Қазақстан мен Әмірліктер: Стратегиялық серіктестікке апаратын нақты қадамдар

Осы ретте Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың биыл­ғы 24 наурыз­дағы Біріккен Араб Әмір­ліктеріне ресми сапары екіжақты ынтымақ­тастық­тың жаңа кезеңін ашты.

Ресми сапардың басты іс-шарасы Мемлекет басшысының Әбу-Даби тақ мұрагері, БАӘ Қарулы Күштерінің Жо­ғарғы Бас қолбасшысының орынбасары шейх Мұхаммед бен Заид Әл Наһаянмен жылы шырайлы өткен жо­ғары деңгейдегі келіссөздері болып табылды. Мемлекет басшысы екіжақты ынтымақтастықтың іргетасын ны­ғай­тып және мемлекетаралық қаты­нас­тарды одан әрі жоғары деңгейге шы­ғаратын саяси, сауда-экономикалық және инвестициялық салалардағы қол жет­­­кізген келісімдерді жүзеге асырудың ма­ңыз­дылығын атап өтті.

БАӘ Қазақстанның Таяу Шығыстағы жетекші сыртқы сауда инвестициялық әріптестерінің бірі болып қалуда. Өткен жылы екіжақты тауар айналымы 71,9% өсіп, 643,1 млн АҚШ долларын құрады. Осылайша, 2018 жылдың қаңтарында Қазақстан мен БАӘ арасындағы тауар айналымы 57,7 млн долларды құрап, 2017 жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 70,4%-ға (33,9 млн АҚШ доллары) артқан. Бұл көрсеткіштер біз­дің энергетика, жоғары технологиялар мен инновациялар, агроиндустрия, тамақ өнеркәсібі сияқты салалардағы өзара әрекеттестігіміздің зор әлеуетке ие екен­дігін растайды.

Шын мәнінде, екі ел басшыларының қа­тысуы барысында Инвестицияларды көтермелеу және өзара қорғау туралы үкіметаралық келісімге қол қойылуы тарихи қадам болды, бұл экономикалық ынтымақтастықты тереңдету үшін жаңа мүмкіндіктер ашады. Қол қойылған құжат Қазақстан мен Әмірліктердің инвесторларына ұзақ мерзімді тұрақ­тылық пен құқықтық ортаның болжам­дылығын қамтамасыз етеді, екі ел ара­сындағы инвестициялық және сауда-экономикалық ынтымақтастықты жан­дан­­дыруға ықпал етеді.

Осы келісімді іс жүзінде жүзеге асы­­рудың логикалық жалғасына Қазақ­­стандағы мұнай-газ, химия өнер­кәсі­біндегі ынтымақтастық жөнін­дегі бір­неше жылдарға арналған жобаларды жат­қызуға болады.

Атап айтқанда, Қазақстанның Энергетика министрлігі, «Самұрық-Қазына ҰӘҚ» («Біріккен химиялық компания» ЖШС) және аустриялық «Borealis AG» компаниясы Атырау облысында полиэтилен өндіретін интеграцияланған газ-химия кешенін құрудың негізгі шарттары туралы меморандумға және Атырау облысындағы полипропи­лен зауытын іске асыру жөніндегі өз­ара түсіністік туралы меморандумға қол қойды. Осы өндірістерді құру Қа­зақстанға перспективалы әлемдік нарықтардың біріне кіруге мүмкіндік береді, өйткені полипропилен мен поли­этилен әлемдік қажеттіліктің 60%-ын құ­райтын ең танымал полимерлер болып табылады.

Полиэтилен өндірісі бойынша ынты­мақтастықтың негізгі шарттары туралы меморандум мемлекеттік қолдау шарала­ры пакетін және жобаны жобалау сатысына көшіруді (бірлескен кәсіпорын құру және техникалық-экономикалық негіз­демені әзірлеу) бекітеді. Бұдан бас­­қа, бұл құжат кейінгі үкіметаралық ин­­­вестициялық келісімді әзірлеу үшін негіз болады. Инвестиция көлемі 6,5 млрд АҚШ долларына бағалануда. Бұл жо­ба Қазақстан аумағында жылына 1250 мың тонна полиэтилен өндіруді ұйымдастыруға мүмкіндік береді, ол ішкі сұранысты толығымен жабады және тұрақты экспорттық түсімді қамтамасыз етеді.

Сондай-ақ жоба шеңберінде құрылыс кезеңіне 6 мыңға жуық жұмыс орнын құру жоспарлануда, пайдалану кезеңінде 560 тұрақты жұмыс орындары және мультипликативті әсерге байланысты аралас салалар үшін 3 мыңға жуық жұмыс орны құрылып, соның нәтижесінде бюджетке жыл сайынғы аударымдар ЖТС, әлеуметтік салық және зейнетақы аударымдары түрінде түседі. Жобаны іске асыру арқылы озық шет­елдік технологиялардың трансферті өтеді, ал өндірілетін өнім полимерлік өнімнің 50-ден астам түрлері үшін одан әрі қайта бөлудің шикізатына айналады (жергілікті полимерлі технология өнімдерін дамытуға жәрдемдесу). Кешеннің Қазақстан Республикасының ІЖӨ-ге үлесі – жылына орта есеппен 1,2%-ға бағаланады.

