Дмитрий Степановичтің әке-шешесі қазақ даласына ертеректе Харьковтың маңайынан қоныс аударып келген шаруа кісілер екен. Әкесі көп жыл кеңшар басқарған. Ресеймен іргелес отырғандықтан шекараның арғы бетіндегі ағайындары көшіріп алмақ болып қанша үгіттесе де, бұл жердің топырағы жақсы, халқы қайырымды деп қозғалмай қойыпты. Дмитрий атайдың өзі 1929 жылы Павлодар облысындағы Қаратай елді мекенінде дүниеге келген. Балалық шағын сұрапыл соғыс жылдарына ұрлатқан бала Дмитрий бұғанасы бекімей жатып ерте есейеді.
«Соғыс басталған жылы мен 12 жасқа толмаған баламын. Әкелеріміз майданға кетті. Ауылда ер азамат қалмады. Олардың орнын әйелдер мен біз сияқты бала-шаға басты. Осылайша, ауыр еңбекке араластық. Қазақ, украин, орыс, белорус балалары 10-15 жасымызда өгізге соқа жегіп, жер жырттық, егін жинадық, масақ тердік, 60 шақырым жердегі қамбаға бидай тасыдық. Шөп шауып, мая тұрғыздық. Аш-тоғымызды білмей, таң құзынан кеш батқанша тыным таппай кеңшар жұмысында жүреміз. Балалар бригадасын Зәкір дейтін ақсақал басқаратын. Жарықтық жамау-жамау ескі дорбасының түбінен құрт, талқан, көжесін алып шығып бәрімізге жеткізіп бөліп беріп, өзі бір шетте кемсеңдеп жылап отырушы еді. Алты ұлы соғысқа кеткен деп естігенбіз. Алтауы да оралмады. Әлі күнге дейін сол Зәкір қария берген көк құрттың қышқыл дәмі таңдайымнан кетпейді. Таяуда аяңдап басып үйдің жанындағы музейге барып қайттым. Бір бұрышта тұрған ескіден қалған соқа, тырмақ, қамытты өгіз арба көзіме оттай басылды. Кетік ернеулі ағаш тостағанмен көже ұсынып тұрған Зәкір атайдың әжім басқан мейірімді жүзі көз алдыма келіп, көңілім босап кетті», дейді көпті көрген қария.
Дмитрий атайдың адами болмысына, қазақ халқының ұлттық мәдениеті мен тәрбиесіне, салт-дәстүріне деген ерекше құрметіне сүйсінбеске болмайды. «Осы қазақтардың жеті атасына дейін жатқа білетініне таңмын. Өте бір қайран қаларлық керемет дүние ғой. Мен мысалы, әрі кетсе екінші атамды ғана білемін. Одан арғылары кімдер, қандай адамдар болған? Ол жағы жұмбақ. Қазақтың отбасылық тәрбиесі де ғажайып институт. Менің пәтерім үшінші қабатта. Анда-санда таза ауаға шығып, үйге жақын болғандықтан, орталық саябақта серуендеп келемін. Көршіміз – қазақ. Кейде төмен түсіп бара жатып, сол үйдің кішкентай баласымен жолымыз тоқайласып қалады. Мұндайда әлгі балақай таяғымды алып, қолтығымнан демеп, жүгіріп барып есікті ашып аулаға дейін шығарып салады. Қаршадай ғана бала мұны қайдан біледі? Демек, ата-анасынан көрген ғой», дейді қария.
