Кеше Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Орталық коммуникациялар қызметінің ресми өкілі Алтай Әбибуллаев кезекті баспасөз конференциясында: «Еліміздің Қаржы полициясы сыбайлас жемқорлыққа және экономикалық қылмысқа қарсы күресетін мемлекеттік органдардың бірі», деп атап өтті. Экономика саласындағы қылмыстарға қатыстыларды жазалауды, либерализациялау және ізгілендіру мен қылмыстық ахуалды жақсарту мақсатында біздің мемлекет қаржы экономикалық құқық бұзушылықтың алдын алу және ескерту жүйесін жетілдіру мәселесіне ерекше көңіл бөлуде. Осы ретте агенттіктің дербес құрылымдық бөлімшесі, яғни ақпараттық талдау департаментінің басты мақсаты қылмыстар мен құқық бұзушылықтардың алдын алу мен олардың себептерін жоюға бағытталған, деді ойын сабақтаған А.Әбибуллаев.
Кеше Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Орталық коммуникациялар қызметінің ресми өкілі Алтай Әбибуллаев кезекті баспасөз конференциясында: «Еліміздің Қаржы полициясы сыбайлас жемқорлыққа және экономикалық қылмысқа қарсы күресетін мемлекеттік органдардың бірі», деп атап өтті. Экономика саласындағы қылмыстарға қатыстыларды жазалауды, либерализациялау және ізгілендіру мен қылмыстық ахуалды жақсарту мақсатында біздің мемлекет қаржы экономикалық құқық бұзушылықтың алдын алу және ескерту жүйесін жетілдіру мәселесіне ерекше көңіл бөлуде. Осы ретте агенттіктің дербес құрылымдық бөлімшесі, яғни ақпараттық талдау департаментінің басты мақсаты қылмыстар мен құқық бұзушылықтардың алдын алу мен олардың себептерін жоюға бағытталған, деді ойын сабақтаған А.Әбибуллаев.
Бұдан кейін «Сыбайлас жемқорлық пен экономикалық қылмыстың алдын алу бағыты бойынша Қаржы полициясы жұмысының басымдықтары» атты тақырыпта Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігінің ақпараттық-сараптамалық департамент бастығы Олжас Бектенов пен агенттіктің ресми өкілі Мұрат Жұманбай сөз алып, атқарылған жұмыстар мен алда тұрған міндеттерге тоқталды.
Елбасы өзінің 2012 жылғы 27 қаңтардағы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты халыққа Жолдауында сыбайлас жемқорлықтың алдын алу үшін жаңа құқықтық тетіктерді, ақпараттық мүмкіндіктерді пайдалануды тапсырған болатын. Осы орайда баяндама жасаған О.Бектенов бұл тапсырманы орындау мақсатында Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігініңТөрағасы қаржы полициясы органдары қызметінің басым бағыты ретінде қылмыстың алдын алу тетіктерін белгіледі, деді. Бұл орайда, агенттіктің құрылымында Сыбайлас жемқорлықтың және экономикалық қылмыстың профилактикасы және оның алдын алу басқармасы, сондай-ақ, Ахуалдық орталық, ал облыстық департаменттерде – талдау бөлімдері құрылған екен. Осылайша, профилактикалық жұмысты атқару тәсілі өзгертілген.