Полипропилен зауытын жүзеге асыру туралы меморандумға сәйкес, «Borealis AG» техникалық-экономикалық негіз­демені және құқықтық сараптаманы жүргізеді. Осы құжатқа қол қою жобаға ұқсас кешендерді салуда, ғылыми-зерттеу орталықтарын (RND) құруда, сондай-ақ өнімдерді әлемдік нарыққа шығаруда үлкен тәжірибесі бар стратегиялық серік­тестікті тартуға мүмкіндік ашады. Бұл жобаның құны – 2,6 млрд АҚШ долларын, зауыттың қуаттылығы жылына 500 мың тонна полипропиленді құрайды. Құры­лыстың аяқталу мерзімі – 2021 жыл.

«Borealis AG» полиэтилен өндіруші әлемнің ең ірі компаниялар төрттігіне кіре отырып, едәуір жоғары технология­лы және маржалық тиімділік тұрғысынан аса өнімді екенін атап өту керек. Осы ретте, компанияның 64%  акцияларының бақылау пакеті Әмірліктердің «Mubadala» мемлекеттік инвестициялық компаниясына және 36%-ы аустриялық «OMV» компаниясына тиесілі.

Қазақстанда мұнай-газ-химия саласын дамытуға арнайы жағдайлар жасал­ған. Атап айтқанда, мемлекет жал­пызауыттық инфрақұрылымның құры­лысын қаржыландырады, жобаларды кепілдендірілген шикізатпен қамтамасыз етеді, салықтық және кедендік алымдардан босату қолданылады. Мемлекет екі жобаның жалпы құны 9,1 млрд АҚШ долларын құрайтын инвестицияларын қорғауға кепілдік береді.

Қазақстан мен БАӘ арасында өзара тиімді ынтымақтастықтың перспективалы жолдарының бірі еліміздің транзиттік әлеуеті мен еркін экономикалық аймақ­тарын дамыту болып табылады. Мемлекет басшысы 2020 жылға дейін транзиттен түсетін кірісті 5 млрд АҚШ долларына дейін жеткізу міндетін қойғаны мә­лім. Бұл өз кезегінде, тауарлардың транзит­­телуіне және кедендік операция­ларды жетілдіруге мейлінше қолайлы жағдайлар қалыптастыру үшін ең соңғы үлгідегі технологиялар мен халықаралық озық тәжірибені қолдануды көздейді.

Ірі тұтыну нарықтарына ие елдермен көршілес болу отандық көліктік жүйе­нің даму келешегін кемелдендіреді. Қазақ­стан Азиядан Еуропаға қатынайтын тран­зиттік жол торабында бірегей орынға ие.­ Жаһандық экономикалық кеңістікте тран­зиттік қызмет ел экономикасын да­мытудағы бағалы ресурс болып табылады. Бұл ретте, Қазақстанды тартымды транзиттік мемлекетке айналдыру идея­сы қазақстандық өнімді халықаралық өн­діріс пен тұтыну жүйесіне интеграция­лау мақсатында арнайы экономикалық аймақ­тарды дамытуды талап етеді.

Қазіргі таңда БАӘ әлемнің ең ірі 9 портының бірі орналасқан өңірлік биз­­нес хаб болып табылады. Дубай теңіз портының бірегейлігі сол, оның аумағында Дубай әмірлігінің ішкі жалпы өнімінің 25%-ын және 50% экспор­тын, сондай-ақ БАӘ-ге келетін тіке­лей инвестициялардың 20%-ын қалып­тастыратын «Жебел Әли» арнайы эко­номикалық аймағының болуында. Атал­ған арнайы экономикалық аймақта 132 мемлекеттен келген 7 мыңнан астам ше­тел­дік компаниямен бірге әлемнің ең ірі 14 логистикалық компаниясы орна­ласқанын атап өту қажет.

Осы орайда, еліміз үшін Қазақстан­дағы арнайы экономикалық аймақтар мен өткізу бекеттерін, атап айтқанда, «Қорғас – Шығыс қақпасын» және «Ақтау теңіз пор­тын» жетілдіру әрі жаңғырту бойынша Әмірліктердің тәжірибесі маңызды. Порттарда еркін экономикалық аймақтар режімінің болуы Қазақстан аумағынан тауарларды тасымалдау шығындарын едәуір азайтуға мүмкіндік туғызып, бас­қа бағыттарға қарағанда айтарлықтай басым­дық береді.

