Молдованың бұрынғы премьер-министрі Влад Филаттың баласы Лука 2016 жылғы шілде айында Лондонға оқуға келеді. Мұнда келген соң кеңінен көсіліп өмір сүргенді жөн көреді де, Лондондағы ең қымбат аудандардың бірінен пентхаус пәтер сатып алу мақсатында жарты миллион доллардың қаржысын жұмсайды. Мұнан кейін 200 мың долларға жеңіл көлік сатып алады. Бұл жағдай елдегі құқық қорғаушылар мен арнайы қызмет орындарының назарына ілігеді. Жас жігіттің қолына мұншама қаржы қайдан келіп түскендігін тексеру басталады. Жігіттің Британия аумағынан тапқан белгілі бір табысы жоқ екендігі анықталады. Ал қажетті қаржы Кайман аралдарында орналасқан компаниядан және Түркиядан аударымдар жасау арқылы келген екен. Сөйтіп Лондондағы банктердің бірінде оның атына едәуір қаржы жинақталып қалған. Ұлыбританиядағы қылмыспен күрестің ұлттық агенттігі қызметкерлерінің араласуымен Лондондағы Сити ауданының соты 2018 жылдың мамыр айында осы қаржыны уақытша бұғаттайды. Студентке қаржының заңды жолмен келгендігін дәлелдеуге жеткілікті мерзім беріледі.
Жақында осы істің нүктесі қойылған секілді. Сот студенттің есепшотында жатқан 466 мың фунт стерлингті (600 мың доллар мөлшеріндегі қаржы) біржолата тәркілейді.
Сондай-ақ осы оқиғаның алдында Лондонда дәл осы студент тап болған жолмен Әзербайжанның Халықаралық банкінің бұрынғы басшысы Джахангир Гаджиевтің әйелі Замира Гаджиева тұтқындалған болатын. Әзербайжанның Халықаралық банкі қазақстандықтарға бұрыннан белгілі. Өйткені еліміздің зейнетақы қорының ондаған миллион теңге қаржысы дәл осы банкке салынып, артынан банктің банкрот болып жариялануына байланысты қайтпай қалған еді. Бір жақсысы, қаржыны өтеуді енді банк емес, Әзербайжан үкіметі міндетіне алып отыр деуге болады. Өйткені банктің қайтара алмаған қаржысы Әзербайжанның мемлекеттік құнды қағаздарына айырбасталды. Ал Джахангир Гаджиевтің өзі болса, осы оқиғадан кейін қаржы саласындағы алаяқтығы үшін ұзақ жылға бас бостандығынан айырылған болатын.
Ұлыбритания билігі Замира Гаджиеваға Лондоннан сатып алынған жылжымайтын мүлік үшін жұмсалған 22 млн фунт стерлинг пен сауда орындарына сауда-саттық үшін жұмсалған 16 млн фунт стерлингтің шығу тегі мен заңдылығын дәлелдеу талабын қойып отыр. Егер дәлелдей алмаса, мүліктер тәркілеуге жатқызылмақ.
Ұлыбритания қылмыспен күрес ұлттық агенттігінің экономикалық және киберқылмыстар жөніндегі директоры Дональд Туннің ВВС агенттігіне берген сұхбатында шетелдіктерге қатысты агенттік қоржынында жатқан мұндай қылмыс қатары көптеп саналатыны айтылды. Олар негізінен Африкадан, Оңтүстік Азиядан және бұрынғы КСРО елдерінен келген азаматтар.
Аталған мәселе жөнінде агенттік қызметінің белсенді сипатқа ие болуына елде пайда болған «Қылмыстық қаржылар туралы» жаңа заң әсер етіп отыр. Өткен жылдың қаңтар айынан бастап күшіне енген бұл заң шетелдіктер әкелген қаржының, сол арқылы сатып алынған жылжымайтын мүліктердің заңдылығына күдік келтірілсе болды, бірден ондай қаржының ізіне түсуге және сатып алынған заттарды тәркілеуге мүмкіндік береді. Мұндай шараны жүзеге асыруға аталған мәселе жөнінде сот ордері алынса, соның өзі жетіп жатыр. Бұл жағдай Лондонды әлемнің әр түкпірінен жиналатын «лас қаржылардан» арылту жөніндегі науқанның басталуына алып келген. Енді бағасы 50 мың фунт стерлингтен асатын жылжымайтын мүлкі бар әрбір шетелдікке бұл мүлікті қандай қаржыға сатып алғандығы туралы Британияның салық органдарына түсініктеме беруге тура келеді.
«Лас қаржылармен» күрес жөніндегі осыған ұқсас жағдай қазіргі уақытта АҚШ-та, Еуропаның бірқатар елдерінде орнығуда. Сөйтіп бір елден ұрланған қаржыны екінші елге апарып пайдаланудың жолы кесілуде.
Мұндайда елдерден заңсыз жолмен сыртқа қаржы шығаруға әрекеттенетіндердің көз тігетін орындары оффшорлық аймақтар болатын. Қазір олардың өзінде де қаржыны жасырып қалуға берілетін кепілдік уақыт өткен сайын азайып келеді. Міне, осы жағдайдың барлығы соңында атам қазақ айтқан «ұрлық түбі – қорлық» деген даналыққа алып келетіндей.
Әрине мұндайда ең қауіпсіз жол – өз еліңнен тапқан қаржыңды еліңнің дамуына инвестиция ретінде жұмсау екендігі белгілі. Себебі осындай іске жұмсалатын қаржының қорғалатындығына мемлекет кепілдік береді. Тіпті қаржыны жария еткен жағдайда жасалатын кешірім шаралары да бар.
Қазақстан осындай акцияны екі рет ұйымдастырғаны белгілі. Елбасы тапсырмасымен 2014 жылдың 1 қыркүйегі мен 2016 жылдың 31 желтоқсаны аралығында жүргізілген соңғы мүлік пен қаржыны жария ету акциясы кезінде осындай мүмкіндікті еліміздің 140 мыңнан астам азаматы пайдаланды. Олар Қаржы министрлігінің мәліметінше, жиыны 5,7 трлн теңгенің қаржы мен мүлкін жария етті. Мұның 4,1 трлн теңгесі ақшалай, 1,6 трлн теңгесі мүліктей жария етілді.
«Мүлікті жария ету шарасы аясында қазақстандықтар атындағы шетелдерде орналасқан 408 жылжымайтын мүлік нысаны тіркелді. Жиыны 32 елде, соның ішінде Аустрия, Армения, Болгария, Белиз, Ұлыбритания, Венгрия, Виргин аралдары, Германия, Гонконг, Грузия, Испания, Италия, Қытай, Кипр, Қырғызстан, Латвия, Литва, Лихтенштейн, Біріккен Араб Әмірліктері, Ресей, АҚШ, Сингапур, Таиланд, Түркия, Түрікменстан, Өзбекстан, Чехия, Швейцария, Украина, Франция, Жапония, Оңтүстік Корея елдерінде орналасқан қазақстандықтардың мүлкі жария етілді» деп хабарлаған болатын сол тұста еліміздің Қаржы министрлігі.
Егер елімізде осындай акция тағы да жүргізілетін болса, оған қатысуға тілек білдірушілер қатары аз болмас деген ойдамыз. Өйткені «лас қаржымен» күрес жөнінде халықаралық талаптардың күшеюі, мұндай жағдайдың, әсіресе дамыған елдерде белсенді сипат алуы енді шетелге барып шалқып өмір сүремін дегендердің сенімінің сетінеуіне әкеле жатыр.
Сұңғат ӘЛІПБАЙ,
«Egemen Qazaqstan»
