Түркі мәдениеті мен өнерінің бүкіл әлемге танылуына, бауырлас халықтардың рухани қарым-қатынастарының дамуына зор үлес қосып келе жатқан ТҮРКСОЙ-дың Бас хатшысы Дүйсен Қасейінов 70-ке толып отыр.
Мерейтой иесін құттықтай отырып, осы мақаланы оқырман назарына ұсынамыз.
Өмірдің екінші кезеңіне қадам басқан адамның қандай көңіл-күйде болатынын мен жақсы білемін. Сондай-ақ, адамды торыққан ойдан сақтайтын жұмыс екенін де ылғи айтып отырамын. Сүйген ісіңмен, ләззат алған жұмысыңмен айналыссаң, бар күш-жігеріңді соған жұмсасаң, қандай жаста болсаң да сен тірі болып қала бересің. Осы тұрғыдан келгенде, менің қадірлі досым Қасейіновтің жолы болды, ол – шын мәнісінде бақытты жан. Өйткені, ол өзінің әрі сүйікті, әрі бір ғана елге емес, түркі халықтарына пайдалы іс атқарып келеді.
Д.Қасейіновтің шебер музыкант болғанын, кәсіби музыканың тілін жақсы меңгергенін сіңірген ерен еңбегінен анық байқаймыз. Түркі мәдениетін танытудың ең оңтайлы жолы ретінде музыканы таңдағаны бекер емес. Музыка – жүректі жаулап алатын биік өнер. Бұл өнерге адал болған елдер ұзақ жасайды, өмірлері мәнді, тіршіліктері сәнді болады.
Осы орайда, Ресей Президентінің Халықаралық мәдени ынтымақтастық жөніндегі арнайы өкілі Михаил Швыдкойдың кейіпкерімізге арнаған сөзі орынды көрінеді: «Дүйсен Қорабайұлының музыкант болуы өз тағдырындағы көптеген тұстарды айқындай түседі деп ойлаймын. Ол кей кездерде сөзден бұрын дауыс ырғағының маңызды екендігін жақсы түсінеді. Сондықтан қазіргі күрделі заманда оның бойында жақсылықтың, жылылықтың және бейбітшіліктің ырғағы мен қасиеті сақталған. Осы қасиетімен ол музыканың дыбысын, екпінін және сиқырын жатсынатын адамның жоқ екендігін біліп, туысқанды татуластырып, елді елдестіре біледі. Ал өнер қашан да біріктіретін күш емес пе.
...Ол саяси және қоғамдық салалардың ғажап музыканты. Бұл – әр адамда кездесе бермейтін қасиет. Менің ойымша, Дүйсен Қорабайұлы секілді саяси қайраткерлер өте аз. Ол мәдениет саласының келісім әрі үйлесім саласы екенін жақсы біледі. Ол – түркітілдес халықтардың, соның ішінде, қазақтың төл мәдениеті мен өнерін тек ТМД елдеріне ғана емес, Еуропа, Азия және Америка елдеріне паш етіп, өз мәдениетін барлық халықтар үшін игілік екендігін насихаттап жүрген бірден-бір тұлға.
Қазақтың қарымды қайраткері Д.Қасейінов мәдениет саласының әлемдік деңгейдегі тұлғаларын қаншалықты жақсы білсе, сол тұлғалардың да досымызды жақсы танитындығына көзіміз жетті. Шыңғыс Айтматовтың, Олжас Сүлейменовтің кейіпкеріміз туралы айтқан жылы лебіздері қашанда құлағымызда жаңғырады. Сол сияқты менің жерлесім Полат Бұлбұлоғлының жақын досы, тамырлас туысы ретінде толғана отырып жазған жүрекжарды лебізін осы күні есіме алып, бауырластықтарына риза боламын. Өйткені, елді елдестіретін, жұртты жақындастыратын осындай тұлғалар емес пе?! Әзербайжан халқы үшін Олжас есімі қалайша қадірлі болса, Қазақстан дейтін ел де соншалықты қымбат. Бізден кейінгі буынның ішінде де жұртпен жұртты жалғайтын тұлғалардың бар екеніне қуанамын және бұл сабақтастық жалғасын таба берсе екен деп тілеймін.
Досым Полат Бей одақтас елдердің тәуелсіздікке қол жеткізіп, әр ел өз жалауын көтеріп шыққан сонау 1993 жылы кейіпкерімізбен танысқанын, алғашқы кездерде ресми мәдени қарым-қатынастың негізінде басталған достықтың рухани жақындастыққа ұласқанын және сол кезде дүниеге келген ТҮРКСОЙ ұйымының арқасында бірігіп жұмыс істегенін тебірене жеткізеді: «…Сол жылы түркітілдес халықтардың мәдени және тарихи жақындасуын сақтау әрі дамыту мақсатында халықаралық ТҮРКСОЙ ұйымы құрылды. Шынтуайтында, мұндай бастаманы жүзеге асыру үшін тек қана сенім емес, ақылға қонымды шешім және бәтуаластық қажет еді.
