Osy ýaqytqa deıin jeke adamnyń tirshiligin, turmys jaǵdaıyn onyń bilimi men eńbekqorlyq qasıetiniń bılep kelgendigi belgili. Adamdar kóp jaǵdaıda qoǵamnan bilimine saı oryn alyp otyrdy.
Máselen muǵalim shákirt tárbıeledi, dáriger eldi emdedi, mehanızator traktor aıdady, qurylysshy úı saldy, metallýrgter zaýyttarda jumys istedi. Al olardyń jeke basynyń eńbekqorlyq qasıeti men sheberligi ózderi jumys isteıtin ortada abyroı-bedel jınaýyna, qyzmet babynda ósýine jaǵdaı týǵyzdy. Osy qaǵıdanyń aldaǵy ýaqytta da ózgere qoımaıtyndyǵy anyq. О́ıtkeni qandaı zaman kelse de bilim men sheberlik, izdengishtik pen eńbekqorlyq adamnyń boıyndaǵy basty qundylyqtar qatarynda qala bermek. Qazirgi eńbek naryǵyndaǵy jaǵdaıǵa nazar aýdaratyn bolsaq, onda joǵaryda atalǵan qasıettermen qatar jańa qundylyqtardyń da boı kórsete bastaǵandyǵyn baıqaımyz. Máselen, qazir qaınap jatqan Astananyń qurylys salasyn alaıyq. Qurylys salasynda kimder júr? Árıne ózimizdiń azamattarymyz. Biraq baıqasańyz Astana qurylysynda eńbek etip júrgen ózbek halqynyń ókilderi az emestigin kóresiz. О́zbekstannan, Tájikstannan jumys izdep kelgen osy el azamattary Astana qurylysynan mindetti túrde oryn taba alady. Al elimizdiń qazaq jigitteri jumys taba almaı qalýy da múmkin. Nege? Sebebi, olardy jumysqa qabyldaýshy qazaq azamatynyń aldyna ózbek pen qazaq qatar kelse, búıregi ózbek qurylysshysyna buratyndyǵyn talaı ret baıqadyq. Jumysqa qabyldaýshy qazaqtyń óz qandasynan bas tartýynyń syry nede? Álde ol óz eliniń patrıoty emes pe? Joq, bul jerde gáp basqada. Máselen sol azamat bazarǵa baryp, kartop nemese alma satyp alsa, ony ózbekten emes, qyrǵyzdan emes, qazaqtan satyp alǵandy jón kóredi. Biraq sóıte tura, páterine jóndeý jumysyn júrgizgisi kelse, qazaqtan qashady. Ony ózbek pen tájikke tapsyrǵan durys dep esepteıdi. Demek, ózbek pen tájik qurylys salasynda qazaq azamatyna qaraǵanda áldeqaıda sheber bolyp shyqty ǵoı dep oılarsyz. Joq, olaı emes. Álde ózbek pen tájik eńbekaqyny azyraq talap ete me? Árıne, solaı bolýy da múmkin. Biraq basty gáp munda emes. Ol gáptiń syryn qazir astanalyqtar túgel biledi dep aıtsaq ta artyq emes. Másele jumys berýshiniń qazaq qurylysshysyna qaraǵanda ózbekpen nemese tájikpen jumys isteý ózine jeńilirek bolady dep esepteıtindiginde. Sebebi, olar aldamaıdy, qurylysqa dep satyp alǵan zattaryn urlamaıdy, jumys isteý úshin eńbekaqysynyń bir bóligin aldyn ala talap etip, ony alyp alǵan soń qashyp ketpeıdi. Qysqasy, jumys berýshi osyndaı qaýip-qaterlerden saqtaný úshin osyndaı qadamǵa barýǵa májbúr bolady. Osydan birneshe jyl buryn Almatydan kelip, Astanada jańa páterge ıe bolǵan bir jaqsy tanysymyz jańa páterdiń jóndeý jumystaryna úsh ret qazaq azamattaryn tartty. Birinshi kelgen toptyń brıgadıri qazaq kelinshek eken, ol jumysqa kelisilgen jalaqynyń 30 prosentin aldyn ala alyp alǵan soń jumys bastalysymen joq jerden daý týdyryp, ótirik ókpelegen syńaı tanytyp, brıgadasyn alyp taıyp turǵan. Alǵan aqshasyn qaıtarmaı ketti. Ekinshi kelgen soqtaldaı jigit: «Eki-úsh obektide jumys istep jatqan 30 birdeı qurylysshym bar, jumysyńyz toqtaýsyz júretin bolady. Ol úshin bizdi qurylys materıaldarymen tolyq qamtamasyz etińiz, ózińiz anda-sanda bir kelip, tıisti eskertpeńizdi aıtyp tursańyz bolady, bárin ózim tas qylamyn, maǵan senińiz» dedi. Qymbat materıaldar qolyna tıisimen, onyń jartysyn urlap ol ketti. Urlanǵan zattardyń ishinde «Lık» kompanıasynyń qymbat turatyn batareıalary men ıtalıandyq qysh plıtalar bar. Úshinshi kelgen qazaq azamaty pálenshe jerden shaqyryp otyrǵan brıgadam bar, tek olardy aldyrý úshin aqsha qajet bolyp tur dep taǵy da eńbekaqynyń 30 prosentin aldyn ala talap etti. Ony ala almaǵan soń «óz qarjyma shaqyrtyp qoıdym, siz tek tosyńyz dep jarty aı júrip aldy. Aqyrynda, tanysymnyń jańa páteriniń jóndeý jumystaryn tıisti aqshasyna ózbek azamattary kelip bitirip berdi. Demek, bul jerde másele adamdardyń jeke basynyń mádenıetinde tur. Al jeke adam mádenıetiniń ózinde kóp jaǵdaıda ulttyq sıpat jaǵy basym bolyp keletindigi belgili. «Bolashaqta joǵary bilim qundylyǵy joıylady. Ýnıversıtettik jańa álemde sizge Garvardta oqýdyń qajeti de bolmaı qalady. О́ıtkeni bilim jańa tehnologıalar arqyly bárimizge qoljetimdi bolady. Endi bilim emes, adam qasıeti alǵa shyǵady» dedi jýyqta Astanaǵa kelip, jas kásipkerlermen semınar ótkizgen áıgili shved ekonomısi, bolashaqty boljaý baǵytyndaǵy oılary álemge keńinen tanylǵan Kell Nordstrem. Osy sózdiń ózinen-aq eńbek qatynasynda adamnyń jeke qasıetteriniń alǵa shyǵyp, ekonomıkada mádenıettiń ústemdik quratyn kezi alys emes ekendigin baıqaýǵa bolady. Áıtpese, qazirdiń ózinde qazaq azamattarynyń óz eliniń ishinde júrip-aq qurylys salasynan tabatyn nápaqalarynan aıyryla bastaý syryn basqasha qalaı túsindirýge bolar edi. Bizdiń oıymyzsha, bul jerde másele ózimiz jıi aıtatyn jemqorlyqta da, tipti qazaqtardyń eńbektegi básekelestik qabiletinde de turǵan joq. Másele mádenıette tur. Endeshe, eńbek qatynasynda óz boıymyzda bar tamasha qasıetterden aıyrylyp qalmaý jaǵyn qazirden bastap oılap, tentektikten tyıylǵan jón. Áıtpese qatal naryq zańy muny basqa qyrynan shyǵaratyn túri bar.