Ертеңін ойлаған ел экономиканы дамытады

Экономиканың тұрақты дамуы барлық салаға жан бітіреді. Әлем жаңа мыңжылдыққа енді, сонымен бірге қо­ғамдық қаты­нас­тарға, соның ішінде экономика са­ла­­сын­да жаңа заңнамалық көзқарастар қажет болды. Ел тәуелсіздігінің 20 жылдығына қандай экономи­ка­­лы­қ жетістіктермен жеткелі тұрмыз? Осы сауалдар тө­ңі­ре­гінде Мәжілістің Экономи­ка­лық реформа және өңірлік даму ко­ми­тетінің төрағасы Сейітсұлтан ӘЙІМБЕТОВ өз ойларымен бөліседі. – Сейітсұлтан Сүлеймен­ұлы, сіз жетекшілік ететін ко­митет елдің дамуына тікелей қатысты заң­дар­дың са­па­лы әрі дер кезінде қабыл­да­нуына атсалысады. Әңгі­ме­ні де осы мәселеден бастасақ... – Құрылған кезінен бастап біздің комитет өз жұмысын қажетті эконо­ми­калық жаңару­ларды және өңір­лер­дің бір­қа­лыпты дамуын қамтамасыз ететін тиімді құқықтық база құруға қол жеткізілетіндей етіп жолға қойды. Өткен ке­зең­де 200-ден аса заң қабыл­данғанда бас комитет рөлін атқаруы осының нақты дәлелі. Экономиканың маңызды ба­ғыт­тары бойынша қо­ғам­дық қатынастарды заң тұрғысынан реттеуді жақсарту үшін көлік, бай­ла­ныс, мемлекеттік мүлік, жеке кәсіп­керлік, акционерлік қоғамдар, бәсе­ке­лестік, сәй­кестікті бағалау саласын­дағы аккредиттеу, инвестиция ту­ра­лы және басқа да заң жобалары комитетте жан-жақты талқы­лан­ды, кейін палата оты­ры­сында мақұлданды. Қысқаша айтқанда, жаңа актілерде жеке кәсіпкерлік еркіндігі, оны қорғау және қол­дау, жеке кәсіпкерліктің бар­лық субъектілерінің кәсіп­кер­лік қыз­метті жүзеге асыру теңдігін, жеке меншікке қол сұқпау және қорғау кепілдігін, елімізде шағын кәсіп­кер­ліктің басым дамуын қамтамасыз ету жөнінде шаралар көзделген. – Мәселен, «Жеке кәсіп­кер­лік ту­ралы» заңға қандай түзетулер жа­салды? – Бұл заңға жеке кәсіп­керлік су­бъектісінің қандай тәуекел тобына жататынды­ғы­на байланысты жоспар­лы тек­серулер жүргізу кезеңдігі белгіленген нормалар енгізілді. Заңға сәй­кес тәуекелдің ша­малы деңгейінде жос­парлы тек­серулер жүргізу кезең­ді­лігі бес жылда бір реттен жиі бол­май­тын болып белгіленуге тиіс. Ветеринария, өсімдіктер карантині және өсімдікті қор­ғау, тұқым шаруашылы­ғы, ас­тық және мақта рыногы сала­сында үш жылда бір реттен жиі бол­мауға тиіс. Сани­тарлық-эпидемио­логиялық бақылау са­ла­сында жылына бір реттен жиі болмауы керек. Бұл ретте заңда олардың белгіленбеген тексерулер жүргізуі­не тыйым салынған. Осы және басқа да шаралар мемлекеттік органдардың жеке кәсіпкерлік субъек­тілеріне тексерулер жүр­гізуін оңай­латуға және олардың санын қысқартуға мүмкіндік берді. – Ел дәулетінің артуында ин­вестицияның рөлі ай­рық­ша. Осы орайда отандық эко­но­микаға шетелдік қаржы­ның келуіне қабылданған заң­дар қалай әсер етуде? – Тұтастай алғанда, республика бойынша негізгі капи­талға құйылған инвести­ция­ның жалпы көлемі 2004 жылы 1 трлн. 703 млрд. 684 млн. теңге болса, 2009 жылы 4 трлн. 585 млрд. 298 млн. теңгеге жеткен. Оның ішінде шетелдік инвестиция көлемі 2004 жылы 301 млрд. 339 млн. теңге көле­мін­де болса, 2009 жылы 1 трлн. 697 млрд. 493 млн. тең­гені құрады. Бұл ретте инвес­тицияның нақты көлемі, яғни, баға факторларының әсері ескерілмегенін айтқанымыз жөн. 2009 жылы 2004 жылмен са­лыс­тырғанда, 2 есе дерлік өс­кен, ал осы жылдары инвестиция өсуінің жыл сайынғы қар­қыны 114,8 пайызды құраған. – Соңғы жылдары инно­ва­ция­лық