Мынандай жағдай болды. Қызылордаңызда. Кейінгі үш жыл бойына аймақ басшысы маңдайын күн, табанын құм сүйген ауыл балаларының Ресейде білім алуына жол ашып, облыс әкімінің грантын тағайындады. Арал мен Жаңақорғанның арасында өскен барлық жас өрен Мәскеу мен Санкт-Петербордағы маңдайалды білім ордаларында оқуға мүмкіндік алды. Міне, осы жерде бір ыңғайсыз жағдай туды. Әлдебір ата-ана Қырымбек Көшербаевтың атына хат жазыпты. Онда облыс әкімі гранттарының әділетсіз бөлініп жатқаны баяндалыпты. Содан едел-жедел тексеру жұмыстары басталып кетті. Расында да, өте ыңғайсыз жағдай еді. Оқуға талапты, білімге құштар, ынтасы зор, бірақ мүмкіндігі жоқ жастың бағын ашатын бағдарламаны орта жолдан кейбір пысықайлар пайдаланып кетіп жатса, қалайша ыңғайсыз болмасын? Оқиға орнына облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының басшысы Марат Делмұханов жіберілді. «Не анықталды?» деңіз. Сөйтсе, ештеңе де болмаған. Баласы оқуға ілінбей қалған бір кісі ашумен хат жаза салған. Артынан кешірім сұрап, ағаттық жасағанын мойындады. Ет қызуымен жалған сөйлегенін айтқан. Онысын хатқа да түсіріп берген.
Бұл біз куә болған бір ғана жағдай. Бір хаттың өзі қаншама адамды сарсаңға салып, қауырт жұмыстың бәрі бір сәтке дамылдап, соның ақ-қарасын анықтауға уақыт ысырап етілді. Ақырында, ештеңенің бұзылмағаны анықталды. Ал бұл облыс әкімдігіне келіп жатқан жалғыз хат емес қой. Содан қызығушылығымыз оянды: соңғы жарты жылдықта аймақ басшысының атына қанша хат түсті, қай салаларға жұрттың көңілі толмайды? Осы ойдың жетегінде жүріп мынадай деректерге жолықтық.
Биылғы алғашқы алты айда Қызылорда қаласы мен жеті аудан тұрғындарының атынан жазбаша 1110 хат түсіпті. Ең көп хат жазған облыс орталығы. 707 хат. Қалада халықтың көп екенін ескерсек, мұны түсінуге болады. Ал ең аз хат жазған аудан – Қармақшы. Бар-жоғы 26 адам ғана облыс әкімдігіне қарай арман-тілегін аттандырған екен. Жалағаш пен Жаңақорған аудандары Қармақшыдан екі-ақ хатқа артық. Қалған аудандардың тізбегі былай жалғасады: Сырдария – 30, Қазалы – 40, Шиелі – 54, Арал – 59 хат. Сонымен қатар, республиканың өзге аймақтарынан да хаттар келеді екен. Олардың саны – 138. Сонымен аймақ бойынша ең көп өтініш айтатын немесе арызданатын және аз хат жазатын аймақтарды білдік. Енді «халықты қандай мәселелер толғандырады?» деген сауалдың төңірегінде сараптап көрейік.
Басты мәселе – баспана. Үйлі болып, күйін жақсартуды ойлаған 203 адам өтініш айтыпты. Қай кезде, қай өңірде де баспана мәселесі халықтың негізгі бас ауруы ғой. Әсіресе, қазақтың баспанаға келгендегі қайғысы бөлек. Қасым ақынның өзі «Бермесең, бермей-ақ қой баспанаңды, Сонда да тастамаймын астанамды» деп жырлағанда, өзге жұртқа не дейсің? Сондықтан бұл – өзектілігін жоймаған дүние. Жұмыспен қамту мен әлеуметтік қамсыздандыру да халықты аз толғандырмайды. Екі қолға бір күрек тауып, нәпәқасын айырғысы келетін адамдар жеткілікті. Сонымен қатар, мемлекет тарапынан берілетін түрлі әлеуметтік көмекті алуға да жұрттың ынтасы аз дей алмаймыз. Бұл тарапта облыстық әкімдікке 194 хаттың түскені сөзімізді айғақтай түсетін шығар. Қалада тұратын халықтың коммуналдық шаруашылыққа шағым айтпай тұрмайтыны да ақиқат. 151 адам осы мәселені қозғапты. Жер мәселесіне 72 адам өтініш түсіріпті. Қызмет бабын теріс пиғылда пайдаланғандардың үстінен 61, заңдылық және құқықтық тәртіптің сақталмауы туралы 56 арыз келген. Білім беру, денсаулық сақтау, кәсіпкерлікті қолдау секілді салаларға қатысты келген хаттар шамалас. Бірақ аса көп емес.
Деректерді қарап отырып, біз мынаған таңқалдық. Жарайды, Қызылорданың экономикасы мұнай мен уранға байланып тұр. Дегенмен халықтың негізгі күн көрісі ауыл шаруашылығы саласы емес пе? Ерте көктемнен қоңыр күзге дейін белі бүгіліп, жерден несібесін айырып, таңның атысы, күннің батысы демей еңбектенетін жұрт көп еді ғой. Ендеше, бұл тарапта неге өтініш аз? Алты айда бар-жоғы 8-ақ өтініш келген екен. Соған қарағанда, Қызылорда облысында ауыл шаруашылығына қатысты берілетін субсидиялар мен қаражаттар дер кезінде бөлініп, жұмыс іркіліссіз жүріп жатыр-ау деген ой түйеміз. Әйтпесе, халқының басым бөлігі ауылда тұратын, ауыл шаруашылығымен айналысатын аймақта өтініштің саны бұдан көп болуы керек. Жалпы алғанда, 800 мыңға жуық халқы бар облыстың алты айда 1110 тұрғыны ғана арыз не өтініш жазғанын көп дей алмаймыз.
Хаттардың сырын қысқа қайырғанда осындай. Кеңестік кезеңде «әр хаттың сыртында адам тағдыры тұр» деген ұстаным болатын. Біз осы хаттардағы мәселелердің қаншалықты орындалғанын да білдік. Әрбір хат тиісті жауабын алып, шешімдер қабылданған. Ешқайсысы қараусыз не назардан тыс қалмаған. Бұл да көңілге қуаныш сыйлады. Сонымен бір ғана арыздан шығып кеткен азғантай ғана зерттеуіміз осымен тәмам.
Ержан БАЙТІЛЕС,
«Егемен Қазақстан»
Қызылорда облысы