Отандас

Әулиеатада туып,  әлемге танылған Алексей Ни

Құсбегі қолында ұшуға талпынып, қанатын қомдап отырған лашын құстай ықшам денелі осы бір бапкердің ақжарқын жүзі, ақкөңіл мінезі Лондон Олимпиадасы кезінде барша қазақстандықтар ғана емес, әлем жұртшылығының жадында ұзаққа  жатталып қалды. Еден үстінде зіл қара тас болып жатқан салмақты аспандата көтеріп, «Олимпиада чемпионы» деген атаққа қол жеткізген шәкіртінің табысына қуанған оның... қасында тұрған әріптесінің үстіне жас балаша қарғып мініп, ал келіп алақайлаған кездегі бейнесін, шынында, ешкім де ұмытпайтын, ешкім де  ұмыта алмайтын шығар. Оның осы пейіліне берді ме, Лондон Олимпиадасында қазақстандық ауыр атлеттер Илья Ильин, Светлана Подобедова, Мая Манеза және Зүлфия Чиншанлоға қарсылас шақ келмеді. Олар небір марқасқалардың белін бүктірген зілтемірді тізелері дірілдемей, білектері майыспай бағындырған сайын әріптестерін айнала жүгіріп, қолын шапалақтаған бас бапкердің «қылығы» әлем журналистерінің сүйікті тақырыбына да айналған. Ал оның бұл «еркелігіне» отан­дастары – қазақстандықтардың Бейжің Олимпиадасы кезінде-ақ көзі үйренген. Өйткені, оның қуанғаны  отандастарының қуанғаны, отандастарының қуанғаны  оның отбасының қуанғаны болатын. «Ол» деп жұмбақтаған кейіп­керіміздің кім екенін өздеріңіз де біліп отырған шығарсыздар. Ол – кәдімгі Алексей Геннадьевич Ни. Иә, ауыр атлетика спортынан ұлт­тық команданың  бас бапкері, жүзі жұқал­таң келген Алексейдің өзі. Айтайын дегеніміз, кіл алыптарды жат­тықтыратын қағылез бапкердің жыр алыбы Жамбыл атаның атын алып отырған өңірде  дүниеге келге­нін ешкім біле бермейді екен. Таратып айтсақ, Алексей Генна­дьевич Ни 1961 жылы 24 шіл­деде қазіргі Тараз, бұрынғы Әулие­ата, Мир­зоян, одан кейін ақын Жам­был атымен аталған қалада туып, осын­дағы №7 орта мектепте оқы­ды. Ағасы Виталий Геннадьевич Ни (ауыр атлетикадан әйелдер арасындағы ұлттық команданың аға бапкері) де Жамбыл қаласында ержетті. Мұны олар бізге өткен жылы өздері  оқыған мектептің 60 жылдық мерейтойына келген кезде жария еткен. Мерейтой дастарқанының төрінде отырған Алексей мектепте оқып жүргенде «бес» деген бағамен бірге «екі» деген баға алғанын да әзілдей айтып берген. Оныншы сыныпты бітірген кезде ұстаздары қолына ұстатқан кәмелеттік аттестатында «3» деген бағаның бадырайып үш пәннің тұсында тұрғанын да жасырмаған. «Тәртібі» де балшекер емес екен. Сөйтіп жүргенде, «Химиктер сарайы» деп аталатын сән-салтанаты келіскен ғимараттағы ауыр атлетика секциясының бапкері Сергей Моисеевич Ле шақырып алып, жаттығу жасауға бұйырады. Кейін Жамбыл гидромелиоративтік-құрылыс институтын бітірген соң жарты жылдан астам инженер-гидротехник болып жұмыс істеп те көреді. Бірақ қанына сіңген спорт оны жаттығу залына қайта алып келген. Қазіргі Қазақ мемлекеттік дене- шынықтыру институтының бапкерлер даярлайтын факультетін  бітіргеннен кейін осы жұмыстың соңына біржола түседі. Бүгінде Алексейдің жалпы еңбек өтілі отыз жылдан асты. Ал ауыр атлетикадан ұлттық команданың бас бапкері болғанына 20 жылдың жүзі болыпты. Алексейді ауыр атлетика спорты­­нан еліміздің ұлттық құра­ма­­сы­ның бас бапкері дедік. Бірақ қа­тарынан бес Олимпиадаға, яғни 1996, 