Дүйсен Қорабайұлы Қазақстанның Мәдениет министрі болып тағайындалған кезде аталған ұйымның аясында сабырлы әріптестік атмосферасын қалыптастыру үшін орасан зор үлес қосты. Бұл қасиет оның адамдық болмысынан айқын көрінеді. Оның табиғаты сыйластыққа, сенімділікке, түсіністікке негізделген. Өзгелер тебірене сөйлейтін сөзді ол аптықпай айтады, ақыл-қисынға бірден қондырады.
Егер де Дүйсен Қорабайұлын бір ауыз сөзбен сипатайтын болсақ, ол – күндей жарқыраған «ақжарқын қазақ». Табиғатына үңілсек, ол – даланың түркісі, нағыз қазақтың жігіті. Сондықтан шығар, ол өз ана тілін сүйеді, Абайдың өлеңдерін тебіреніспен оқиды, ұлттық фольклорға, әсіресе, музыкалық фольклорға терең бойлайды», дейді ол.
Халықтарды жақындастыратын өнер, жауластыратын мәдениетсіздік. Бұл бір ғана халықтың шындығы емес, бүкіл адамзаттың ақиқаты. Туысқан түркі халықтарының бірлігі мен ынтымағына қызмет ететін бірден-бір саланың мәдениет екені сөзсіз. Осы орайда түркі ынтымақтастығын сақтауға және дамытуға орасан зор үлес қосып отырған мемлекет басшыларымызға алғысымыз шексіз. Әзербайжан Президенті Илхам Алиев ТҮРКСОЙ-дың Бас хатшысы Дүйсен Қасейіновті арнайы қабылдап, «Достлуқ» орденімен марапаттағанын мақтанышпен айтамыз.
2009 жылы ТҮРКСОЙ ұйымының штаб-пәтеріне келген алғашқы президент – Қазақстанның Көшбасшысы қадірлі Нұрсұлтан Назарбаев еді. Сол сияқты Түркі Кеңесі, ТүркПА, Түркі Академиясы сынды түркі ынтымағын күшейтетін ұйымдардың дүниеге келуіне тікелей ықпал еткен және барлық жұмыстардың басы-қасында болған да Қазақ елінің Көшбасшысы екені мәлім. Қазақстанның тәуелсіздігін күшейту жолында Нұрсұлтан Әбішұлының жанынан табылған Дүйсен Қасейінов елінің үмітін, тіпті түркі елдерінің сенімін толық ақтады деп айта аламын. Ол халықтарымыздың алдында ешкімді алаламай, адалдығымен, адами қасиетімен ерен еңбек сіңірді.
Ол әлі де тынымсыз еңбек етіп келеді. Ол ұстаз ретінде талай шәкірт тәрбиеледі, талай өнер адамының сахнаға шығуына ықпал етті. Қазақтың жас өнерпаздарының ғана емес, әзербайжандық таланттардың да жолын ашты. Оларды қолдай отырып, қанат бітірді. Өйткені, ол өнерді сүйеді, өнерпазды ардақтайды. Өнері өрге жылжыған елдің ғана болашағы жарқын боларына сенеді. Оған жас кезінен көзі жетті деп ойлаймын. Ол жастайынан шетел асып, аңызға айналған өнерпаздардың өнер көрсеткен сахналарына шығып, жер көріп, ел танып өсті. Әсіресе, дамыған елдердің мәдениет пен әдебиетке деген көзқарасын байқады. Сондықтан ол әу бастан әлем мәдениетінен кем болмаған, керісінше, жер бетіне үлгі болған түркі мәдениеті мен өнерін бүкіл әлем халықтарына жеткізуді, таныстыруды мақсат етті.
Сонау солақай саясаттың қылышынан қан тамған кездерде оның Орталық Азия елдері консерваторияларында білім алған талантты жастардың басын қосып, симфониялық оркестр құрғаны бәрімізге аян. Мына тарихи сабақтастыққа қараңызшы, кейін осы идея ТҮРКСОЙ ұйымының негізінде толығымен жүзеге асатын болады. Яғни, арманы ақиқатқа айналады.
Расында, ТҮРКСОЙ ұйымы ортақ рухани құндылықтарымызды музыка өнері арқылы паш етеді. Бұл – заңдылық. Соның ішінде, Әзербайжан музыкасын таныту мақсатында мугамдарымыз ТҮРКСОЙ өткізген концерттеріне қатысып, ұлттық өнерімізді Батыс пен Шығыс, Еуропа мен Азия елдеріне танытады. Қазіргі таңда шетелде мугамды білмейтін жан жоқ шығар. Өйткені, соңғы уақытта мугамдарымыз ЮНЕСКО, БҰҰ сынды ұйымдарда, мұхит асқан елдерде, теңіз жағалаған құрлықтарда өнер көрсетіп жүр. Бұдан асқан мақтаныш бар ма?! Мұны да қадірлі Дүйсен досымның біздің мәдениетімізге және жалпы түркі мәдениетіне қосқан зор үлесі деп білемін.
