Көпке таныс һәм өте көне аспап сыбызғы қурай, өрік ағашы, мыс және жануарлардың сүйегінен жасалады екен. Ұзындығы, шамамен 50 см, алты-жетіге жуық дыбыс ойықтары бар. Бұл аспап басқа үрлемелі аспаптарға қарағанда диапазонының кеңдігімен, техникалық-орындаушылық мүмкіндіктерімен, бірқалыпты дыбыс бояуымен ерекшеленеді. Аспаптың динамикалық ерекшеліктері техникалық мүмкіншілігі жоғары, әрқилы, әртүрлі мәнердегі шығармаларды орындауға мүмкіндік береді. Мұның бәрін Ұлттық музейде өткен «Сыбызғының сырлы үні» атты шеберлік сағатында біліп, тарихымен танысып, сыбызғыны қолмен ұстап, сыбызғышыдан сабақ алдық. Жалпы, сыбызғыны жасау оңай әрі тез болғанымен, аспапта ойнау қиын екен.
Сыбызғы туралы алғашқы жазбаша ескерткіштер XI-XIV ғасырларда пайда болса да, қазба жұмыстары кезінде табылған аспаптар біздің дәуірімізге дейінгі IV-I ғасырларға жатады. Бұрнағы заманда батырлар мен аңшыларға, әсіресе, шопандарға сыбызғы тарта білу аса маңызды болған. Өйткені сыбызғы жайлауда жүрген шопандардың жан серігіне айналған. Жалғыздықтан құтқарған деседі. Ал кешкілік уақытта сыбызғы жыр-аңыздарды сүйемелдеуге пайдаланылған.
Шеберлік сағаты барысында Ұлттық музейдің ғылыми хатшысы Саялбек Ғиззатов аталған іс-шараның ұлттық маңызына тоқталды.
«Ұлттық музей мәдени мұраны дәріптеуге үлкен көңіл бөледі. Музейімізде Мәдени мұраны ғылыми зерттеу институты бар. Басты мақсат – өзіміздің төл құндылықтарымызды зерттеу, одан әрі насихаттау. Бүгінгі іс-шара осы институттың бөлім жетекшісі Ардаби Мәулет бастамасымен ұйымдастырылып, өнерсүйер қауымды қуантып отыр», деді ол.
Қытай Халық Республикасынан арнайы келген белгілі күйші-сыбызғышы Бейілхан Қалиәкбарұлы Шыңжаң өңіріндегі сыбызғышылық өнері туралы сөз қозғап, өзінің сыбызғышы ретіндегі жолының қыр-сырымен бөлісті. Сондай-ақ өнерпаз «Ақсақ құлан», «Қабанбай батырдың жауға шапқандағы Қубас аты», «Бердіқожа батырдың атының жүрісі» күйлерін, ал оның шәкірттері Кенжебек Долдаұлы мен Қазез Мұқиятұлы шебердің өзі шығарған күйлерін орындады.
«Қытайдан келген қазақтардың туған жерінде сыбызғышылық өнер керемет дамыған. Ол жақтағы қай сыбызғышыға күй тартқызсаңыз да сонау Қайрақбай, Ақымжан күйшілерден қалған күйлерді тартады. Сыбызғы ұстағанның бәрі сол аты аңызға айналған күйшілердің мектебінен шыққан. Елге келген сыбызғышылар бізде әр өңірде әртүрлі нұсқалары тартылатын «Асқақ құланды» сыбызғыда орындады. Сыбызғының үні, сыбызғының әуезі сонау көне, ежелгі тарихтан сыр шертеді. Бұл туралы деректер әлі күнге археологиялық қазбалардан табылып жатыр. Қазақ мұны қурай деп те атайды. Башқұртстанда сыбызғының консерваториясы бар. Бізде, өкінішке қарай, Алматыда Талғат Мұқышев деген сыбызғыны кәсіби деңгейде зерттеп, үйретіп, оқу бағдарламасына кіргізіп жүрген жалғыз азамат бар. Сондықтан бүгінгі қазақ өнерінде сыбызғышылық өліп барып қайта тіріліп келе жатқан өнердің түріне жатады. Әлі күнге дейін бір кафедра жоқ, әлі күнге дейін сыбызғы үйрететін бір орталық жоқ», деді Мәдени мұраны ғылыми зерттеу институтының жетекшісі Ардаби Мәулет.
Сондай-ақ шеберлік сағатында аталған өнердің түйткілді мәселелері де қозғалды.
«Үш сыбызғышы орындаған 100-ге тарта күйді аудио, видеожазбаға түсіріп, музейдің ғылыми қорына сақтап алдық. Жүз күйден тұратын бұл үнтаспа үлкен олжа болды. Шеберлік сағаты барысында өнерпаздар сыбызғышылық өнердің мәселелеріне де тоқталып, талқылады. Мәселен, Бейілхан Қалиәкбарұлы қазір бізде сыбызғышы деп жүргендердің көбі ансамбльдерді, эстрадалық аспаптарды сүйемелдеп, ысқырып қана жүрген жай сыбызғышылар екенін айтты. Бұл кісі өзі өмірбақи жылқышы болған адам. Оның сыбызғы тартқандағы әуезі, көмейден шығаратын дыбыстары баяғы дәстүрлі нақышта сақталған. Жалпы, бұл іс-шараның өтуіне мұрындық болған – сыбызғышыларды елімізге алдыртып, құжат жағынан көмектесіп, қолдағаны үшін Сыртқы істер министрлігіне қарасты Отандастар қорына, Ұлытау облысының әкімдігіне ерекше алғыс айтқым келеді», дейді А.Мәулет.
Айта кетейік, шеберлік сағатына Түркі академиясының фольклортанушы ғалымдары, зиялы қауым мен профессорлар, өнерсүйер жұрт жиналды.
