«Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы» Заңға сәйкес, елімізде баланың құқықтарын қорғауды жүзеге асыратын бірқатар ұйым, оның ішінде, кәмелетке толмағандарды бейімдеудің 20 орталығы (КБО), мiнез-құлқы ауытқымалы балаларға арналған 7 арнаулы бiлiм беру ұйымы, 4 пана үйі (жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарына жатады) жұмыс істейді.
Аталған ұйымдардың функциялары, жобалық қуаты, штаттық кестесі мен инфрақұрылымы олар құрылған кездегі талаптарға сәйкес айқындалды. Алайда, қазіргі уақыттың болмысы аталған ұйымдар қызметінің тиімділігін, сондай-ақ, кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғау саласы үшін ең өзекті міндеттерді қайта қарау қажеттілігін көрсетіп отыр. Мәселен, КБО-лар Білім және ғылым министрлігінің юрисдикциясына ауысқаннан кейін, кәмелетке толмағандарға көрсетілетін қолдаудың негізгі бөлігі – баланың ата-анасын іздестіру, оның КБО-ны бітіруі үшін қажетті құжаттармен жұмыс жүргізу болып табылады.
КБО-дағы балаларға педагогикалық және психологиялық қолдау да көрсетіледі, алайда, уәкілетті органдармен келісілген, біртекті, арнаулы әлеуметтік қызметтер нысанында іске асырылған оңалту және тәрбие беру бағдарламалары ұсынылмайды. Кәмелетке толмағандарды уақытша оқшаулау, бейімдеу және оңалту орталықтарына қарағанда, солардың негізінде құрылған КБО-лар қылмыс жасаған және қоғамнан уақытша оқшаулануы тиіс балаларды ұстауды жүзеге асырмайды. Функцияларын қысқарту және өзге де объективті себептер нәтижесінде штаттық кестесі жүз бірлікке дейін жететін көптеген КБО-ларда бір мезгілде ұсталатын балалардың саны, көбінесе, оларға қызмет көрсететін персоналдан әлдеқайда аз болады.
Кейбір өңірлерде КБО-лармен қатар, олардың функцияларын қайталайтын пана үйлері жұмыс істейді. Мiнез-құлқы ауытқымалы балаларға арналған арнаулы білім беру ұйымдарының ресурстары бұдан да аз деңгейде пайдаланылып келеді. Олардың барлығы дерлік едәуір аумақта орналасқан, бірнеше корпустары бар және айтарлықтай материалдық-техникалық ресурстарға ие.
Оқу бағдарламаларын жетілдіру және оны жергілікті мектептердің базасында жүзеге асыру қажеттілігі бөлігінде кәмелетке толмағандарды оқыту процесін ұйымдастыру мәселесі көңіл бөлуге лайық. Арнаулы мектептердің басым бөлігінің тәрбиеленушілері үшін техникалық және кәсіптік білім беру бағдарламалары бойынша бірінші кәсіпті алу үшін толыққанды жағдай жасау талап етіледі, себебі, оқыту өңірде сұранысқа ие мамандықтар ескерілмей, көрінеу ескірген жабдықта жүзеге асырылады, осыған байланысты оларға формальды сипат тән.
Елімізде тұрмысы қиын жағдайдағы балалармен жұмыс істеу үшін кадрлық және материалдық-техникалық ресурстардың жетіспеушілігі жоғарыда аталған ұйымдардың жұмыс істеуінің, оның ішінде соларды ұстауға бағытталатын қаражатты пайдаланудың тиімділігін арттыру мәселесін айрықша өзекті етіп отыр. Жоғарыда айтылғандарды ескере келе, КБО-лардың функцияларын нақтылау және олардың базасында (не солардың жанынан) тұрмысы қиын жағдайдағы, оның ішінде заңды бұзған кәмелетке толмағандарды бейімдеу және оңалту орталықтарын құру орынды. Мұндай орталықтар күндізгі уақытта балаларға және олардың отбасыларына кешенді әлеуметтік, психологиялық және басқа да көмек түрлерін көрсетер еді.
Осы орталықтар мектепке бармайтын балалармен жүргізілетін жұмыста жалпы білім беретін мектептерге де қолдау көрсете алады. Білім алушылардың оқитын орны бойынша тұру мүмкіндігі ескеріле отырып, арнаулы мектептердің босатылатын материалдық-техникалық базасын өңірлерде кәсіптік-техникалық білім берудің жаңа мемлекеттік бағдарламаларын іске асыру үшін пайдалануға болады. Бұл жұмысқа үкіметтік емес ұйымдарды тарта отырып, мектептердің базасында балаларға ғана емес, сонымен қатар, осы жердің халқына да қажетті басқа да бағдарламаларды дамыту мүмкін болар еді.
Осы проблемалар депутаттар тарапынан тиісті заң жобасында заңнамалық деңгейде көрсетілген. Сонымен бірге, олардың басым бөлігіне, негізінен, ұйымдастырушылық сипат тән. Оларды шешу үшін қымбат тұратын және ұзақ мерзімді бағдарламалық құжаттарды қабылдау талап етілмейді. Сондықтан Үкімет оларды шешуге назар аударар деген үміттеміз.
Светлана БЫЧКОВА,
Мәжіліс депутаты