Екіншіден, бәсекелестік тұтынушылардың таңдауын кеңейтеді. Экономикада жақсы бәсекелестік болған кезде фирмалар тұтынушыларға тауарлар мен қызметтердің кең ауқымын ұсынады. Бұл тұтынушыларға көбірек таңдау жасауға мүмкіндік береді және олардың қажеттіліктері мен қалауларына сәйкес келетін өнімдерді таңдай алады.
Бәсекелестік экономикадағы тауарлар мен қызметтердің сұранысы мен ұсынысына әсер етеді. Жақсы бәсекелестік болған кезде фирмалар көбірек тұтынушыларды тарту үшін бағаны төмендетуге мәжбүр болады. Бұл олардың өнімдері мен қызметтеріне сұраныстың артуына әкеледі. Тиісінше, жоғары баға белгілейтін фирмалар тұтынушыларын жоғалтады, бұл олардың өнімдері мен қызметтеріне сұраныстың төмендеуіне әкеледі. Нәтижесінде сұраныс пен ұсыныстың нарықтық күштері тауарлар мен қызметтердің бағасын анықтайды.
Бұдан бөлек, нарықтардың тиімділігін арттыруда бәсекелестік шешуші рөл атқарады. Бәсекелестік болған кезде фирмалар тауарлар мен қызметтерді минималды шығындармен өндіруге ынталандырады. Бұл өз кезегінде фирмалар аз шығындармен көптеген қызметтер мен тауарларды өндіретін ауқымды үнемдеуге әкеледі. Сонымен қатар фирмалар өнімнің өзіндік құнын төмендету үшін жаңа технологияларға инвестиция салады. Бұл ресурстарды пайдалану тиімділігінің жоғарылауына және жалпы өнімділіктің артуына әкеледі.
Бәсекелестік экономикадағы ресурстарды бөлуге де ықпал етеді. Нарықта ресурстар тиімді бөлінеді, ал өндірілген тауарлар мен қызметтер тұтынушылардың сұранысын қанағаттандырады. Бұл экономикалық өсу мен дамуға әкелетін ресурстарды оңтайлы бөлуге әкеледі.
Нарықтағы бәсеке тікелей және жанама болуы мүмкін. Тікелей бәсеке бірдей немесе ұқсас тауарларды өндіретін және сататын компаниялар арасында болады. Мысалы: «Coca Cola» және «Pepsi» компанияларын алсақ. Екі компания өнімі өте ұқсас, тиісінше бәсекелестік түрі тікелей.
Ал жанама бәсеке, керісінше, әртүрлі тауарларды немесе қызметтерді өндіретін және сататын, бірақ бірдей ресурстар немесе тұтынушылар үшін бәсекелесетін компаниялар арасында болады. Оған «Fanta», «Sprite» сынды сусындарды алуға болады. Өнім түрінен бөлек орналасқан жеріне байланысты да компанияларды бәсекелестікке бөлуге болады. Олар халықаралық немесе ұлттық болады. Халықаралық бәсеке әлемдік нарықта бәсекеге түсетін әртүрлі елдердің компаниялары арасында орын алады. Ұлттық бәсекелестік, керісінше, бір елдегі компаниялар арасында болады.
Дегенмен, бәсекелестіктің экономикаға кері әсерін тигізетін кезеңдері де болады. Дұрыс емес бәсеке нарықтың монополиялануына және тұтынушылардың құқықтарының бұзылуына әкелуі мүмкін. Сонымен қатар жұмыс орындарының қысқаруына және компаниялар үшін кірістің төмендеуіне әкелуі ықтимал.
Бәсекелестік дұрыс болуы үшін нарықта бәсекенің дамуына ықпал ететін жағдай жасау қажет. Бұған нарықты реттеу, тұтынушылардың құқықтарын қорғайтын және нарықтың монополиялануына жол бермейтін ережелер мен заңдарды жасау арқылы қол жеткізуге болады. Сондай-ақ нарыққа еркін қол жеткізуді қамтамасыз ету, жаңа компаниялар үшін сыртқы және ішкі мәслелерден туындайтын кедергілерін азайту маңызды. Экономикадағы бәсекелестікті дамытудағы мемлекеттің рөлін де көрсетіп кетпесек болмайды. Мемлекет нарықтағы бәсекелестікті ынталандыруға бағытталған бірнеше стратегияларды жүзеге асырады. Мысалы, фирмалардың бірігуіне немесе монополиялардың пайда болуына жол бермеу үшін монополияға қарсы заңдар қабылдауы мүмкін, бұл бәсекелестікті бір жолға түсіруі мүмкін. Сондай-ақ фирмалардың бағаны шектен тыс көтеруіне жол бермеу үшін бағаны бақылауды енгізе алады, бұл нарықтың бұрмалануына жол бермейді.
Мемлекеттің бәсекелестікке ықпал етуінің тағы бір тәсілі - барлық фирмалар үшін тең жағдай жасау. Бұл жаңа және шағын фирмаларға ірі және нарықта орны қалыптасқан компаниялармен бір деңгейде бәсекелесуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар несие беру, зерттеулерді қаржыландыру және салық жеңілдіктерін ұсыну арқылы шағын және инновациялық фирмаларды қолдай алады.
Сондай-ақ нарықтарды реттеу арқылы бәсекелестікті ынталандыра алады. Жаңа фирмалар үшін нарыққа кірудегі кедергілерді азайтып, бәсекелестіктің күшеюіне әкелуі мүмкін. Бұл сонымен қатар тұтынушыларға пайда әкелетін жаңа өнімдерді көбейтеді.
Осылайша, бәсекелестік экономиканың маңызды қозғаушы күші болады және ол нарықтардың қалай жұмыс істейтініне әсер етеді. Дұрыс бәсекелестік фирмаларды инновацияларды енгізуге, тиімдірек болуға және тұтынушыларға жоғары сапалы тауарлар мен қызметтерді ұсынуға итермелейді. Бәсекелестік болған кезде фирмалар бағаларын төмендетуге мәжбүр болады, бұл тауарлар мен қызметтердің қолжетімділігінің артуына әкеледі. Бәсекелестік нарықтың тиімділігін және ресурстарды оңтайлы бөлуді арттырады. Бұл арқылы экономикалық өсім болады. Мемлекет экономикадағы бәсекелестікті ынталандыруда шешуші рөл атқарады. Тең жағдай жасау, нарықтарды реттеу, шағын және инновациялық фирмаларды қолдау және оларды қадағалау арқылы мемлекет бәсекелестікке ықпал ете алады.
Қорытындылай келе, тұрақты экономикалық өсу мен дамуды қамтамасыз ету үшін экономикадағы бәсекелестікке басымдық беру керек. Себебі бәсекелестік - экономиканың басты драйвері.
Гүлмира КУЗЕМБАЕВА,
Л.Н.Гумилев атындағы
ЕҰУ студенті
