Музей директоры Гүлнәр Нұрахметованың айтуынша, Кереку өңірінің өткен сан тараулы тарихи шежірелерін зерттеп-зерделеу барысында атқарылар жұмыстар аз емес. Бәріміз білетіндей Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында туған өлке тарихын танып білудің, жаңғыртудың маңыздылығы айрықша атап көрсетілген.
– Осы күні кеше ғана бәріміз көріп, тыңдаған, оқыған Елбасы Жолдауында «Рухани жаңғыру» бағдарламасы жаппай қолдауға ие болып, қоғамдағы жаңғыру үдерістеріне зор серпін берді. Бұл бастаманы әрі қарай жалғастырып қана қоймай, оның аясын жаңа мазмұнмен және бағыттармен толықтыру қажеттігін тағы да айтқанынан үлкен ой түйдік, – дейді музей директоры.
Ал ғалым Ернұр Рахимов: «Бізде әлі зерттелмей жатқан өткен тарихтың шежірелі беттері көп. Алдағы уақытта жаңадан құрылған бұл қоғам өлкетану, этнография және басқа салалар бойынша жазылған дүниелерді жинақтап, жұмыс жүргізулері қажет», дейді.
Биыл облыста Бұқар жырау Қалқаманұлының 350, атақты Мұса Шормановтың 200, ғұлама Мәшһүр Жүсіптің 160, әнші, композитор Естай Беркімбайұлының 150, ақын Сұлтанмахмұт Торайғыровтың 120 жылдық мерейтойлары аталып өтті. Осы мерейтойларда ұлы тұлғалардың өміріне, шығармашылықтарына арналған ғылыми-танымдық баяндамалар жасалды.
Музейдің қолға алмақ тағы бір игі ісі – өңірде «Алтын тамыр» деп аталатын тарихи-мәдени журнал шығады. Журналдың құрылтайшысы – Г.Потанин атындағы тарихи-өлкетану музейі. Редакторы – белгілі қаламгер Сайлау Байбосын.
– Журнал «Рухани жаңғыру» бағдарламасының аясында жарық көріп отыр. Өңірде шығатын «Найзатас» әдеби-көркем, «Ақбеттау» тарихи-танымдық журналдары өз оқырмандарын тапты. Тарихи-танымдық журнал шығарудағы мақсат, өңірде өмір сүрген тарихи тұлғалар, тарихи оқиғалар жайлы көптеген дерек-мәліметтер бүгінде ұмытылып барады. Мерейтойлық жиындарда жасалған әрбір ғылыми баяндаманың өзі бір-бір кітапқа лайық. Сондықтан солардың барлығын жинақтап, журнал беттерінде жариялауды жөн көрдік, – дейді Сайлау Байбосын.
Сайлау Байбосынның айтуынша, көбінесе Баянауыл, Май, Ақтоғай аудандарының Ақкөл өңірінің шежіресі, елге белгілі тұлғалары туралы жазылып келді. Журналдың алғашқы санына Май ауданының тарихи деректері, Ақбалық хазірет туралы мақалалар беріліпті. Сонымен қатар, Едіге би, Досымхан молда, өлкетанушы, суретші Дмитрий Багаев және басқа да тарихи адамдар жайлы материалдар жарияланған.
Ал Железинка, Тереңкөл, Успенка, Ертіс сияқты аудандардың тарихи-танымдық шежірелері зерттеуді қажет етеді. Бұл жерлерде кезінде Тереңкөл, Үрлітүп, Алакөл, Ұялы болыстықтары болған. Мұрағаттық құжаттар да мол, тек оларды іздестіріп, жариялау керек. Тереңкөл, Железинка аудандарына 1931-1932-ші жылдары сол кездегі Өлкелік партия комитетінің тапсырмасымен қазақ әдебиетінің классигі Ғабит Мүсірепов келген.
Қазіргі Железинка, бұрынғы Үрлітүп ауданындағы Озерный ауылының бұрынғы Қаукөл болыстығын аралаған кезінде Ғабең «Боранды түнде» деген әңгіме жазған. Аудан аумағында Едіге бидің төрт ауылы болыпты. Қаукөлде оның баласы Мұхаметжан болыстық құрған. Ендігі жерде Озерный ауылы Едіге би ауылы атанса дейміз.
