Медициналық туризм неге қауқарсыз?

Жалпы, еліміз денсаулық сақтау саласын дамытуға ІЖӨ-нің 2,7%-ын ғана жұмсайды. Ал Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының талабы ең кемі 5% бол­уын көздейді. Бүгінгі міндетті әлеу­меттік медициналық сақтандыруды енгі­зудің бір себебі де қаржыландыруды сол­ әлемдік межеге жеткізу. Бұл туралы «Хабар» телеарнасының эфирінен шы­ға­тын «Білу маңызды» хабарында Бексұлтан Тұтқышев мырза айтқан болатын. Халықтың қалтасынан қазынаға түсетін қаржы мәселені түбегейлі шеше ала ма? Статистиканы сөйлетіп көрейік. Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры жұмысын бастағалы шілде-қазандағы 4 айда түсімдердің жалпы сомасы 18,6 млрд теңгені құрапты. Яғни 1 жылда 60 млрд теңге айналасында ақша жиналмақ. Денсаулық сақтау саласының бюджеті үшін бұл түсім болғанымен, қоғам қалтасына – шығын. Оған жоғарыда айтып өткен 68 млрд теңгені тағы қосыңыз. Себебі міндетті медициналық сақтандыруға ақша төлегенімен, бұл барлығы өз елімізде емделеді деген сөз емес. Ниеті болған жағдайдың өзінде кей науқастар шеттен шипа іздеуге мәж­бүр. Егер еліміздегі медициналық көмектің сапасы жоғары болса, сыртқы медициналық туризмге кеткен қаражат өз клиникаларымызға қосымша капитал болар еді де, елден алар алым да азаяр еді. Одан бөлек біздің дәрігерлерді іздеп келер шетелдіктердің қатары да көбейер еді. Ал экономика үшін әр пациент – табыс көзі.

Медициналық қызметті экспорттаудың мүмкіндігі орасан. Сарапшылардың ба­ға­лауынша, медициналық туризмнің әлемдік нарығы 2022 жылға қарай 143,8 миллиард долларға жетеді. 2015 жылдың өзінде бұл көрсеткіш 43 млрд долларды құраған. Осы нарықтан әр ел өз үлесін алуда. Мәселен, медициналық туризмнің дәстүрлі көшбасшылары Германия жылына 70 мыңға, Израиль 30 мыңға жуық емделушіні қабылдаса, бұл нарыққа кейін қосылған Үндістан медициналық туризмнен 1 жылда 3 млрд, Таиланд 2 млрд доллар табыс тапқан екен. Ал Қазақстан клиникаларында өткен жылы 5 мыңнан аса шетелдік азамат медициналық көмек алған. Десек те бұлардың бәрі бірдей елімізге ем іздеп келгендер емес, көпшілігі республика аумағында қызмет бабымен жүргендер екенін естен шығармау керек. Ендеше өз сұранысымызды толық игере алмай отырып, өзгелердің назарынан дәметкеніміз қаншалықты орынды?

Қазақстан клиникалары – ТМД елдері арасындағы медициналық техникамен жабдықталуы мейлінше жетік, құрал-жабдықтары жаңа клиникалар. Ден­саулық сақтау саласының бүгінгі жетістігі деп Астана қаласында озық технологияларды қолданып, әлемдік стандарттарға сай операциялар жасайтын ұлттық орталықтары бар медициналық кластердің құрылуын айтуға болады. Медициналық холдингтің заманауи клиникалары америкалық Біріккен халықаралық комиссияның – JCI  (Joint Commission International) аккре­диттеуінен өткен. Медициналық қыз­мет көрсетудің жоғары сапасын көрсететін, әлемдегі ең абыройлы аккре­дитацияны ТМД кеңістігінде бірінші боп алған да Астанадағы Ана мен бала ұлттық ғылыми орталығы болатын. Ем іздеген туристер көп баратын көшбасшы елдердің бәрі бірдей мұндай аккредитациямен мақтана алмайды. Сөйте тұра, өз азаматтарымыз көршілес өзбек елінен ем іздеп, қалтасы қалыңдау болса Үндістан, Түркия, Оңтүстік Корея, Қытай, Сингапурға сапар шегіп, жағдайы жақсылары Дубай, Израиль, Германия секілді елдерді жағалайтыны жасырын емес. Сондағы себеп не?