2000, 2004, 2008 және 2012 жыл­ғы Жазғы Олимпия ойындарына ел командасын бастап бару  кез кел­ген бас бапкердің басына қона бер­мейтін бақ екенін де ұмытпау ке­рек. Оның үстіне, 2010 жылы жасөс­пірімдер арасындағы Жазғы олим­пиадаға да бір топ балғын бі­лек спортшыларға бас-көз болып барып-қайтқаны бар. Юлий Цезарьшалап қайырсақ, «бару», «көрумен» бірге... «жеңу» деген де талап бар жүректе. Біздің Алексей – осы үш талаптың үшеуінің де үдесінен шыққан біртуар бапкер. Ол көптеген Олимпиада чем­пиондары мен әлем чемпионда­рын, оның ішінде Илья Ильин мен Светлана Подобедованы да жат­тықтырған аты аңызға ай­нал­ған азамат. Елі мен Елбасы мұны лайықты бағалап, оған 1-ші дә­ре­желі Барыс және «Құрмет» ор­ден­дерін тапсырды. Ал спорт сала­сындағы басқа атақтары мен даңқ­тары өз алдына бір төбе. – Мен бапкер ретіндегі еңбек жолымды алғаш рет Жамбыл қа­ла­сындағы балалар мен жасөс­пі­рім­дерге арналған спорт мек­тебін­де бастадым. Бапкер ретін­дегі ерекше табысым туралы айт­­­сам, алғашында Олимпиада же­­ңім­­пазын шығарамын деп ой­ла­ған жоқпын. Ең бас­тысы,  жұ­мы­сымды адал атқардым. Ол – күні­не бірнеше сағат бойы тер төгу, спорт­шылардың тәртібін қадағалап, демалысын ұйымдастыру. Мұның бәрі үлкен шыдамдылықты талап ететін жұмыс. Қазір ағайынды Виталий екеуміз Лондон Олим­пиа­дасында көз тігіп, құлақ түрген әлем жанкүйерлерін таңқал­дыр­ған табысымызға қалай қол жет­кізгенімізге өзіміз қайран қа­ла­мыз. Өйткені, бұл  сөзбен ай­тып жеткізе алмайтын ерен ең­бек болатын.  Бұл  қазақ ауыр ат­ле­тикасындағы өзіміз тұрмақ, шетел­діктер де күтпеген ерекше құбылыс еді, ­ – дейді Алексей Ни. Ұлттық құраманың бапкерлер штабы Лондон Олимпиадасынан ең аз дегенде екі медаль алуымыз керек деп жоспарлаған. Тіпті, 3 медаль да артық етпес деп те ойлаған. Бірақ бір елдің командасы бір ғана спорт түрінен бақандай 4 алтын медальді олжалағанда, әлем жанкүйерлерінің таңданыстан ауыз­дары аңқиып қалған. Осы кезде ғой Алексей Ни ақкөңіл мінезімен: «Мен енді спорттан кетемін», деп мәлімдеме жасап жүргені. «Неге олай еттіңіз?» дейміз ғой біз. «Өйткені, есім барда «елімді» тапқым келді. Ешкімнің басына қона бермейтін бағым мен атақ-даңқыма дақ түсіргім келмеді. Ондаған жылдар қатарынан бас бапкер болу, бірнеше Олимпиадаға қатысу оңай жұмыс емес. Ал «планканы» көтерген сайын, жұмысың да ауырлай түсетіні белгілі. Шыққан биігіңді ұстап тұру да оңай емес. Одан кейін жастарға орын босатып, үй-жайыма, бала-шағама көңіл бөлгім келді. Шынымды айтсам, мен ұл-қыздарымның қалай оқып, қалай өскенін де білмеймін. Өйткені, жылдың 365 күнінің 300 күнін оқу-жаттығу жиы­нында өткіземін. Баламның кішкентай кезі ғой, ұзаққа созылған оқу-жаттығу жиынынан шаршап-шалдығып келсем: «Біздің «демеушіміз» келді» деп қарап тұр. Күліп жібердім. Қазір ұл-қызымның бірі – 21, екіншісі  26 жасқа келіп қалды», дейді атақты жаттықтырушы. Лондон Олимпиадасының алдында ауыр атлетика тарландары Талдықорған облысындағы Текелі қаласында жаттықты.  