Мәселен, «Дөңгелек үстелдер», семинарлар және сыбайлас жемқорлыққа қарсы дәрістер ұйымдастырумен қатар «мақсатты аудиториямен» профилактикалық іс-шаралар жүргізу тәжірибесі енгізіліпті. Қаржы полициясының қызметкерлері сыбайлас жемқорлыққа барынша бейім мемлекеттік органдардың қызметкерлерімен, ең алдымен, бақылау-рұқсат ету өкілеттігіне ие, яғни халықпен тікелей қатынаста болатын, мемлекеттік қызмет көрсететін немесе бюджет қаражатын бөлуге қатысы бар адамдармен кездесулер өткізеді. Бұл кездесулерде мемлекеттік қызметкерлердің пара алу үстінде ұсталуы туралы бейнематериалдар көрсетіледі, сыбайлас жемқорлықтың кері салдары түсіндіріледі.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы көзқарасты қалыптастыру шараларымен қатар, Қаржы полициясы агенттігі сыбайлас жемқорлық және экономикалық қылмысты жасауға ықпал ететін себептер мен салдарды анықтау және жою бойынша белсенді жұмыс жүргізуде. Біз тек қылмыстық-құқықтық шаралармен ғана қылмысқа қарсы тұрудың жеткіліксіз екенін түсінеміз, дейді О.Бектенов. Сондықтан құқық бұзушылықтарды жасауға итермелеудің алғышартын жоюды жүйелі деңгейде шешу қажет. Осы бағытта Гонконг, Сингапур және басқа да елдердің тәжірибесінің негізінде ниеті теріс қызметкерлерге лауазымын асыра пайдалануға мүмкіндік беретін заң шығару және ұйымдастырушылық кемшіліктерін анықтау үшін мемлекеттік органдардың қызметін терең зерттеу тәжірибесі енгізілген. Осылайша, Агенттік СЭС, МСҚК, жол полициясы, өртке қарсы тұру қызметі, салық органдарының, жер қатынастары басқармасының, яғни халықпен және кәсіпкерлермен жиі қатынаста болатын мемлекеттік құрылымдардың қызметіне талдау жасады.
Зерттеу нәтижелері бойынша аталған органдарға сыбайлас жемқорлыққа ықпал ететін себептер мен салдарды жою туралы ұсыныстар енгізілді. Қаржы министрлігінің Салық комитетімен 2013-2015 жылдары салық органдарында сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұру іс-шараларының бірлескен жоспары бекітілді. Сонымен қатар, мұнай және мұнай өнімдері, сирек кездесетін металдар, қайталама металдар, бидай, балық, алкоголь өнімдерінің айналымы саласында, экспортшыларға ҚҚС қайтару және басқа да өзекті мәселелер бойынша талдамалық зерттеулер жүргізілді. Зерттеу нәтижесінде Президент Әкімшілігіне, Үкіметке қолданыстағы заңнаманы жетілдіру, аталған салаларда криминогендік жағдайды төмендету шараларын әзірлеу бойынша ұсыныстар енгізілді. Бұл орайда қаржы полициясы органдары қызметіндегі талдамалық құрамды күшейту қылмыстың салдарымен емес, себептерімен күресуге мүмкіндік берген.
Бұдан әрі баяндамашы Қаржы полициясы агенттігінің Ахуалдық орталығының қызметіне тоқталып, ол орталық автоматтандырылған талдау кешені болып табылады, қолда бар ақпарат көздерін пайдалану арқылы тәуекел оқиғаларды ашуға, субъектілер арасындағы айқын және көрінбейтін қатынастарды анықтау барысында туыстық, әлеуметтік және басқа да белгілері арқылы қылмысты жасау сызбаларын білуге мүмкіндік береді, деді.
Ақпараттық қайнаркөздермен жұмыс жасау қаржы полициясы үшін аса маңызды, себебі бюджет қаражатының қозғалысы, шаруашылық субъектілері арасында есеп айырысулар туралы мәлімет мемлекеттік дерекқорларда шоғырланады. Кабинеттен шықпай-ақ, қылмыстық қызмет белгісінің бар немесе жоқтығы туралы қорытынды жасауға мүмкіндік беретін белгілі бір ақпарат көлемін қашықтықтан жинап, нақты тәуекел субъектілері мен проблемалық аймақтар бойынша нүктелік жұмыс жасауға болады. Мемлекетке зиян келтіруге дейін, қылмыстың уақытылы жолын кесу және алдын алу мақсатында, заңсыз іс-әрекет жасаудың жоғары тәуекеліне ие күдікті субъектілерді, оқиғаларды ашу – орталықтың негізгі міндеті болып табылады.