Біздіңше, өңірдің өткені жайлы журнал жариялайтын тақырып әрине жетеді. Бір ғана Тереңкөл ауданындағы байырғы ауыл атаулары Барақ, Қызойнақ, Теңізбай, Мырзағұл, Әулиеағаш, Сайдағырағаш, Меңдеке және басқалары туралы ізденіп, зерттеп марқұм Көкіш Әміржанов ағамыз артына аманаттап жазып беріп кетті.
Қазір тіпті, Кереку деген сөздің өзі ұмытыла бастағандай. Бұл да бір ойланатын жай. Кереку атауынан қорықпау керек, керісінше, оның шығу төркіні жайлы жазуымыз керек емес пе?!
– Жаңа журналымыз «Алтын тамырдың» мақсаты да осы. Үлкендер жазып қалдырған мұраны жарыққа шығару. Өткенге үңілу. Кешегі Жолдауда айтылғандай, «Өз жеріңді танып біл!» атты Елбасының жаңа бастамасы аясында еліміздің өңірлері бойынша жаппай мектеп туризмін қайта жаңғырту, әсіресе жас буын үшін өте қажет, – дейді жазушы Сайлау Байбосын.
Жергілікті зиялы қауым өкілдері әрине марқұм Жеңіс Мардановты ризашылықпен еске алады. Егемендіктің елең-алаң шағында көзіміз көрді, жаяу жүріп қазағына еңбек етті. Өлкенің шежіресін де, тарихын да ақтарып, «Дауа» газетіне жариялап, осының бәрі халықтың рухын көтеруге сеп болсыншы деп кетті.
Сондықтан есіл азаматты еске алып, Жеңіс Марданов атындағы өлкетанушылар қоғамын құрған музей ұжымына рахмет. Өйткені жұрт осы күнге дейін оның атын ардақтап, саналарына сәуле түсірген «Дауасын» іздейді.
– Журнал алқасы облыс әкімі Болат Бақауовтың тапсырмасы бойынша, тарихты ғана емес, жергілікті жас ақын-жазушылардың туған өлке жайлы өлең-жырларын, әңгімелерін де жариялауға ниеттеніп отыр. Жастарға жол ашық. Көне тарихи фотосуреттер, тың деректер болса, қуана жариялаймыз, – дейді Сайлау Байбосын.
Өлкетанушы Нығмет Жәменұлы атамыз Екібастұздың көмірін алғаш тапқан Қосым Пішенбаев туралы: «1932 жылы Қосымды ақ жуып, арулап, соңғы сапарға шығарып салған менің әке-шешем болатын. Сол кездердегі ашаршылық тауқыметіне қарамастан 84-85 жасқа келіп қалған Қосымды ата-анам қоян аулап асырап баққан екен. Қосымның біздің әкеймен туыстығы да болса керек», деп ой толғайды.
Айтуынша, Қосым Пішенбайұлы – аңыз адам. Жас кезінде көп уақыт бойы дала кезген ағылшын кен іздеушілерінің ат күтушісі, Керекудегі Деров көпестің кен барлаушысы болып жұмыс істеген көрінеді.
Бұл өлкетанушылардан басқа қазір өңірімізде Қайрат Алтаев, Даниял Қызыр, Рамазан Бөке, Нұрбек Жұмәділ сияқты өлкетанушылар, шежірешіл азаматтары бар екенін де ұмытпайық. Құмархан Қуантай, Жанайхан ата сияқты елге оралған ағайындардың да шежірелері ой саларлық. Олардың қолдарында құнды дүниелер бар. Соны пайдалана білейік. Бұл адамдар тарихи-танымдық журналға жанашыр, тұрақты автор да бола алады.
Олай болса, «Алтын тамырға» іске сәт дейік, атамекеннің рухани асыл қазыналары көпке ортақ.
Фарида БЫҚАЙ,
«Егемен Қазақстан»
Павлодар облысы