ФОТО: abai.kz
Ел қажетіне жарар қандай жаңалықтар ашылды және олардың қаншасы өндіріске жіберілді? Өнертапқыштарға қандай, көмек көрсетіліп жатыр? Өкінішке қарай, бұл туралы көпшілік біле бермейді. Себебі дәл осы жұмыстарға жауапты Qazpatent-тің, яғни Ұлттық зияткерлік меншік институтының ел алдына шығып есеп бергенін естіген де, көрген де емеспіз. Құдды бір жұмбақ мекеме секілді. Десе де, мен бұл мекеменің жұмысымен көптен таныспын. 2014 жылы күн электр стансасына инновациялық патент алған едім. 2021 жылы автомобильдерді жол апатынан сақтайтын магниттік құрылғыға алған патентім және бар. Одан бөлек, былтыр күзде «жасыл энергетикаға» арналған төрт жобамды аталған мекемеге ұсынған едім. Бірақ әлі күнге дейін толық жауап алғам жоқ. Оның үстіне патентті алған күнде де, сызбалар бойынша жасалатын макетті қайда барып әзірлеймін, қайдан сынақтан өткіземін деген екіұдай үрей тағы бар. Өйткені күн электр стансасына патент алатын кезде дәл осындай қиындықпен бетпе-бет келген едім. Сарапшылардың маған бергені «Алдын ала берілетін патент» деп аталады екен. Яғни ұсыныстың идеясы дұрыс, егер жоба жүзеге асса келешекте жемісін беруі мүмкін. Ал өнертабысқа берілетін патент көрсетілген сызба арқылы толық макет жасалынып, оны тәжрибелік сынақтан өткізгенде ғана берілуі қажет. Бірақ бұл мәселемен Үкімет бас ауыртпайды. Өнертапқышсың ба, моделіңді толық жасап, сынақтан өткізіп келуге тиіссің. Ал құрылысы кішігірім зауытқа тең энергетикалық модельдің макетін қалай жасап, оны қай жерде сынақтан өткіземін? Оған инвесторды қайдан табамын? Үкімет бұл жағын ескермеген.
Меніңше, Qazpatent-тегі осы жағдай өнертабысқа деген қызығушылықтың жолын бөгеп отыр. Біздегі өнертабыстың дамымай қалуының бір себебі де осында жатыр. Осыдан-ақ біздің елде өнертапқыштарға деген қамқорлықтың қандай дәрежеде екенін бағамдауға болады. Әрине, өнертапқыштық – абыройлы әрі жауапты іс. Қазіргі күнделікті қолданып жүрген электр энергиясы, газ, мұнай өндіру, ұшақтар мен автомобильдердің бәрі кезінде осы өнертабыстық ізденудің нәтижесінде дүниеге келген. Қазір бұларсыз бір күн де тіршілік ете алмаймыз.
Сондықтан бүгінгі біздегі патенттік қызметтің жұмысына қарап отырып өнертапқыштарға берілетін патент пен қолдау мүлде сын көтермейтінін айтқым келеді. Қазіргі өнертапқыштардың жұмысын бағалап, олармен дұрыс жұмыс жүргізу, ел өнеркәсіптерімен байланыс мүлде ақсап жатыр. Сондықтан бұл жұмыстың бәрін жолға қою үшін өнертабыс орталығын қайта құрылымдау қажет. Ал егер елде мұндай жұмыс жүргізіліп жатса, өз ұсыныстарымды жеткізгім келеді.
Меніңше, өнертабыс жаңалықтарын қадағалайтын мекеме негізгі үш бөлімнен тұруға тиіс. Бірінші – түскен ұсыныстарды талдау бөлімі. Мұнда мықты физик, химик және биологтер болуы шарт. Мекемеге келіп түскен ұсыныстарды бірінші кезекте осы мамандар қарап шығып көңілге қонымды, елге пайдалы жақсы идея болса оны келесі конструкциялық бөлімге тапсырып, ал жарамсыз ұсыныстардың кемшілігін көрсетіп, арасын ұзатпай иесіне хат арқылы хабарлауы керек. Екінші – конструкторлық сынақ бөлімі. Мұны кішігірім зауыт ретінде қарастырып, онда токар, дәнекерлеу станоктары мен құрылғылар, сондай-ақ техникалық инженер, мықты электрик, білікті слесарь, дәнекерлеуші және құрастырушылар болуы керек. Сондай-ақ бұл кішігірім зауыт болғандықтан ұсыныс сызбаларында көрсетілген материалдарды іздеп-тауып әзірлейтін тағы екі-үш экспедитер қажет болады. Міне, талдау бөлімінен «сынап көруге болады» деп түскен сызбаларды осы бөлім сынақ макеті үлгісінде жасап көруі керек. Әрі оны осы жерде өздері толық сынақтан өткізіп, алынған сынақ нәтижесімен бірге бұл жұмысты үшінші – ел өнеркәсібімен менеджерлік байланыс бөліміне тапсыруға тиіс. Мұнда өнертабыстық сынақтарда жақсы нәтиже көрсеткен жобалар дәріптеліп тиісті өнеркәсіптік компанияларға ұсыныс жасалады. Ұсыныстарды дизаиндық үлгіде қайта жасау және сатып алу бойынша келіссөздер жүргізіледі.
Меніңше, бұл айтылғандарды қолға алу үшін аса көп қаражат та қажет емес. Тіпті мұны әр облыстарда ұйымдастыруға да болады. Біз бір орталықтан басқарылып, жұмысы жүйеленген осындай патенттік орталық ашқанда ғана өнертапқыштарға үлкен көмек көрсете аламыз. Ең бастысы, өнертапқыш өзі ойластырған идеясының сынақ макетін қолдан жасап жылдарын жоғалтпайды. Оны жөн деп тапқан патенттік орталық өзі жасап әрі сынақтан өткізіп, мәселені аз-ақ күнде шешіп бере алады. Сондай-ақ өнертапқыш инвестор іздеп сандалмайды. Қайта өзі ойластырған идеясының тез іске асып өндіріске енгізілгенін көргеннен кейін бұл өнерге деген қызығушылығы артып, одан сайын құлшынып, жаңа идеялар іздей бастайды. Өнертапқыш өнертабысының өндіріске енуі арқылы олардан да қомақты сыйақы алып, тұрмысын да түзей алады. Ең бастысы, ел өнертапқыштарын тікелей өндіріспен байланыстыра алатын жол ашылып, экономикамыз да жылдам еңсе тіктер еді. Қазіргі дамыған елдердің бәрі де осы жолдан өткен.
Бердалы РЫСБЕКОВ,
оқытушы
Түркістан облысы,
Келес ауданы