1954 жылы комсомолдық жолдамамен Қостанайға келіп, біраз жыл облыстық спорт комитетінің төрағасы қызметін атқарған Дмитрий Поляков тоғызқұмалақты осы қызметте жүріп үйренгенін айтады. Кейін әріптестеріне де үйретеді. «Бұрын жұмыста түскі үзіліс кезінде шахмат ойнаушы едік, тоғызқұмалақ үйреніп алған соң оны мүлде ұмыттық», деп еске алады қария. 60-жылдардан кейін педагогика институтының дене тәрбиесі кафедрасын басқарған Дмитрий Степанович жоғары оқу орнының сол кездегі ректоры Қаби Ғазизовтың рұқсатымен, оқу бағдарламасына тоғызқұмалақ пәнін енгізіп, студенттерін екі жыл бойы ұлттық спорт түріне баулиды. Ал 1992 жылы біржола жаттықтырушылық қызметке көшіп, кейінгі буын жастарға тоғызқұмалақ үйрете бастайды.
Қостанайда тоғызқұмалақтан Дмитрий Поляков атындағы облыстық турнир өтіп тұрады. Мұндай турнирлерге аты аңызға айналған тоғызқұмалақ шеберінің өзі де қонақ ретінде қатысып, жас спортшылардың ойынын тамашалайды.
«Қостанай командасы республика жарыстарында он жылдай ешкімге дес бермедік. Тоғызқұмалақтан еліміздегі тұңғыш спорт шебері атандым. Ұлттық ойынның осы өңірде өрістеуіне ұзақ жылдар бойы көп үлес қостым, мұны өзім де мақтан тұтам. Қостанайда Тоғызқұмалақ үйі салынса екен деп армандап, жобасын сызып, облыс басшыларына көрсетіп едім, ешқайсысы ерен санамады. Таяуда Шымкент қаласында Тоғызқұмалақ үйі салынды деп естіп қуанып қалдым. Тоғызқұмалақты жалпыхалықтық спорт түріне айналдырған дұрыс. Біздің кезімізде орыс, украин, татар, неміс ұлтының өкілдері ойнайтын. Қазір көбіне қазақтар ғана ойнайтын болып жүр. Жапонның дзюдосы да әу баста ұлттық спорт түрі болды ғой. Қазір әлемдегі бірден-бір ең әдемі, ең кең тараған күрес түрі болып саналады. Тоғызқұмалақ та өте тартымды спорттың түрі, дәріптеп, дамыта білсек әлеуеті дзюдодан еш кем емес. Ол үшін мектеп бағдарламасына жеке пән ретінде енгізген дұрыс. Өйткені денешынықтыру пәні баланың тәнін шыңдаса, тоғызқұмалақ ми қатпарында ұйықтап жатқан мың сан тамырларға жан бітіріп, оқушының ойлау өрісін жетілдіруге жол ашады», дейді ардагер спортшы.
Ұзақ жасаудың сырын тоғызқұмалақпен байланыстыратын Дмитрий Степанович Алғыс күнінің мән-мағынасы тереңде екенін айтты. «Бұл күн – қилы кезеңдерде сан тарау тағдыр айдап әкеліп, қазақтың кең даласына тамыр жайып, баянды бақыт тапқан, ұрпағын өсіріп, жергілікті жұртпен біте қайнасып кеткен әр алуан ұлт өкілінің қазақ халқына шынайы алғыс айтатын, байтақ далаға тағзым ететін күні. Тарихы – ортақ, Отаны бір біртұтас халықтың бірлігі берік, ынтымағы жарасты болуын тілейтін күн. Мен бақытымды қазақтың ортасынан, оның ұлттық спортынан тапқан жанмын. Аз-кем еңбегім еленіп, есімім дәріптеліп жатса, ол – өзім өмір сүрген қоғамның, айналамдағы адамның жақсылығынан деп білемін. Балалық шағым ауыр болса да, кімнің қай ұлттың өкілі екенін білмейтін, түр-түсіне қарап алаламайтын аядай ғана ауылда өтті. Бұл күн – кіндік қаным тамған Қаратайыма, қаршадай баланың аш өзегіне түсіп кетпесін деп таңдайыма көк құрт салып, өзі алты ұлы соғысқа кеткен аңызақ жолдан көз алмай кемсеңдеп отыратын Зәки қарияның рухына тағзым ететін күн», дейді Дмитрий Семенович.
Қостанай облысы