бағдарламаларды жүзеге асы­руға баса мән берілуде. Осы бағытта қандай заң­дық негіздер қалып­тас­ты? – Экономиканың бәсекеге қабі­лет­тілігін арттыру, кәсіп­кер­лікті дамыту және отандық тауар өндіру­ші­лерді қол­дау, сондай-ақ экономиканы мемлекеттік реттеу шараларын кү­шей­ту үшін комитетте бірқатар заң­дар қа­ралды және кейін оларды Парламент қабылдады. Соның ішінде отандық ин­но­вацияларды әзірлеу, енгізу және заманауи технологияларды алу кезінде инновациялық қызмет субъектілерін мемлекеттік қол­дау­ды жүзеге асыру тетігін нақ­тылайтын заңдық негіз бар. Сон­дай-ақ ішкі сұранысты ынта­лан­дыру үшін отандық тауар өндіру­шілерді қорғау жөнінде шаралар қа­был­данған мемлекеттік сатып алу мә­селелері бойынша то­лық­тырулар енгізілді. Елімізде бир­жа­лық сауданы дамытуға, стра­те­гия­лық тауарлармен сауданы рет­теуге, ұсақ тауар өн­діруші­лерді биржалық сауда үдерісіне тарту есебінен бәсекелестікті дамы­туға және қамтамасыз етуге бағыт­талған тауар биржалары туралы заң­дар жетілдірілді. – Ғылым мен өндірісті байла­ныс­тыру бағытындағы қандай қадамды айтар едіңіз? – Елімізде технопарктердің екі деңгейлі жүйесі – ұлттық ғылыми-технологиялық парктер және өңірлік техноло­гия­лық парктер қалыптасуда. Келешекте Қазақстандағы технопарктер ғылымның өндіріс­пен байла­ны­сын нығайту міндеттерін шешуді, қазіргі заманғы тех­нологиялар, жоғары техно­ло­гиялы және бәсекеге қабілетті өнім өндірісін енгізуді көздейді. Осы орайда биылғы Жолдауда «Біздің эко­номикамыздың бәсе­ке­ге қабілеттілігі қуат шығын­дарын азайтуды қамтама­сыз ететін тиімді технологияларға негізделуі керек», делінгенін айта кету керек. – Тұрғын үйге қатысты және үлес­керлер құқығын қорғауды көз­дейтін заң жобалары сіздің комитет арқылы өтті емес пе? – Иә, бас комитет ретінде заң жо­баларымен ауқымды жұмыс­тар жүр­гізіл­ді, жұмыс тобы құ­рыл­ды. Қазақ­станда тұрғын үй құрылысының қар­қын алғаны өте жақсы. Алайда, ол аза­мат­тар­дың құқығын қорғау қажет­тігін тудырды. Осы проблеманы шешу үшін біздің комитетте тұрғын үй-коммунал­дық сала, тұрғын үй құ­рылысына үлес­­тік қатысу мә­се­лелері бойынша заң­дар қабыл­данды. Жаңа заңнамалық актілерге сәйкес еліміздің қалалары мен аудандарында тұрғын үй инс­пек­циялары құрылуы тиіс. Олар тұрғын үй қорын сақтау және тиісінше пайдалану жөнінде кондоминимум нысанын басқару ор­ган­дарының қыз­меті­не ба­қы­лауды жү­зеге асыру мақсатын көздейді. 2007 жылғы 1 қаңтардан қол­да­нысқа енгізілген, үлескердің құ­қығы барынша қорғалған «Тұр­ғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы» жаңа заң азаматтар арасында оң серпін туғызды. Бұған, біріншіден, үлес­тік қатысу шартында болуға тиіс міндетті талаптардың дәл айқындалуы арқылы қол жеткізіледі. Екіншіден, жа­салған шарттарды есепке алу арқылы мемлекетке бұл жағдай бірнеше рет қайтара сатуды, лицензиялары, жер учаскелері, құрылысқа рұқсат­тары жоқ құрылыс ұйымдарымен шарт­тар жасасу  мүмкіндігін болғыз­бауға ықпал етеді. – Өңірлерді дамыту сала­сын­да қандай заңдар қабылданды? – Экономика дамуының жаңа та­лаптарына жауап ретінде комитет кейіннен заңдарға айналған концессиялар туралы, салалық реттеуіштер қыз­меті мәселелері бойынша, байла­ныс және арнайы экономикалық ай­мақ­­тар туралы жобаларды әзір­ле­ді. Олар инфрақұрылым ны­сан­дарын са­луды қосымша ын­таландыру және мем­лекеттік