Басты себеп – баға мен сапаның сәйкестігін іздеу. Медициналық туристер арасындағы ең сұранысқа ие қызмет түрі – толық базалық тексеріс, checkup елімізде 70 мың теңгеден басталса, Үндіс­танның ең үздік клиникаларында 100-300, Оңтүстік Кореяда 1500-5000 доллар шамасында. Ал еліміздегі ұлттық орталықтар болмаса, көп медициналық мекемелердің қызмет сапасы көңіл көн­шіт­пейтіні жасырын  емес. Кезек күтіп сарылатынымыз және бар.

Екінші себеп, мамандардың біліктілігі. Еліміздің кардиохирургия, нейрохирургия, онкология, трансплантология салалары әлемдік қоғамдастық алдында мойындалып үлгерді. Бұрын шетел клиникаларына жолдауға мәжбүр болған пациенттер қазір өз елімізде-ақ толық ем ала алады. Мәселен, 2016 жылы осы мақсатқа мемлекеттік бюджеттен 2,5 млрд теңге бөлінсе, былтыр бұл соманың 30%-ға азайып, шетелде емделуге жататын сырқаттар тізімінің қысқарғаны сөзіміздің айғағы. Десек те, ел медицинасының қау­­қа­ры жетпейтін жағдайлар әлі де бар. Бұған аймақтардағы дәрігерлік кадр­лардың кәсіби білігінің кемшін түсіп жат­қаны да аз ықпал етіп жатқан жоқ.

Сондай-ақ әрі ем алып, әрі демалып қайтуды қалайтындар мен шетел клиникаларын қолайлы көретін элиталық топтар да бар. Өкінішке қарай, Қазақстан қоғамы шетелде ем қабылдауды әлеуметтік мәртебе мен абырой санайтын санадан әлі арылған жоқ. Әйтпесе, ел медицинасы тұралап қалған жоқ. Медициналық холдингтің 7 бірдей клиникасына JCI сертификаты еш сараптаусыз беріле салмады. Жоғарыда айтып өткендей, медициналық туризмнен орасан зор табыс тауып отырған елдердің осы аккредиттеуден өткен клиникалары санаулы. Мұндай медициналық мекемелердің ең көп саны Түркияда шоғырланған – 49. Ал Германияда – 4, Израильде 6 клиника JCI сертификатын алған. Ендеше Қазақстан медицинасының туристік әлеуеті неге әлсіз?

Былтыр қазан айында Үндістанның Крем­ний аңғары аталған Бангалор қала­сында Сауда және индустрия министрлігі, FICCI кәсіпкерлік палатасының ұйымдас­тыруымен медициналық туризм тақыры­бында халықаралық саммит өтті. Әлемнің 70 елінен 600 делегат қатысқан шарадан байқағаным, Қазақстанның медициналық қызметті экспорттау­шы ел ретіндегі насихаты ақсап жатыр. Турист тарту үшін медициналық қауымдастықты былай қойғанда, кез келген ортада ақпарат жет­кі­лікті және қолжетімді болуы тиіс. Мәселен, ресейлік бір беделді медициналық басылымның басшысы Қазақстанда трансплантология тәжірибесі атымен жоқ деген пікірде жүр екен. Демек, орыс және шетел тілдеріндегі насихатты күшейту керек және ол кез келген қасаң көзқарасты жоққа шығаратындай дәлелді болуы тиіс. Бұған қоса клиникалар, ішкі медициналық туризм нарығының қатысушылары әлемдік нарықтың өзгерістерін, көршілес елдердің денсаулық сақтау саласындағы жаңалықтарды жіті бақылап, соған сай стратегия құрғаны жөн. Мысалы, Өзбек­станда экомен ұрықтандыруға тыйым салынғалы көршілеріміз Үндістан мен Оңтүстік Кореяның көмегіне жүгінеді. Ал бұл қызмет түрі ел медицинасының ең сүйінішті саласының бірі болып табы­лады.