Мемлекеттік сатып алулар кезінде бюджет қаражаттарын ұрлаудың қылмыстық пиғылын жүзеге асыру бюджетті жоспарлау кезеңінен басталатыны баршаға мәлім. Тауарлар мен қызметтерді және жұмыстарды сатып алу бағаларына болашақ пара сомалары енгізіледі. Осыған орай, Ахуалдық орталықпен сатып алу бағаларын негізсіз жоғарылату фактілерін анықтау үшін мемлекеттік органдардың және ұлттық компаниялардың сатып алу жоспарларына мониторинг жүргізіледі. Тапсырыс беруші жариялаған тауардың сатып алу құны нарықтық бағалармен салыстырылады және жоғарылату анықталған жағдайда, Қаржы полициясы тарапынан конкурсты жою немесе бағаны төмендету, сондай-ақ, кінәлі қызметкерлерді жауапкершілікке тарту туралы ұсыныс енгізіледі. Осының арқасында жыл басынан бері 3 млрд.теңгеден астам бюджет қаражатын талан-таражға салуға жол берілмеді. Мәселен, ағымдағы жылғы тамыз айында Ақмола облысының аудандық ауыл шаруашылығы бөлімдерінің бірімен жоспарланған АИ-92 жанармайының әр литрін 325 теңгеден сатуына жол берілмеді. Сөйтіп, конкурс өткізілген жағдайда ұрлануы мүмкін 1 млрд. теңгеден астам бюджет қаражаты үнемделді. «Ертіс Орманы» табиғат резерваты әр данасының нарықтық бағасы 10 мың теңге тұратын ауыл шаруашылығына қажетті автошиналарды 3,5 млн.теңгеден сатып алуды жоспарлаған. Қаржы полициясының талабы бойынша конкурс өткізілмеді.
Ахуалдық орталықтың материалдары бойынша жыл басынан бері осындай 250-ден астам қылмыстық іс қозғалды. Талдау жасау барысында жүйелі сыбайлас жемқорлық деректерін анықтауға, ұйымдасқан қылмыстық топтардың іс-әрекеттеріне жол бермеуге ерекше назар аударылды. Талдау әдістері терроризм мен экстремизмді қаржыландыруға қарсы бағыт бойынша да белсенді қолданылады. Ахуалдық орталық талдаушылары бірнеше жылдар бойы Ақтөбе облысы аумағындағы сатып алуларда басымдыққа ие болған сыбайлас компаниялар тобын анықтады. Егер 2012 жылы республика бойынша жалған кәсіпкерлік деректері бойынша 282 қылмыстық іс қозғалса, үстіміздегі жылдың тек 8 айында – 715 іс қозғалды. Яғни, өткен жылдың барлық көрсеткішінен 2,5 есеге асып түскен. Талдау жолымен бірнеше жыл бойы Қостанай облысы және еліміздің басқа аймақтарында заңсыз қолма-қол ақшаға айналдыру кәсібімен шұғылданып келген жалған кәсіпорындар тобы анықталды. Тек осы топ бойынша 140-тан аса қылмыстық іс қозғалды. Талдау жұмыстарына жаңаша әдістерді енгізу қаржы полициясы қызметінің тиімділігін айтарлықтай жоғарылатуға мүмкіндік берді. Мәселен, ағымдағы жылдың 8 айында ашылған қылмыстардың саны 13 пайызға артты (6481-ден 7353-ке). Анықталған зиян сомасы 107 млрд.теңгеден асты. Тыйым салынған мүліктерді есепке алғанда, жалпы зиян сомасының жартысынан көбінің бюджетке қайтарылуы қамтамасыз етілді.
Александр ТАСБОЛАТОВ,
«Егемен Қазақстан».
