Освальд Шпенглер «Еуропаның күйреуінде» осы дүниелік ойды тарихи заңдылық ретінде көрсетеді. Ол: «Барлық пайда болған нәрсе өтпелі (уақытша). Өтпелі – халықтар, тілдер, нәсілдер, мәдениеттер ғана ғана емес. Бірнеше жүз жылдықтардан кейін Батыс Еуропа мәдениеті де болмайды, неміс, ағылшын, француздар да болмайды, Юстинианның заманында римдіктердің болмағаны секілді. Адамзаттың тұтас бір буыны жоқ болып кетпейді, тек сыртқы көріністердің бірлігімен сипатталатын халықтың бет-бейнесі жоғалды» дейді.
Шпенглердің бұл жерде жаһандануды да, халықтардың бір-біріне жұтылуын да, тайпалардың жойылып кетуін де, белгілі бір халықтардың өз тарихынан, болмысынан, өмір сүру салтынан, тілі мен дінінен бас тартуын да айтып отырмағаны анық. Мұнда тағы сол өтпелілік тудыратын негізгі және жанама әсерлер. Түрдің түрге өтуі. Көне мазмұннан жаңа мазмұнның тууы. Ескі сипаттан жаңа сипаттың шығуы болуы мүмкін.
Біз ұлт ретінде өзіміздің генеологиялық және рухани шежіремізді скифтерден, сақтардан, ғұндардан, түркілерден және өзге де Ұлы далада өмір сүрген тайпалардан, тайпалық одақтастықтардан таратамыз ғой. Қазір қазақ бар, ол – біртұтас ұлт, бөлінбейді. Ал өзімізді тарататын басқа тайпалар жоқ, олар тарих кітабында және біздің қанымызда ғана өмір сүреді.
Шпенглер әрбір мәдениеттің жеке бір адам секілді сәбилік, балаңдық, жастық, кекселік және кәрілік кезеңдері болатынын алға тарта отырып, мәдениеттің тууы мен өлуі жайлы ой өрбітеді. «Мәдениет алғашқы қауымдық адам сәбилік ұйқысынан оянған сәтте туады және ұлы рух еркіндігін алады», ал «өз мүмкіндігінің барлық бірлігін іске асырып болған кезде мәдениет діни халықтар, тілдер, діни ілімдер, өнер, мемлекет және ғылым бейнесінде өліп, алғашқы бастауына қайта оралады», дейді. Яғни оның жер бетіндегі немесе дүние ішіндегі миссиясы аяқталады. Миссияның аяқталуы мәдениеттің де аяқталуын көрсетеді. Біздің жағдайымызда сақтар, ғұндар, түркілердің жоғалып кетуі олардың тарихи миссияларының аяқталуын көрсетеді. Кез келген пайда болған нәрсенің өтпелі болуы және мәдениеттің жоғалуы оның жойылып кетуін білдірмесе керек. Шпенглер «барлық өтпелі дегеніміз бар болғаны – символ», дейді. Яғни бұдан «нақты бір мәдениеттің бастапқы символы» деген ұғым тудырады. Міне, осы символ өлмейді дейді ол. Және осы «символ» Платон мен Гетеде «идея» ұғымында көрінетінін атап өтеді.
Біз өзімізді неге скифтерге телиміз? Олардың белгілі бір бөлігі қазіргі Қазақстан жерінде өмір сүргені үшін бе, қазақ даласынан олардың қорымдары мен қалаларының орындары табылғаны үшін бе, әлде Геродоттан бастап бүкіл антикалық авторлар олар жайлы айтқанда біздің далаға қарай бір қарап қойғаны үшін бе? Әлде сол бір бастапқы символ мен идеяның бізде де өмір сүретіндігінен бе? Біздің маңайымызда скифтер мен ғұндарды өзіне телігісі келмейтін халық кем де кем. Оны негіздеп те жатыр. Ал бізде әлі «Қазақ Скифиясы» деген ұғым да туған жоқ.
Жалпы, сол мәдениеттердің символы мен идеясын өзінде тұтушы халық ретінде біз «шпенгерлік мәдениеттің» қай кезеңінде өмір сүріп жатырмыз? Әрине, Шпенглер өзінің «сегіз мәдениетіне» біздің далалық мәдениетті қоспайды. Далалық өркениет дегеніміз көшпелі өркениет пе (номад), жартылай көшпелі, жартылай отырықшы өркениет пе? Неге біржақты пікір жоқ? Неге нақты тұжырымдама жоқ? Неге біздің мәдениет немесе өркениетімізде нақты форма, нақты анықтама жоқ? Қайда бара жатқанымызды білу үшін әуелі қайдан шыққанымызды анықтап алуымыз керек емес пе? Біз «көшпелі» деген ұғымға ат жалына жабысқандай бекіп алдық, ал дүние көшпенділер деп ежелгі Британ және Герман тайпаларын (варвар) да атайды.
