Adam balasy tehnıkanyń damýy men ǵylymı jetistikterdiń ıgiligin rýhanı qundylyqtardan joǵary qoıady degen pikir keıingi kezde jıi aıtylyp júr. Bul oıdyń durys-burysyn arnaıy mamandar, áleýmettanýshylar aıta jatar. Biraq sońǵy ýaqytta psıhologtar qyzmetimen aınalysatyn ortalyqtar jańbyrdan keıingi sańyraýqulaqtaı qaptap ketkeni baıqalady.
Árıne suranys bolmasa, mundaı ortalyqtardyń jumys isteýi qarjylyq jaǵynan tıimsiz bolar edi. Bilikti maman, bilgir psıholog bolsa, sóz joq. Biraq áleýmettik jeliniń «qudireti» arqyly tanymal bolyp, otbasy – áýlet deńgeıindegi kózqarasymen ǵana shektelgen, seanstar jasaý biliktiligi túgili, ar - ojdan tabıǵatyna kelmeıtin «Keńes» aıtýshylar da kóbeıgeni shyndyq. Ádette, psıhologııalyq keńes beretin ortalyqtardyń jumysy kóbine qalalyq jerlerde qyzyp jatady. Baspana máselesi, ajyrasý jáne sýısıd t.s.s sońy ókinishke ákep soǵatyn keleńsiz máselelerdi sheshý úshin psıholog kómegine júginetini anyq. Kez kelgen jumyr basty pende aýqatty turǵysy keledi. Baı jáne baqytty bolǵysy keledi. Alaıda oǵan jetetin alǵysharttardy bilmeıdi, bilse de istegisi kelmeıdi. Mine, osy kemshilikti paıdalanǵan psıhologtar kóbine «trenıngterinde» osy taqyrypty tuzdyq etedi. Jan-dúnıeńizdi jamandyqtan arashalańyz, jaqsy oı oılap, kóńildi júrińiz degen kitaptaǵy sózderin motıvasııanyń kilti etip alady. Biraq baqyttyń kilti kimde? Áıelde me, erkekte me?! Ol jaǵy adam tabıǵatymen bite-qaınasqan jaratylystan berilgen qupıa ekenin bile tura, «baqyt» kúndeligi degen kitabyn satyp, jańalyq ashýǵa tyrysady. Alaıda álgi psıholog-mamannyń ózine «psıholog» kerek bolsa she?! Mine, másele qaıda jatyr?!
О́zgeniń jan dúnıesi – ishki álemin bilý úshin psıholog-maman teorııalyq bilimnen bólek, ádet-ǵuryp, turmys-salt qundylyqtaryn jetik meńgerýi kerek. Adam janyna ne kerekti, kúızelis pen qýanyshtyń ólshemderin seze bilýi tıis. Sonda ǵana aldyna kelgen adamǵa durys baǵyt-baǵdar berip, keńes aıta alady.
Batysta psıhologııalyq keńes beretin arnaıy ortalyqtar júıeli túrde jumys isteıdi. Bylaısha aıtqanda, qalyptasqan mektep bar. Kóbine, «baqytsyzdar» baratyn ortalyqtardyń kóbeıýine zańǵa syımaıtyn erkindik pen teris ádetterdi nasıhattaıtyn toptardyń múddeli ekeni anyq.
О́zimizge oralsaq, bizde mentaldylyq basqa. Ulttyq kodymyz bólek, tabıǵı minez, qalpymyz ózgerek degendeı. Al tabıǵatynda Dala órkenıetiniń rýhy saqtalǵan qazaq bolmysynyń tulǵalyq qasıeti qashanda bıik. Tamyryn tereńnen tartqan kóshpeliler tabıǵatynan syr saqtaý, ýáde berse oryndaıtyn, amanatqa beriktik syndy asyl qasıetterden kende emes.
J. Aımaýytulynyń ulttyq psıhologııaǵa arnalǵan «Ádet zańy» degen eńbegi bar. Onda otbasylyq tálim-tárbıe, salt-dástúr qundylyqtarynyń adam tabıǵatyna áseri degen máselege erekshe toqtalady. Eńbekti oqysańyz, shydamdylyq, batyldyq, ár iske qanaǵat etý máselesi – úlken adamı qasıetke alyp keledi degen oı-tujyrym jasalady. Eń bastysy, bul qundylyqtardy bala erte jastan, qoǵamdyq ortaǵa sińispeı turyp qabyldaýy kerek degen psıhologııalyq-pedagogıkalyq keńes beriledi. Joǵarydaǵylardyń basyn qosyp, biriktiretin adamgershilik máselesi ekenine basa toqtalady. Endi qarańyz, qazir osy qundylyqtardyń tapshylyǵynan psıhologııalyq keńesterge muqtajbyz.
Qazaq dalasynda ulttyq ımmýnıtetke negizdelgen ıdeologııalyq tárbıe mektebi bolǵany tarıhtan málim. Uly ǵalym, shyǵystanýshy Sh.Ýálıhanov zerttegen bıler ınstıtýty da osy syndy irgeli qurylym bolǵan. Aýqymdy uǵym bolǵanymen qoǵamdyq prosestegi jekelegen máselelerdi (eń kúrdeli degenniń ózin) ózara kelisimder arqyly sheship otyrǵan. Eń bastysy, qundylyqtar tártibin saqtap, belgili bir erejeler sheńberinen shyqpaǵan. Mine, osy dástúrli sheńber árisi Patsha úkimeti, berisi Keńes ýaqyty tusynan buzylǵany jasyryn emes.
Adam – óz tabıǵatynyń qojasy. Sondyqtan bolmysyndaǵy «kóńil tazalyǵyna» mán berse, keı kúrdeli máselelerdiń ózi sheshimin tabýy múmkin. Eń bastysy, Jaratqanǵa senimdi joǵaltpaý. Jiger men qajyr-qaırat, aqyl-parasatyn bıik ustaý. Keshirimdi bolý. «Kóńil tazalyǵy» adam tabıǵatynyń eń názik máselesi. Osy tazalyqty saqtaý úshin tulǵalyq qasıetti joǵaltpaý kerek. Adamzat balasynyń meıirimdiligi, tabıǵı jaqyndyǵy, ortaq maqsattaǵy mıssııalary «Kóńil tazalyǵynyń» arqasynda baıandy bolady. Al kúrmeýli degen máseleniń ózi belgili bir jaǵdaıda, belgili bir ýaqyt keńistiginde sheshiledi. Sondyqtan keı otbasylyq máseleler men turmystyq janjaldardan qutylý úshin adam óz-ózine, tabıǵatyna úńilip, boıdaǵy danalyq álippesin izdeý kerek.
Men bul jazbamda psıhologqa barmańyz, olar adastyrady degennen aýlaqpyn. Aıtaıyn degenim, eń irgeli psıhologııalyq keńes beretin orta bul – janashyrlaryń, ata-ana, otbasy – jaqyndaryń degen tujyrym edi. Al eń abzaly – rýhanı kemeldený deńgeıine jetý. Sebebi rýhanı kemeldikti sezbeıtin adam – jan kúızelisi, oqshaýlaný syndy torǵa tez túsedi. Sondyqtan «qandaı qıyndyq bolsa da ómirden úmit úzbe!» deıtin babalar támsilin árdaıym jadymyzda saqtaıyq!
Qurmanáli Qalmahan,
«Egemen Qazaqstan»