне аттестация жүргізіледі. Жобаны 2018 жылдың соңына дейін аяқтау жоспарлануда, одан кейін ведомствоаралық комиссия жүйені өнеркәсіптік пайдалануға енгізу туралы шешім қабылдайды.
Автокөліктерде орнатылған авариялар мен апаттар кезіндегі шұғыл шақыру жүйесі бар автомобиль иелері оның қосылу туралы алаңдаудың қажеті жоқ. Жүйені өнеркәсіптік пайдалануға енгізгеннен кейін бұл түйме автоматты түрде жұмыс істейді. Автомобильдерді тіркеу автомобиль өндірушілер, дистрибьюторлар немесе аттестатталған орнату орталықтары арқылы жасалады. Жүйенің операторы – Ғарыштық техника және технологиялар институты көлік құралдарын тіркеуді жүзеге асырады. Қазіргі уақытта институт жүйені ресейлік «ЭРА-ГЛОНАСС» операторымен біріктіруді жүзеге асырып жатыр. Роумингтік келісім қазір қол қою сатысында. Осы арқылы Ресей аумағында көмекке мұқтаж қазақстандық жүргізушілер құтқарылады. Сондай-ақ Қазақстан аумағында көрші мемлекеттің жүргізушілері біздің құтқарушыларымыздан көмек ала алады.
Қорытындылай келе, Қазақстанда пайдаланылып жатқан шұғыл қимылдайтын жедел қызметтердің құрылғысымен жабдықталмаған автомобильдер үшін Авариялар мен апаттар кезіндегі шұғыл шақыру жүйесі міндетті емес екенін айтып өткен жөн. Алайда жеке қауіпсіздік үшін және жолдағы кезде, кез келген басқа да төтенше жағдайда көмек көрсету мақсатында аталған жүйе дербес орнатылуы мүмкін. Ол үшін аттестатталған орнату орталықтарының біріне хабарласуға болады. Олардың тізімдері жақын арада Авариялар мен апаттар кезіндегі шұғыл шақыру сайтына (evak.online) орналастырылады. Бұл жерде әркім жолдардағы қауіпсіздіктің қаншалықты маңызды екенін өзі шешуі керек.
Сонымен қатар бұған дейін Бас көлік прокуратурасы мәлімдегендей, мемлекет аумағына аталған құрылғысы жоқ автомобильдерді кіргізуге шектеу жоқ, өйткені олар сертификатталған дилерлік орталықтарда орнатылуы мүмкін. Бұл ретте Қазақстан аумағында одан әрі пайдалануға және әкелінген көлік құралдарын тіркеу үшін көлік құралдары шұғыл шақыру құрылғысымен жабдықталуы керек.
Марат НҰРҒОЖИН,
Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі вице-министрі
АТЫРАУ