Búgingi tehnologıalyq progresterge qarap otyryp, adamzat balasynyń oıshyldary men tutynýshylarynyń arasynda alshaqtyq paıda bolǵanyn kóremiz. Eki aralyqtaǵy bos keńistik búgingi qoǵamdy tehnıkalyq múmkindikterdiń tek ber jaǵyn paıdalanýǵa ıtermelep kele jatqandaı.
Eýropa elderi týrısterge shekteý qoıǵaly jatqany týraly maqala shyqty. Saıahatshylardyń kóbeıý sebebi – selfıge túsý. Álemge ortaq mádenıet oshaqtaryn aralap, estetıkalyq lázzat alý úshin emes, sýretke túsý úshin baratyn «qonaqtardyń» ishki mádenıeti, ıntellektýaldy qýattary qaı shamada ekenin boljaýǵa da bolatyndaı. Ǵylymnyń damyǵandyǵy sol, sýretke túrli-túrli túsýdiń amaldaryn, sýretti óńdeýdiń múmkindiginshe kóp túrlerin shyǵaryp jatyr. Qazir kásibı fotoapparattardyń múmkindigi aıfonda da bar. Biraq tutynýshylar aıfonnyń bar fýnksıalaryn paıdalanyp júrgen joq. Tipti, kóbi bilmeýi de múmkin. Al ony qoldana bilmese, ne úshin aıfon ustaıdy? Maqtan úshin be?..
NASA Aı men Marsqa baılanysty jańa jobalarymen bólisip jatyr. Ǵarysh keńistigine adamzat aıaǵy tıgeli migirsiz damyp kele jatqan ǵylym Marsta muzdyń erýinen sý bolýy múmkin dep, artynsha turaqty sý baryn dáleldedi. Ǵalymdar Aıdyń Kún sáýlesi túspeıtin kraterlerinde muz baryn, bolashaqta odan ottegi men zymyranǵa qajet janarmaı alýǵa bolatynyn aıtyp jatyr. Qultemirler men qashyqtyqtan basqarylatyn qurylǵylar, ushqyshsyz ushaqtar – ǵylymı óndiristik damýdyń jemisteri. Al osy jańalyqtarǵa adamzat balasy qanshalyqty jaqyn. Qanshalyqty qoldanady. О́zge emes, óz elimizdi aıtaıyq. Sıfrly Qazaqstan baǵdarlamasyn qarapaıym qazaq qashan meńgeredi? Tehnıka ómirimizdiń ajyramas bóligine aınalyp kele jatyr. Birtindep enip kele jatqan úrdisterge nege jatyrqaı qaraımyz? Almatydaǵy «Ońaıǵa» baılanysty daýlardy, Halyqqa qyzmet kórsetý ortalyqtaryndaǵy qyzmetterdi-aq eske alyńyz. Qarapaıym mysaldary.
Biraq sóıte tura zamanaýı bolyp kóringimiz keledi. Onyń qandaı uǵym ekenin tolyq túsinip bolmaımyz. Dzen fılosofıasynda sózge (ataýlarǵa!) onsha senbeıdi. Sebebi biz bir zatqa at bersek, onyń anyq jaratylysynan alystap ketemiz deıdi. Osy jerde bir shyndyq bar. Zamanaýı bolý degen ne? Shash boıaý, qulaq tesý, aıfon ustaý ma? Álde óz zamanynyń bar jetistiginen habardar, bilim-ǵylymǵa júırik, tilge jetik, básekege qabiletti bolý ma? Biz ult retinde osyǵan tereń mán berý kerek sekildimiz. Qoǵam ǵylymdaǵy, bılik qoǵamdaǵy fazısterdi ańǵara almaı qalyp jatyr. Bul osy aralyqtardaǵy dáneker tulǵalardyń prınsıpteri men jumystarynda aqaý bar degen sóz.
Qazir bútinder bólshektenip, qoǵamdy jeke-jeke ındıvıdýmdar quraıtyn boldy. Toptyń ortasynda júrse de adamdar ózin jalǵyz sezinedi. Zor ambısıalarǵa tireý bolatyn áleýet joq. Adamdar tireý dep adamdardy uǵatyn boldy. Bul korrýpsıanyń kesiri emes pe? Árıne bul bólek áńgime... Degenmen jańa kezeńge ótýge kedergi bolatyn kóp tosqaýyldyń biri osy.
Ýaqyt pen keńistik ózgergen saıyn adamnyń minez-qulqy da túrlene túsedi. Al ýaqyt ózgerip, keńistik sol qalpy qalsa she? Odan qandaı ózgeris kútýge bolady? Elpildegish adam jany tez ózgerip, bárin jyldam qabyldaǵanymen, jalpy qoǵam asyqpaıtyn sekildi ondaıda. Halyq túgel túsinip, tula boıy bir tiri aǵzadaı dúnıeni sezinbegenshe eshteńe ózgermeıtindeı kórinedi. Ár ózgeris qıyn, ár jańalyq tosyn qabyldanady. Eskimen qoshtasqysy kelmeıtin býyn ótkenmen ómir súrse, jetistikke jetkisi keletinder búgingi kúndi ǵana oılaıdy. Al erteń ne bolmaq? Ǵylym zerttep, kitapta ǵana qalyp otyrǵan býrjýazıalyq pozıtıvızm bizge kerek qasıet emes pe?!.
Djon Faýlz aǵylshyn aqyny, Baıron men Shellıdiń zamandasy Semıýel Rodjers týraly bir oqıǵany aıtaıyn. Rodjerstiń uıymdastyrýymen birneshe aqyn túski asta quldyqtyń ádiletsizdikteri týraly áńgimelep otyrady. Birneshe saǵat boıy toqtamastan árkim óziniń názik lıberaldy sezimderin jasyryp qalmaıdy. Bir kezde arasynan bireýi Rodjerstiń oıyn suraǵanda: «Bul máselege alańym – bes fýnt sterlıng» dep jaýap beredi. Demek, bizge de qazir ulttyq máselelerge qanshalyqty alańdaýly ekenimizdi anyqtap alý kerek.
О́tkenin kim umytady, erteńin kim oılamaıdy?! Eshıl tragedıasyndaǵy mıftik keıipkerler birinen soń biri qyrylyp jatqanda eńirep jylaǵan grekter Lýkıan komedıasyndaǵy ólimge jamyraı kúlipti. «Adamzat balasy ótkenimen kúlip qoshtasady» degen oıshyldyń sózi ras-aý. Zaman jańa talap qoıǵan saıyn, ótken kúnniń qıyndyqtary kúlkili bolýy da yqtımal. Iá, kerisinshe ýaqyt yrǵaǵynda umytylyp bara jatqan qundylyqtaryńyzdy oılap, Abaısha yzadan kúlýińiz múmkin.