Бишілердің зейнеткерлік жасының басқалармен теңестіріліп, 58-63-ке дейін ұзартылуы, жалақының аздығы, еңбектің бағаланбайтыны олардың шетелге кетуінің негізгі себебі ретінде баяғыдан айтылып келеді. Бірақ әлеуметтік жағдайдан бөлек бүгінгі балеттің басында әлі дұрыс шешімін таба алмай келе жатқан үлкен мәселені айтып, дабыл қағып жүргендердің пікіріне құлақ асқан жан жоқ. Ол – ұлттық репертуар мәселесі. Балет деген тек «Аққу көлі» мен «Жизель» ғана емес, «қазақ ұлтының қолы мен аяғы қандай болады екен, оның буын тілі қалай сөйлейді, не айтады?» деген сауал екінші кезектегі мәселе ретінде ысырылып тастағалы қай заман.
Театрлар үшін ұйымдастырылған «Елім менің» және «Тәуелсіздік толғауы» байқауы сахнаға соны серпін бергенімен және театр драматургиясында жаңа есімдер пайда болғанымен, олардың жазған пьесаларының бәрі бірдей сахнаға жолдама ала алмады. Осылайша, жүлделі пьесаларын құшақтаған күйі жер қауып қалған жеңімпаз драматургтердің кім екенін білмеген күйі біз қалдық. Арнайы сұрастырғаннан кейін ғана бұл байқауда Серік Еркімбековтің «Минарет», Серік Әбдінұровтың «Уақыт көші», Алмас Серкебаевтың «Астана», Әділ Бестібаевтың «Жерұйық» балет спектакльдері жазылғанын білдік, бірақ «Астанадан» өзгесі репертуардан орын ала алмаған күйі кетті. Біздің білуімізде, бұл байқау ұлттық өнер драматургиясын ынталандыру үшін ұйымдастырылғанымен, кейінгі тағдырына қамқорлық көрсетуге құлықты жандардың жоқтығын, отандық музыка өнімін менсінбейтінін көрсетті.
Республикамызда үш опера және балет театры бар, оның екеуі тәуелсіздік кезеңінде дүниеге келген. Соңғы 25 жылда екі-ақ қазақ операсы жазылып, сахнаға шыққан. Жазылғаны көп болуы мүмкін, бірақ қойылғаны екеу-ақ. Соңғы он бес жылда еліміздің композиторлары 18 балет жазған, алайда бірде-біреуі сахнада қойылмаған. Осы мәселе туралы композитор Балнұр Қыдырбектің «Егемен Қазақстан» газетінің бетінде жанайқайға толы мақаласы жарияланды. Расында да, жазылған балеттер сахнадан сығалай алмаса, «осы бір жанрды жүнжітпейікші, жазылып дайын тұр екен, қане, қойылым әзірлеп жіберейік» дейтін тірі жан табылмаса, ол байқаулар неге жарияланған? Солқылдап тұрған ұлттық опера мен балеттің жайы сөз болғанда, сөйлескісі де келмей, сырт айналатындар көркемдік әлемді қашанғы өз көзқарасымен ғана өлшей бермек?
Кезінде бір ғана Евгений Брусиловский Абай атындағы опера және балет театры үшін 12 опера жазғанда, Ғазиза Жұбанова да әріптесінен қалыспай төрт бірдей балет туындысын жазып тастапты. Осы мәселе ойландырған соң барып қайтпақ ниетпен афиша іздеп едік, «ГАТОБ»-тың сайтын әрі ақтарып-бері ақтарып, атам заманнан келе жатқан «Щелкунчик» пен «Ромео мен Джульетта», «Шахерезада» мен «Кармен-Сюитадан» өзге көзімізге ешнәрсе түспеді. Мұның бәрі үлкен жетістік, әрине. Бірақ кірген адам тайып жығылардай жалтыраған зәулім театрлардың мәзірінде классикамен қоса, қорек болатын ұлттық балет қойылымдары қатар жүрсе, бұл өнердің дамуына оң ықпал етер еді ғой. Ал, «Астана Опера» афишасындағы ұлттық балет Ғ.Жұбанованың жалғыз «Қарагөзімен» жан бағып тұр. Түсінеміз, классиканың аты – классика, онымен ешкім таласпақ емес, бірақ осы бір бекзат өнерді өз композиторларымыздың әуенінен туған туындылармен толықтыра түссек, театр бұдан зардап шекпеген болар еді. Қазақстан композиторларының шығармасы бойынша қойылым сахналанса, театр көрерменінен айрылып, қып-қызыл шығынға бататын болған соң батыс классиктерінің шығармаларын бірінен соң бірін қойып, жан бағудың амалын қарастыратыны туралы еміс-еміс естиміз. Балет өнерінің осынша уақыт ұзақ ұйқыға кетуі осы мезгіл аралығында ешкімді ойландырмаған, ешкім іздемегені, қамқор қолын созбағаны, оның біржола жоқ болып кетуіне жол ашып бермей ме?
«Ұлттық балет не үшін керек?» дегенде, ол ең алдымен өзге елдерді қазақтың ұлттық биінің табиғатымен таныстыру үшін керек екенін композиторлар да, балет хореографтары да, бишілер де біледі. Қолдан тұсалып отырғаны болмаса, оны дамытудың барлық мүмкіндігі мен алғышарты әлдеқашан жасалып қойғанын көзіқарақтылардың бәрі сезеді. Себебі соңғы он-он бес жылда қазақтың халық биі мазмұн, мәнер, түр, тәсіл жағынан анағұрлым дамығаны байқалып жүр. Ұлттық классикалық бидің негізінде ұлттық бидің жататынын ескерсек, хареографияның табиғатымен таныс композитордың таланты, отандық өнердің тағдырына алаңдайтын балетмейстердің шеберлігі, балет бишісінің жоғары орындаушылық дарыны болса, қазақ балеті қазір-ақ дүр етіп көтерілгелі тұр.
Айгүл АХАНБАЙҚЫЗЫ,
«Егемен Қазақстан»
АЛМАТЫ