Тек қана Батыс Еуропа елдеріне ме? Жоқ, әрине, түркі әлемінің түкпір-түкпірінде, мәселен, ұлттық композиторымыз Узеир Гажибековтің атақты «Көроғлы» операсының қойылуы абыройымызды асқақтатты. Бұл туынды алты түркітілдес елден 250 опера әншісінің қатысуымен Алматы, Баку, Бішкек, Ыстанбұл сынды қалаларда сахналанды. Бұл шын мәнісінде түркі әлемі үшін, соның ішінде әзербайжан халқы үшін тарихи оқиға болды. Сол кезде қуанышымды жасыра алмай, Дүйсен мырзаға: «Қазақтың ғана қолынан келетін іс атқардың!» – деп ризашылығымды білдірдім.
Иә, сол сияқты қазақтың көрнекті композиторы Мұқан Төлебаевтың атақты «Біржан-Сара» операсы алғаш рет түрік тілінде сөйлеп, Түркияның ең ірі-ірі қалаларында сахналанды. Оған біздің елдің белгілі опера әншілері қатысты. Әзербайжанның белгілі режиссері профессор Эфлятун Неиметзаденің режиссерлығымен қойылды. Ал қазақтың біртуар азаматы, композитор Еркеғали Рахмадиевтің «Алпамыс» операсы әзербайжан тілінде сөйлеп, Каспий толқындарын тербеткендей әсерге бөледі.
Дүйсен Қасейінов ТҮРКСОЙ ұйымына Бас хатшы болып қызметке кіріскен күннен бастап сөз өнеріне, әдебиетке көңіл бөледі. Бұл бізді қуантады. Ұйымның қолдауымен әдебиетке қатысты өткен іс-шаралар, түркі тілдеріне аударылған кітаптардың барлығы көз алдымызда. Атақты драматург, ойшыл Мирза Фатали Ахундзаденің мәңгілік мұрасын бүкіл түркі әлеміне насихаттап, ұлы тұлғамызды қайта тірілтті. Ұлтымыздың ұлы ақыны Бахтияр Вахапзаденің өлеңдерін түркі халықтарының тілдеріне аудартып, кітабын басып шығарып, шығармашылығын еске алып, ақынымызды қайта оятты. Биылғы жылды «Мола Пенах Вагиф жылы» деп жариялап, әзербайжан сөз өнерінің байлығын бүкіл әлемге естіртіп отыр.
ТҮРКСОЙ ұйымдастырған іс-
шаралар мен басып шығарған кітаптардың арқасында қазақтың «Қыз Жібек» дастаны мен хақастың «Хан Мирген» және «Ах Чибек Арыг» дастанына, ноғайдың «Мамай» дастаны мен якуттың «Чулуруяр Нургун Боотур» дастанына және тағы басқа құнды дүниелерге қол жеткіздік. Бұрын есімін ғана еститін Мақтымқұлы, Сүйінбай, Тоқтағұл, Кадышев, Тоқай, Юнус сынды ақындардың шығармаларымен жақыннан таныса бастадық.
Осы тұста айта кеткенді жөн санаймын, ТҮРКСОЙ-дың ең ірі жобаларының бірі – Түркі әлемінің мәдени астанасы. Бұл жобаға ұқсас жобалардың Еуропа елдерінде бар екенін білеміз. Алайда, түркі әлемінің мәдени астаналарында өтетін кешенді мәдени іс-шаралар Еуропа елдерінде өтпейді. Мұны әлемде баламасы жоқ жоба деуге негіз бар. Былтыр Шәки қаламыз түгел түркі жұртының мәдени астанасы болып жарияланды. Биыл эстафетаны түбі бір түркінің пірі Қожа Ахмет Ясауидің киелі жері – Түркістан қаласына тапсырды. Сондықтан осы мүмкіндікті пайдалана отырып, «Түркі әлемінің мәдени астанасы – Түркістан 2017» жылымен барлық қазақстандықты құттықтағым келеді.
Мұны не үшін айтып отырмын? Рас, аталған іс-шаралардың барлығы ТҮРКСОЙ-дың онсыз да атқаруға тиісті шаралары шығар. Дегенмен, сол ұйымның басшысы Дүйсен Қасейіновтің ықылас таныта жанын салып, шараның сапасын қалай көтеретіндігіне куә болып жүрміз. Өйткені, ол – түркі әлемі үшін жанкештілік жасап жүрген басшы, өнерсүйер тұлға, ортақ мәдениетіміздің мақтанышы.
Иә, мемлекет және қоғам қайраткері Дүйсен Қасейіновтің қазақтың ұлы екені сөзсіз, бірақ ол – әлем азаматы, түркі дүниесінің мақтанышы. Қадірлі досымның мерейтойы қарсанында бұл еңбегін ашып айтуды өзіме парыз санадым. Оның осы жолда атқарып келе жатқан жұмыстарына жеміс тілеймін. Денсаулығың мықты, ғұмырың ұзақ болсын, бауырым!
Анар РЗАЕВ,
Әзербайжанның халық жазушысы