Жылқы қыстан аман шыға ма?

Еліміздің солтүстік өңірлерін­де жем-шөптің таусылып, далада қардың беті жаппай мұз құр­санып, жылқылар тебіндей ал­май, толықтай қолға қараған, өлім-жітім көп деген ақпараттар келіп жатыр. Шаруалар онсыз да жем-шөбі жоқ, жөнді субсидия берілмейтін жылқы малынан айырылып қалу қаупі бар. Өйткені жем-шөбі таусылған фермерлер де, қорадағы малына қараған ауыл адамдары да жылқыны арзан бағаға болса да соғым орнына жаппай сатып жатыр.

Ақмола облысының бірнеше ауданында жылқы басының аза­йып бара жатқанын айтып, дабыл қаққандар көп. Зеренді ауда­нын­дағы Ақадыр, Васильков, Зареч­ный, Шағалалы сияқты онда­ған ауылда жұрт жем-шөп тап­пай, қиналып отыр. Ақкөл ауданы малшыларының жағдайы да мәз емес. Шөптің бағасы тым ша­рық­тап кетіп, бір орамы 20 мың теңгеге дейін жеткен көрінеді.

Бұған басты себеп – жайылым және шабындық жерлер­дің тапшылығы. Тіпті жайылым жерінен мүлдем айырылып қалған көп ауылда (Зеренді ауданын­дағы Ақадыр, Айғыржал, Ортақ, Қошқарбай, Раздольный, Күсеп, Первомайский) жылқылар қолға қарап тұр. Елдің іргесіне дейін егін егіп тастаған. Жанармай құны 300 теңгеден асып, аспандап кеткен. Осындай қыс қыспағы мен қиын-қыстаудың кесірінен әр ауыл­да жылқылар өліп жатқаны, қолындағы бар жылқысын тұяқ қалдырмай түгел сатып жіберген фермерлер жайында ресми басылымдар да жазып келеді. Яғни көптеген ауыл тұрғыны көтерем болып жатқан көп жылқы көктемге жетпей қалуы мүмкін деп дабыл қағып жатыр. Ресми мәлімет бо­йынша, ешқандай мал шығыны жоқ, бәрі тамаша. Дегенмен бізге жеткен хаттар мен «Egemen Qazaqstan», «Қазақ үні», «Айқын» газеттеріндегі ақпараттар басқаша сөйлейді.

Ендеше, төніп тұрған қауіптің алдын алу үшін Үкімет деңгейінде шұғыл түрде кешенді шаралар қажет. Біріншіден, Үкімет пен құзырлы министрлік, ведомстволар,  әкімдіктер қазаққа қадірі артық жылқы малын аман алып қалу үшін арнайы «Жол картасын» жасауы керек. Екіншіден, бүгіндегі ең үлкен мәселенің бірі – шаруалар бейнеттеніп өсірген жылқысын лайықты бағасына сата алмауы. Сондықтан жылқы етін мемлекеттік сатып алу тізі­міне міндетті түрде енгізу қажет. Тағамын таңдап ішер хан-сұл­тандар мен батырлардың сүйікті асы болған, жеңіл қорытылуы мен денсаулыққа пайдасы ғылыми дәлелденген текті жануар жылқы еті тауық пен шошқа етінен кем болғаны ма?! Үшіншіден, Үкімет жылқыға субсидия беру мәселесін қайта қарауға тиіс.

Бізде мал шаруашылығында құс тұқымдарына да, тіпті шош­қаға да субсидия бар, ал төрт түліктің төресі жылқыға мардымды суб­сидия жоқ. Республикалық бюд­жеттен 2023 жылы жылқыға бар бол­ғаны 52,9 млн теңге бөлін­се, шошқаға 2,1 млрд теңге бөлін­ген. Яғни шошқаға бөлінген қар­жы жылқыдан 40 еседей көп. Елі­міздің басым бөлігі жемейтін шош­қа етіне деген соншалықты ерек­ше қам­қорлықтың сыры неде?

Биыл мал шаруашылығы үкіметтен мүйіз сұраймын деп жүріп, құлағынан айырылатын түрі бар. Өйткені 2024 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енген өзгерістерге сәйкес, енді мал шаруашылығын субсидиялау төтенше жағдай жарияланған немесе гидрометеорологиялық қызмет растаған өңірде ғана, мал азығын дайындауға теріс әсер еткен ауа райының қалыптан тыс жағдайлары болған кезде ғана беріледі. Сонда шаруалар субсидия алу үшін ауа райы қашан бұзылады деп аспанға қарап отыруы қажет пе?

Бұл шарттар сыбайлас жем­қор­лық тәуекелдерін болдырмау және шаруаларды өздерінің мал азығын дайындауға ынталандыру мақсатында енгізілген. Бұлай жемқорлықты желеу етіп, Үкіметтің субсидияны тоқтатып қоюының кесірі өте ауыр болатынын ескертеміз. Бұл «Мәсісін жамау үшін кебісін кесіп алыпты» дегендей, кері кеткен мәселе болғалы тұр. Жемқорлықты жою керек, әрине. Бұл – құзыретті органдардың ісі.

Жайылым мәселесі үшін мем­ле­кеттік комиссия құрылып, жер­дің қаншалықты, қалай жаратылып жатқанын түпкілікті тексеріп, нақты шешу керек.

Жылқы малын қыстан аман алып қалу үшін Үкіметтен шұғыл кешенді шаралар күтеміз.

 

Қазыбек ИСА,

«Ақ жол» партиясы фракциясының депутаты