меншіктің қазіргі ны­сандарын басқару және жаңарту тиімділігін арттыруды көздейді. Және энер­гетикалық кәсіп­орын­дар­дың ин­вес­тициялық міндеттемелерді орын­дау және табиғи монополия субъекті­лерінің заң­на­маға сәйкес бекітілген тариф­тердің өсуіне жол бермеу жө­нін­дегі қызметін реттейді. Эко­номика салаларын дамыту және қолдау, өңір­лердің жедел дамуы және әлеуметтік мәсе­лелерді шешу, кәсіпкерлік қыз­мет­тің тиімділігін арттыру, инвес­тицияны, технологиялар мен қазіргі заманғы басқару тетігін тарту, тиімділігі жоғары және бәсекеге қабілетті өнді­ріс­тер құру мақсатында ар­найы экономикалық аймақтар құруды көздейді. Экономика талаптарына сай келетін тиімді ұлттық ин­фрақұрылымды құру және да­мыту қажеттігі ескеріле оты­рып, көлік саласындағы құ­қық­тық қат­ы­нас­тарды реттейтін заңдар әзірленіп, қабыл­дан­ды. Сонымен қа­тар «Қазақ­стан Республикасының әуе кеңіс­ті­гін пайдалану және авиация қызметі туралы» Заңның қа­был­дануы авиация қызметін жетілдіруге, ұшу қауіпсіздігін мемлекеттік бақылау шара­ла­рын кү­шей­туге, сондай-ақ еу­ропалық авиа­ция­лық талаптар­ды және Халықаралық азамат­тық авиация ұйымының қара­рын енгізуге ықпал етті. – Қоғамның өзге салала­ры­на қатысты қандай заң­дарды атар едіңіз? – Айталық, «Техникалық реттеу туралы» заң қызметке, өнім­дердің циклдік үдеріс­те­рі­не міндетті және ерікті талап­тарды ай-қындау, техникалық реттеу сала-сында сәйкестікті растау, аккредиттеу және мемлекеттік бақылау жөніндегі қоғамдық қатынас­тар-ды реттеуге бағытталған. Заң ере­желе­рінің іс жүзінде толық қолда­ны­луы адам өмірі мен ден­сау­лығы және қоршаған орта, оның ішінде, өсімдік және жануарлар дүниесі үшін өнім қауіпсіздігін қамтамасыз етуді көздейді. Сон­дай-ақ өнім мен қызметтер қауіп­сіздігі мен са­пасына қатысты тұ­тынушы­лар­ды жаңылыс­тыра­тын іс-әрекеттерді ескертуді, саудада техникалық кедергілерді жою­ды, отандық өнімнің бәсекеге қабі­летін арттыруды, табиғи және энер­­гетикалық ресурс­тар­ды үнем­деуді мақсат еткен. «Табиғи монополиялар ту­ра­лы» заң жобасы комитетте бірнеше рет қаралып, өңделді. Бұл заң – табиғи монополиялар және реттелетін нарықтар саласындағы қыз­метті реттейтін негізгі заң­намалық акті­лердің бірі. Қазіргі уақытта «Та­биғи монополиялар және реттелетін рыноктар ту­ралы» деп аталатын заң  тұтыну­шы­лар­дың, табиғи монополия су­бъектілерінің және реттелетін рыонк субъектілерінің мүдде­лерін қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған. Сондай-ақ тұтыну­шы­ларды қауіпсіз және сапалы тауарлармен, қызмет­тер­мен қам­та­масыз ету жөнін­дегі шараларды айқындайтын «Тұтынушылардың құқықта­рын қорғау туралы» заң да өз тиімділігін көрсетті. – Сөз соңында ойыңызды түйіндей кетсеңіз... – Қос палаталы Парламент­тің 15 жылдық тарихындағы өткен он бір жыл комитет үшін Қазақ­станның жаңа мемлекеттілігі қа­лып­тасуы­ның күрделі кезеңімен тұспа-тұс келді. Қа­зақ­стан қоғамы саяси жағынан да, экономикалық тұрғы­дан да жаңғырып, түледі. Тарихи өл­шем­мен алғанда аз уақытта Мә­жі­лістің салалық коми­те­тінің жұмыс үлгісі жасалды – бұл өмір­шең заң­дар ретінде күшке ие бола­тын жобалар әзір­леу. Қазақстан мемлеке­тінің дамуын заңнамалық жағынан қамтама­сыз етуді жетілдіру алдағы уа­қытта да біздің ко­митеттің бас­ты мақсаты болып қала береді. – Әңгімеңізге рахмет. Әңгімелескен Сейфолла ШАЙЫНҒАЗЫ.