О́mir súrý salty

Al bizdiń nazarymyz – adamdardyń ómir súrý saltynda. Ár elge, halyqqa tán ómir súrý salty bar. Keıbiri tanymal bolsa, basqalary týraly tipti estimegen de bolýymyz múmkin. Mysaly, sońǵy jyldary danıalyqtardyń ómir salty «hıýgge» týraly kóp aıtylsa, burynyraqta japondardyń «kaızen» fılosofıasyna qyzyǵýshylyq kóp boldy. Qazir Skandınavıada qalyptasqan jańa trend – shved ómir súrý salty «lagom» (lagom) tanymal. 

Osy úsh ómir salty men ómir súrý fılosofıa­synyń qandaı erekshelikteri bar? О́z ómirimizge qoldanýǵa bola ma degen suraqqa jaýap izdep kóreıik. Japondar ár bastaǵan isin sońyna deıin jáne kemeline jetkizip, múltiksiz oryndaý mańyzdy dep sanaıdy. Sondyqtan olar «bir jumystan ekinshi jumysqa aýysa bermeı, qaı jumysta bolsa da, óziniń armanyndaǵy isin jasaı alady» degendi oqyǵanym bar. Japondardyń kaızen praktıkasynyń kómegimen óndiris úrdisterin zertteýdi, óńdeýdi, qosymsha bıznes úrdisteri men basqarýdy tynymsyz jetildirýge, oǵan qosa ómirdiń barlyq jaǵyn osy baǵytty qoldanyp jetildirýge bolady. Kaızenniń negizin 5 S quraıdy: seiri – uqyptylyq, seiton – tártip (bir nárseniń jóni, reti), seiso – tazalyq, seiketsu – standarttaý, shitsuke – tártip (Belgili bir qoǵam ne uıym múshelerine ortaq, oryndalýy mindetti, qalyptasqan ereje, zań, júıe).

Bul prınsıpterdi jumysyńyzǵa da, ómi­rińizge de qoldansańyz bolady. Eń aldymen irikteýden bastańyz. Jumysyńyzdaǵy mańyz­dy, mańyzdy emes, qajet, qajet emes nárse­lerdi suryptap, tek ózińiz isteýge tıis ispen aınalysyńyz, jumys­tyń retin jasańyz. Bastapqy kezde kúndelik júrgi­zip qaı jumys qaı kezde jasaldy, qansha ýaqytyńyzdy aldy, onyń mańyzdylyǵy qandaı degen suraqtarǵa jaýap jazyp júrseńiz bolady. Sonda mańyzdy degen jumystar az ýaqyt alatynyn, al kúndelikti qaıtalanatyn ister kóp ýaqytyńyzdy alatynyn kóresiz. Sondyqtan mańyzdy isti aldymen oryndańyz, óıtkeni kúndelikti isterdi oryndap júrip mańyzdysyna jetpeı qalýyńyz múmkin. Jumys aıaqtalǵan soń jumys ornyńyzdy jınap ketińiz. Tártipti tek ústelde emes, sonymen birge mıyńyzda da júrgizińiz, oılaryńyzdy da tártipke keltirińiz. Kúndeligińizge qarap qorytyndy jasańyz, qajet nárselerdi túrtip alyńyz da keńseden shyqqanda jumys týraly umytyńyz. Jumysyńyzdy bir tártipke keltirgennen keıin, odan júıe jasaýyńyz kerek jáne kúnde sol júıege saı eńbek etý mańyzdy. Eń bastysy, burynǵy jumys isteý stıline qaıtyp oralmaý, jumysty jaqsartý úshin taǵy ne isteýge bolady dep oılap, áreketterińizdi jetildire berý kerek. Kaızen fılosofıasynda eń bastysy, qajet emes nárseden qutylý, júıe qurý jáne ony kúndelikti jetildirip otyrý.

«Hıýgge» (hygge) dat tilinde ХІХ ǵasyrdan beri qoldanylyp kele jatqan sóz bolsa da, 2016 jyly bul sózdiń tanymaldylyǵy artqan edi. Eýropada Maık Vıkıngtiń «Kishkentaı hygge kitaby: dat baqytynyń syry» kitaby aǵylshyn tiline aýdarylyp, bestseller boldy. Hıýgge sózi «janǵa jaıly úı» maǵynasymen tyǵyz baılanysty. Hıýgge – ómirdiń qarapaıym sátterine rıza bolý, súısiný jáne qazirgi sátke qýana bilý. Olar hıýgge dámi, hıýgge ıisi, hıýgge dybysy sıaqty tirkesterdi de túsindirip beredi. Hıýgge týraly 2016 jyly on shaqty kitap shyqqan, al «lagom» fılosofıasy týraly osy jyly kitap shyǵarý josparlanypty: Elızabet Karlssonnyń «The Lagom Life: A Swedish way of living» jáne Olıver Iohanssonnyń «Living Lagom» eńbekteri. «Lagom» shved tilinen aýdarǵanda «jetkilikti», «birqalypty, ortasha, ustamdy», «sáıkes, dál solaı» degen maǵynany bilderedi. 

Kaızenniń negizinde «tártip, júıe» bolsa, hıýgge – bul «jaılylyq», al «lagom» – shynymen qajet nárseniń tepe teńdigi. «Lagom» – jumys pen demalý, paıda men kóńil kóterý arasynda tepe teńdikti saqtaı alý fılosofıasy. Ázirge «lagom» sózi kóbine sán salasynda tanymal. Stıldi, ıaǵnı kıimde artyq detaldiń bolmaýyn, mınımalızmdi shved dızaınerleri kóp qoldanady. IKEA kompanıasy arnaıy Live Lagom joba­syn jasap jatyr. Bul ekologıa baǵytyndaǵy aǵartýshylyq jumystar halyqtyń qorshaǵan ortamen úndestikte ómir súrýi men tutynýdy azaıtý máselelerine baǵyttalǵan. Ár adam energıa men sýdy, tabıǵı resýrstardy únemdep qoldana alady, tek sanaly ómir súrý stıline kóshýge yntasy bolýy qajet. О́mirdegi mańyzdy nárse zat emes, seniń qoǵamǵa keltiretin paıdań degen ıdeıaǵa senetin shvedter mynadaı keńes beredi: birinshiden, shyǵyndaryńyzdy esepteńiz, paıdalanbaıtyn dúnıege aqsha qurtpańyz; ekinshiden, mınımalızm men talǵam; úshinshiden, «Reduce, Reuse, Recycle», ıaǵnı «qoldanýdy azaıtý, qaıta qoldaný, óńdeý» erejesin ustaný. Sý men energıany únemdep paıdalaný, zattardy qaıta qoldaný, óńdep, jańa zatqa aınaldyrý úshin qaıyrymdylyq qorlary men dızaınerlerge berý sıaqty ıdeıalar da bizdiń elge jat emes. Álemdegi ózgerister men jańa ıdeıalar ómirimizge áser etpeı qoımaıdy. Degenmen óz ereksheligimizdi, ómir saltymyzdy saqtaı otyryp, jahan azamaty bolýǵa talpynǵan da durys bolar. 

Baqytgúl SALYHOVA,

pedagogıka ǵylymdarynyń kandıdaty