Сол жерге ағайынды Нилер өз қаржысына спорт кешенін салдырған. Одан емдеу-сауықтыру орны да алыс емес. Міне, қазақтың бура сан, сом білек ауыр атлеттері сол емдеу-сауықтыру ор­нында жатып дем алса, спорт ке­шенінде күн сайын жаттығу жасады. – Көрермендер атлеттің ең ауыр салмақты аспандата көтеріп, жеңімпаз болған сәтін ғана тамашалайды. Содан жандарына рухани ләззат алады. Бірақ олар сол же­ңім­паздың, жиырма жастың о жақ бұ жағындағы өрімдей жастардың жаттығу кезінде қалай қиналатынын, сол қиындықтарға қалай шыдайтынын біле бермейді. Білсе, оны олардың ата-аналары мен бауырлары, жарлары ғана бі­лер. Мысалы, зілтемірді көтере-көтере атлеттердің қолдары мен иық­тары қанталап кететінін «тамаша­лайтын» біз. Бірақ иығы «қан­­талады екен» деп оларды аяп, мүсіркемейміз, оған олар да көндіккен, яғни жарақатының үсіне лейкопластырь жапсырып алады да, жаттығуына қайта кіріседі. Өйткені, оның алдында жаңа салмақты бағындыру мақсаты мен міндеті тұрады. Бүгінде Алексей Ни басқаратын арыстан жүрек алыптар  әлем рейтингі бойынша Қытай  командасынан кейінгі екінші орында тұр. Бірақ біздің Алексей болашақта Қытай мен Ресей командасын да артқа тастайтынына сенімді. Бүгінде шетелдіктер де қазақ ауыр атлеттерін құрметтейтін, олардан үйренетін болған. Қазақ елінің зілтеміршілері Кеңес өкіметі кезінде де мықты бол­ған. Олимпиада чемпио­ны атан­ғ­ан Юрий Зайцев, Виктор Ма­зин, Анатолий Храпатый бәрі қазақстандықтар. ­– Бірақ ол кезде көптеген атлеттер Одақ деңгейіндегі іріктеуден өте алмайтын. Бәрінің тағдырын коммунистер билеген КСРО-ның спорт функционерлері шешетін. Кейін өзіміздің Қазақстаны­мыз тәуел­сіздік алған соң спорт­шы­лары­мыздың бағы жана бас­тады. Тіпті, жеңістің тәтті дәмін татып, спортта алға озып кеткен алпауыт елдермен де тайтала­са бас­тадық,  – дейді Алексей Геннадьевич. Қазақстандық жанкүйер­лер­ арасында «Алексей Нидің талант­ты шә­кірттерінің бірі Зүлфия Чиншанло азаматтығын ауыстырыпты, енді алдағы Рио-де-Жанейро Олим­пиад­асында Қытай  атынан шығады екен»  деген сыбыс та біраз дау туғызды. Әрине, қы­тайлық атлет­тер қазақстандық Зүл­фияның бас­ты бәсекелесі екені белгілі. Сон­дықтан, «өсек-аянымыздың елімізге пайдасы тиіп кетер» деп ойлаған қытайлық журналистер Чиншанло төңірегінде шу шығарып жіберген. Бірақ ол Қазақстанға қайтып келген соң, қытайлық журналистер таратқан ақпараттың шындыққа еш жанаспайтынын айтып, дау-дамайға біржола нүкте қойды. ­– Жамбыл өңірінің халқы мен өзен-көлі, тауы мен даласы маған өте ыстық. Мен, өйткені, осы жерде туып, осы жерде өстім, осы жерде оқыдым. Алғашқы достарым да, ұстаздарым да осы жерде тұрады. Сондықтан мен қандай биікке көтерілсем де алдымен бүкіл қазақстандықтарға, одан кейін жамбылдықтарға рахмет айтамын,  –дейді Алексей Геннадьевич. Биыл күзде Астана қаласында ауыр атлетикадан әлем чемпионаты өтеді. Оған қатысуға қазірдің өзінде 100-ден астам ел тілек білдіріп отыр. Ал 2015 жылғы әлем чемпионаты  АҚШ-тың  Хьюстон қаласында болмақ. Рио-де-Жанейро алдындағы шешуші айқастың тағдыры да осында шешілмек. Қасиетті Әулие­ата жерінде дүниеге келіп, қазақ­тарды әлем жұртшылығына танытып жүрген корей ұлтының өкілі Алексей бауырымызға Рио-де-Жанейро Олимпиадасында да қазақтарды алақайлай қуантатын ақ жаңбыр табыстар тілейміз. Көсемәлі СӘТТІБАЙҰЛЫ, «Егемен Қазақстан». Жамбыл облысы. –––––––––––– Суретте: ағайынды Виталий және Алексей (оң жақта) Нилер.