Коллажды жасаған Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Шерхан Мұртаза «Ай мен Айша» деген кітабында сол уақыттағы Жамбыл қаласындағы мектеп интернатында оқығанын жазады. Осы жерде оларға Мұхаметжан Қаратаев сабақ берген. Жамбыл Жабаев атындағы білім ошағы сол кезде қаладағы қазақша білім беретін жалғыз мектеп болған екен. Бүгінде аталған білім нысаны Жамбыл Жабаев атындағы №5 мектеп болып жұмыс істеп келеді. Бала Шерхан мектепке оқуға келгенде, бұл жерде өзге оқушылармен қатар, Әбдуәлі Данаев та болады. Осы арадан, осы кезден басталған достық әйгілі Шераға дүниеден өткенше үзілген жоқ. 1950 жылы мектеп бітірген соң Шерхан Мәскеуге оқуға аттанса, Әбдуәлі де Ленинград қаласына білім алуға жолға шығады. Кейіннен Шерхан Мұртаза қазақ көркемсөзінің хас шеберіне айналса, Әбдуәлі Данаев ұзақ жылдар бойы теміржол саласында қызмет атқарды. Екеуінің сол жылдары бір-бірімен жазысқан хаттары да сақталған. Жалпы, екі достың өмірдегі жолы екі бөлек болғанымен, олардың ойы мен көзқарасы бір болды.
Тура сөйлеу, әділін айту сияқты қасиеттер де екі достың ұқсастығын көрсетеді. Шерхан Мұртазаның «Ел Темірбек Қожакеевті «Мықшеге» дейді. Ал біздің Әбдуәлі Данаев «Нақшеге». Ойы терең азамат. Бұл кісі жастайынан уақытты бағалай білетін, берген уәдесінің үдесінен шығатын, нақтылықты сүйетін жан», дейтіні де сондықтан. Бұдан бөлек, Шерхан Мұртазаның талай сұхбатынан да Әбдуәлі Данаевтың есімін жиі кездестіреміз. «1950 жылы мектепті бітірдік. Әбдуәлі мен Қаратай мектепті күміс медальмен бітірді. Өмір бойы бір-бірімізден көз жазып қалған емеспіз. Оларды мен ұмыта алмаймын», депті жазушы бір сұхбатында. Ал Қаратай деп отырғаны – белгілі қайраткер тұлға Қаратай Тұрысов. Қаламгердің бала кездегі достарына деген алғаусыз көңілі, қиын-қыстау кездерде бір нанды бөліп жеген сәттерін ұмытпауы да достыққа адалдығы деуге болады.
Көпшілік Әбдуәлі Данаевты «Теміржол генералы» деп атайды. Бұл кісінің талай жылғы тынымсыз еңбегі ел есінде. Еліміздің теміржол саласына қосқан үлесі көп. Дегенмен мамандығы басқа болса да қазақ әдебиетіне деген көңілі алабөтен. Өңірге өлкетанушы, шежіреші ретінде белгілі. Еңбек адамдарының өмірінен жазылған бірқатар әңгіме, повестері де бар. Досы туралы Шерхан Мұртаза былай деп жазады: «Әбдуәлі Данаев екеуміз баяғыда бір мектепте, бір класта, интернаттың бір бөлмесінде бірге жатып оқыдық. Оның көркем әдебиетке деген іңкәрлігі сол кезде-ақ белгілі болатын. Бірақ ол кейін инженер мамандығын таңдады. Сөйтсе де әдебиет сиқырынан айыға алған жоқ. Теміржол инженерінің формасын киіп жүріп те ол әңгіме, шағын повестер жазды. Олары жеке кітапша болып та шықты». Мәселен, Әбдуәлі Данаевтың «Іңкәр шақ» деген кітабы – сағынышты жылдарға сапар шеккен жинақ. Ол да оқырман қауымнан өз бағасын алған. Бұдан бөлек, оның қазақ тілінің мәртебесін арттыру, теміржол саласын ілгерілетуге байланысты мақалалары да мерзімді баспасөз беттерінде жарияланып келеді. Ал теміржол саласының қыр-сырына баулитын жекелеген еңбектері өңірдегі жоғары оқу орындары мен арнаулы орта оқу орындарында оқытылады.
Әбдуәлі Данаев – Шерхан Мұртазаның досы ғана емес, шығармаларындағы басты кейіпкердің бірі де. Жазушының Мемлекеттік сыйлықты алған «Қара маржан» романында еңбек адамы ретінде суреттеледі. Шығармада Данаев бейнесі түрлі күрделі кейіпкерлердің арасынан дараланып көрінеді. Жазушы осы арқылы сол буынның, жетімдік пен жоқшылықтың тақсыретін тартқан буынның еңбекке ерте араласқанын көрсетеді. Алайда ол жолда түрлі кедергі көп болғанын көркем шығарма арқылы айтады. «Сұрағыңыз кісі таңғаларлық, Таубай Бурабаевич. Біріншіден, Данаев жолдас, сіз ойлағандай көлденең көк атты емес, Министрлер Кеңесі қаулысына сай жолдамамен келген. Екіншіден, оның Нәртас кенішінің бас инженері болып тағайындалуы жөніндегі комбинат бұйрығы қалалық партия комитетінің сіз басқарған бюросында бекітілген. Үшіншіден, комбинаттың бас инженері Хамзин жолдас Данаевтың кандидатурасына алғаш қарсылық білдіргенмен, арада бірер сағат өтпей-ақ келісімін берген. Төртіншіден...» Жалпы, романда жазушы Данаев деген кейіпкер арқылы сол кездегі елде жүрген еңбек адамдарының бейнесін жасаған деуге болады. Ал еңбек адамдарына тән барлық қасиетті қаламгердің Әбдуәлі досының бойынан көруі де заңдылық еді. Өйткені сол буынның барлық бейнесі Әбдуәлі Данаевтың да болмысында бар болатын...
Жамбыл облысы