Тағы бір тежеуші фактор, туристік инфра­құ­рылымның қалыптаспағаны. Шетелдік клини­калардың ішінде ем алу­ға келгендер мен оның жанындағы сүйемелдеуші адамдар орналасатын қонақжайлар қарастырылған немесе клиникаға жақын маңда баға диапазоны әртүрлі қонақүйлер шоғырланған. Оған қоса, шетелдік қонақтармен байланыс жасайтын бөлімдері әуежайдан күтіп-шығарып салатын трансферді, аудармашылармен қамтамасыз етуді, жалпы сервисті жақсы жолға қойған. Ал еліміздегі әуе тасымалдаушыларының, қонақүйлер мен мейрамханалардың бағасы жоғары, кей жағдайда сервиске сын айтуға келмей жатады. «Medical travel» журналының деректеріне сенсек, жылына медициналық туризм бойынша 30 миллион­дай сапар ұйымдастырылады екен. Ем алу үшін аттанған туристің жалғыз жүрмейтіні белгілі. Демек, елге келген емделушінің әр локациясы, алған әсері айта жүрерліктей жағымды болуы тиіс.

Сондай-ақ қыруар қаржы айналып жатқан әлемдік медициналық туризм нарығында еліміздің беделін көтеру үшін ішкі нарықтағы бәсекелестікті арттыру қажет. Мұның бір жолы – шетел инвесторларын тартып, әлемдік мойындалған клиникалардың филиалдарын ашу. Сингапур, Қытай, Үндістан, Оңтүстік Корея, сияқты елдер осы тәжірибені ұтым­ды пайдаланып отыр. Аталған елдердегі неміс, француз, жапон клиникалары ел медицинасының тартымдылығын арт­тыруға өз үлесін қосуда. Алайда Қазақ­стан-Үндістан іскерлік кеңесінің бір­лескен төрағасы Ажмат Әлімовтің айтуынша, осы бағытта Қазақстанға инвестиция тартуға, екі ел арасындағы бизнес-құрылымдардың тығыз жұмыс істеуіне бірқатар кедергілер бар. Соның бірі – іскер азаматтар үшін еліміздің көші-қон заңнамасының талаптарын жеңілдету әлденеше рет күн тәртібіне шығарылып келеді. Әзірге нәтиже жоқ.

Осы орайда өзіміздің табиғи-ту­рис­тік әлеуетімізді де медициналық мақ­сатқа жұмылдыру ойға оралады. Азия нарығының бір ерекшелігі, ғылымға негізделген медициналық қыз­метпен қа­тар дәстүрлі емді нарыққа шы­ғаруы. Әсіресе Қытай медицинасы мен Үн­дістанның аюрведасы үшін арнайы ке­летін емделушілер саны жыл санап артуда. Сол секілді Катонқарағайдағы панты емін, Бурабайдың ауасы мен Сарыағаштың суын, Алакөлді және басқа да толып жатқан емге дәру, жанға шипа болатын табиғи орындардан жоғары стандарттарға сай емдеу-сауықтыру орындары ашылса жөн еді. Қазіргі бар оңалту орта­лықтарының қызметі саннан сапаға өту үшін әлі қы­руар жұ­мыс атқарылуы керек. Бірақ, инфляция жо­ға­рылап, медицинаның құны көте­ріліп, денсаулықтың қа­дірі өткен қоғам бүгінде профилактикаға көп көңіл бөле бастағанын байқамау мүмкін емес.

Содан да болар бұрын шетелде ем алу десе, ал­ды­мен есімізге АҚШ пен Батыс елдері түссе, бү­гінгі бағыт Шығысқа ойысқан. Олар жаңадан пайда болған жоқ, бұрыннан бар. Тек медициналық ту­ризм­нің дамуы аймақтық сипатқа ие. Бұрын АҚШ пен Еуропа елдерінің медицинасы теңдессіз саналса, қазір Шығыс елдері бәсекеге қосылды: арзан әрі са­палы. Қымбат операциялар үшін америкалықтар мен еуропалықтардың көбіне Тайвань, Үндістан мен Таиландты таңдауы біз үшін қолайлы үрдіс. Экономикалық қуаты орасан медициналық туризм саласын дамыту ел медицинасының сапасын көтеріп қана қоймай, бүкіл туризм саласының дамуына әкеліп, нәтижесінде азаматтардың әл-ауқатының артуына мүмкіндік береді. Бұл үшін медициналық ұйымдардың, мекемелердің жұмыс істеуі жеткіліксіз, жекеменшік сектор да іске кірісуі керек.

Салтанат ҚУАНЫШБАЕВА,

журналист