Кейде күн сайын дерлік хабарласып отыратын Клара апай әр кездескен сайын қазақ халқына алғысын айтып, батасын беруден шаршамай өтті. Ол кісінің ризашылығы соншалықты риясыз әрі шынайы болатын.
«Түріміз жапондарға ұқсаған соң сенімсіз халық ретінде бір күн, бір түннің ішінде ұлардай шулатып, тауар таситын пойыздарға халықты тиеп, көшіріп жіберген. Өлгені өліп, өлмегені өлімші болып, жолда үш ай жүрген, Қазақстанға тоқтаған пойыздардан 100 мыңдай корей төгілген. Өзбекстанға екі есе көп қандастарымыз кеткен. Әке-шешем ол кезде жап-жас екен, сол пойызда Қызылорда облысының Шиелі ауданына жетпей туыппын. Шешемнің айтуынша, вагонда біреу нәрестені ора деп жейдесін шешіп беріп, біреу шүберегімен жыртып беріп, дүниеге келіппін» деп бастайтын әңгімесін ол кісі.
«Қазақстан-Корея» достық коғамының президенті, Қазақстан халқы Ассамблеясында жауапты қызмет атқарған Клара Александрқызын тың жүрген жерінен коронавирус індеті жұлып әкеткені жанға батады.
Ал бұл жолғы баян – тарихы Қазақстан корейлерінің тағдырынан да терең, Корей түбегінен тыс біздің елімізде ғана жарық көретін корей басылымы туралы болмақ. Осыдан 111 жыл бұрын жарық көре бастаған «Қазақ» газетімен тағдырлас «Коре ильбо» – еліміздегі ғасырлық тарихы бар басылымның бірі. Тағдырлас дейтініміз, бұл газет те талай рет өз халқының басындағы тауқыметті жазғаны, жариялағаны, ділі мен тілін жоқтағаны үшін саясаттың тепкісін көрген, айыппұл арқалаған, талай себеппен сан рет жабылудың аз алдында тұрған...
Өткен жылы корейлер өздеріне тән ұйымшылдықпен «Коре ильбо» газетінің 100 жылдығын айта-айта жүрерліктей атап өтті. Журналистикаға бір кісідей еңбек сіңірген қайраткер Дмитрий Шин 1923 жылдың 1 наурызынан бергі жұмыс істеген газет қызметкерлерінің әрбіреуі туралы 409 эссе жинаған екен, ғасырлық күн аясында «Коре ильбо» газетінің тарихы» атты кітабы жарық көрді.
Елімізде «Жанубий Қазақстан» (өзбек газеті), «Deutsche Allgemeine Zeitung» (неміс газеті), «Украінські новини» (украин газеті), «Ұйғыр авази» (ұйғыр газеті), «Ахыска» (түрік газеті), «Коре ильбо» сияқты диаспоралық мерзімді басылымдардың болуы – тарихи құбылыс десек, ал «Коре ильбоның» бүгінгі тынысы қандай?
Қазіргі «Коре ильбо» газетінің ең алғашқы нөмірі 1923 жылы 1 наурызда Қиыр Шығыста «Сэнбон» деген атаумен басылып, 1937 жылға дейін Ресейден қоныс тапқан корейлер үшін жарық көрсе, кейін Қазақстанға жер аударылған редакциялық ұжымының бір бөлігі Қызылорда қаласына тұрақтайды.
Осы арада Ресей аумағындағы ең алғашқы Кореядағы адам төзгісіз ашаршылық пен жоқтықтан, басқыншылықтан қашқан 13 корей отбасы 1863 жылы пайда болған, екі жылдан кейін 60, келер жылы тағы 100 шақты шаңырақ пайда болып, кейін туған жерін тастап кетуге мәжбүр болған корейлер 1872 жылы Самарка өзенін жағалаған «Благословенное» атты селоға айналады. Ал 1904 жылға қарай Примор өлкесіндегі корей селоларының саны 32-ге жетсе, 1932 жылға қарай 6 журнал, 7 газет жарыққа шығып тұрған. Солардың ішінде кең тарағаны – «Сэнбоннан» бастау алған осы «Коре ильбо».
«Газеттің тарихы өте бай, ол Ресейдің Қиыр Шығысынан бастау алады. Енді міне, жүз жыл өткен соң да біз кіндік қанымыз тамған Қазақстанымызда еңбек етіп, өркендеп келеміз. Газеттің сақталып, дамып келе жатқаны – мемлекетімізде қандай ұлттық саясат жүргізіліп жатқанын дөп басып айтатын үлкен тарихи құбылыс», дейді «Коре ильбо» газетінің бас редакторы Константин Ким.
1991 жылы корей газеті де «Корея күнпарағы» деген мағына беретін Корье ильбо» халықаралық басылымына айналды. Өліара кезеңнің қиындығына қарамастан, газет атауын сақтап қана қоймай, еліміздің бүкіл медиакеңістігінің ажырамас бөлшегіне айналды.
1937 жылы корейлер Қиыр Шығыстан жер аударылған кезде «Сэнбон» газетін алтыншы редактор Цой Хо Рим басқарып тұрған. Редакция ардагерлерінің айтуынша, депортация қарсаңында бүкіл журналистерді НКВД тұтқындаған кезде, редкологияның мүшесі, ауыл шаруашылығы бөлімінің жетекшісі Хван Дон Хун ғана жалғыз аман қалады. Басын өлшеусіз қауіп-қатерге тігіп жүріп, газеттің қайта жарық көруіне ерен еңбек сіңірген де осы адам. Өкінішке қарай, Хван Дон Хун да сталиндік қуғын-сүргіннің шеңгелінен аман шыға алмапты. Дегенмен Қызылордаға дейін корей шрифтерін тығып жүріп жеткізген терім цехының қызметкерлері – Цой Бон Нам, Александра Тигай, Валентина Те сынды жанкешті адамдарды бүгінгі ұжым алғыс сезіммен еске алады.
Қазақстанда жарық көруін жалғастырған газеттің қайнар бастауында корей ұлтының таңдаулы таланттары ғана тоғысып қоймай, «Коре» әдеби қосымшасында ұлттың әдеби әлеуеті – кейін әйгілі ақын, жазушыларға айналған Александр Кан, Станислав Ли, Генриетта Кан сынды жандар газетте қалам тербегенін еске алу парыз.
Саясаттың пәрменімен атауын «Ленин кичи» деп өзгерткен басылымның 1953 жылғы шежіресіне көз салсақ, Қызылорда өңірінен тыс жерлердегі оқырмандары 80%-ға жетсе, оның ішінде 50%-ы Өзбекстандағы корейлер екен.
Аптасына бір рет шығатын басылым еліміздегі корей диаспорасы өкілдерінің рухани діңгегі десек те болады.
АЛМАТЫ