Қазіргі таңда аталған салаға серпін беру үшін қажетті барлық жағдайлар жасалған. «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА «Ақтау теңіз портына» тікелей қатынау мүмкіндігі бар келешегі зор көлік­тік хабқа және әлемдік деңгейдегі үй­лестіру орталығына айналып келе жатыр. Осы ретте, елде қолайлы инвес­тициялық ахуалды қалыптастыру жө­нін­дегі Мемлекет басшысы қойған мін­деттерге қол жеткізу жолында отан­дық және шетелдік инвестицияларды шоғырландыру мақсатында арнайы эко­номикалық аймақтардың бәсекеге қабі­леттілігі мен тартымдылығын көтеру қа­жет.

Әмірліктердің «Жебел Әли» ер­кін экономикалық аймағымен ын­ты­мақ­тастықты кеңейту мәселесі Мем­ле­кет басшысы са­парының күн тәртібіндегі бас­ты тақырып болды. Нәтижесінде, «Ақ­тау теңіз порты» мен «Қорғас – Шы­ғыс қақпасы» арнайы экономикалық аймақ­тардың, сондай-ақ еліміздің көлік-тасы­малдау әлеуетін дамыту мақсатында «DP World» компаниясының «Қорғас – Шығыс қақпасы» арнайы экономикалық аймақ акционерлік қоғамының капиталына кірудің негізгі қағидаттары туралы және «Ақтау теңіз порты» арнайы экономикалық аймағы акционерлік қоғамының 49% акция­ларын сатып алу бойынша шектелмелі келісімдерге қол қойылды.

Терминалдардың, еркін аймақтар мен порттардың әлемдік операторы «Жебел Әли» ЕЭА-ны озық басқару тәжі­рибесін пайдаланады және 2020 жылға дейін қазақстандық әріптестерімен Қазақ­станға шамамен 1 млрд АҚШ доллары көлемінде инвестиция тартуды қам­тамасыз етеді.

Ірі порт операторымен ынтымақтастық орнату Қазақстанға Ақтау мен Қорғастағы арнайы экономикалық аймақтардың жұмыстарын жандандыруға мүмкіндік туғызады және еліміздің инвестициялық әлеуетінің өсуіне серпін береді.

2020 жылы Дубайда әлем деңгейіндегі маңызды шара өтеді, ол – Дүниежүзілік ЭКСПО-2020 көрмесі. Көрменің бас­талуына екі жыл бұрын оған 150 мемлекет ресми қатысуын растағанын, сондай-ақ 38 мемлекет қатысу туралы келісімшартқа қол қойғанын назар­ға ала отырып, аталған көрме сәтті өт­кі­зілді деп болжауға болады. Қа­зақстан аталған шараға қатысу мә­се­лесіне зор мән береді және оның Ас­танада өткен ЭКСПО-2017 көрмесінің негізгі тәсілдемесін сәтті біріктіретін «Болашақ үшін сана-сезімді біріктіру» атты тақырыбын қолдайды.

БАӘ қазақстандық саяхатшылар үшін демалатын танымал ел болып­ саналады. Әрине, 2018 жылғы 10 нау­рыз­дан бастап қазақстандықтардың Әмір­ліктерге визасыз кіру тәртібі алдағы уа­қытта туризм айналымы мен іскерлік бай­ланыстардың кеңеюіне жол ашады және ЭКСПО-2020 көрмесіне қатысуға серпін береді.

Қазақстанның БАӘ-дегі елшілігі мен «Астана ЭКСПО-2017» Ұлттық ком­паниясының келіссөздер тобының жемісті жұмыстардың нәтижесі ретінде Президент Н.Ә.Назарбаевтың сапары барысында Қазақстанның ЭКСПО-2020 дүниежүзілік көрмесіне қатысуы тура­лы келісімшартқа қол қойылды. Со­ның арқасында Әмірліктер тарапы қазақстандық павильонды құру үшін БАӘ, Монако, Швейцария және Люк­сембург павильондарының жанында ор­на­ласқан жалпы көлемі 3420 шаршы метр құрайтын ең ауқымды жер телімін берді.

Жалпы, Қазақстан Президентінің БАӘ-ге жасаған ресми сапарының нә­тижелері екі ел арасындағы қарым-қа­тынастардың қарқын алғанын көрсетті және нақты салаларда экономикалық және инвестициялық ынтымақтастықты кеңейтуге арналған жаңа кезеңге жол ашты.

Әріптестік қарым-қатынастардың өте зор және ауқымды әлеуеті біздің ха­лық­тарымыздың мүдделеріне сәй­кес жасалып, елдеріміз арасындағы өз­ара түсіністікті тереңдетуге жайлы жағдай туындатады. Болашақтағы екі­жақты ынтымақтастықтың сәтті жолын тараптардың тек қана саяси еркі, эко­номикалық мақсаттардың сәйкестігі және бірлескен басымдықтарды құрайды.

Қайрат Лама ШӘРІП, Қазақстанның Біріккен Араб Әмірліктеріндегі Төтенше және өкілетті елшісі