Қоғамның күткені – полиция жұмысын түбегейлі жақсарту

«Ашық жұмыс істеп, адамдардың сенімінен шыға білу керек» деді Елбасы. Отырыстың негізгі тақырыбы энергетикалық қызмет нарығындағы мем­лекеттік органдар жұмысы бол­ғанымен, бұл – халықтың өмір сүруіне жайлы орта қалыптастыруда барлық салада межеге алатын мәселе. Соның ішінде тұрмыс сапасының ажырамас бөлігі қауіпсіздік екенін, қоғам құқық қорғау орган­дарының жұмысының түбегейлі жақсаруын күтіп отырғанын Президент биылғы Жолдауында айрықша атап өткен болатын.

Әрине адамға өмір сүруге қо­лай­лы орта қалыптастыруда керегі алдымен жайлы баспана, ла­йықты кәсіп, сонымен қа­тар құ­қығы мен мүдделері­нің қор­ға­луы екені белгілі. Бұған де­йін қыл­мыстық процестегі азаматтар-

дың құқықтарын қор­ғауды кү­шейту үшін заң­намаға оның әсіре қатаңдығын бәсең­де­туді көздейтін нормалар ен­гі­зілген болатын.  Құқық қор­ғау органдарының өкілеттігі мен жауап­кершілік шегі де айқын­далды. Сөйтіп азаматтардың конс­ти­туциялық құқықтарына кепіл­дікті нығайту, құқық үстемдігін қам­тамасыз ету, құқық қорғау қызметін ізгілендіру жұмыстары кеңінен қолға алынды. Дегенмен бұл талаптардың бәрі жүзеге асуы үшін, алдымен адамға өмір сүруге жай­лы орта қалыптастыруда қа­уіпсіздік мәселесін түбегейлі шешу қажет еді. Ол үшін не істеу керек?

Өзгеріс өлшемі – сапа

Бұл үшін Елбасы құқық қорғау органдары жұмысына терең және сапалы өзгерістер қажет екендігін ашып айтты. Адамдарға алаңсыз жұмыс істеу­де, бейбіт өмір сүруде, тұрмыс сапасын жақсартуға қа­жетті қауіпсіздік пен тыныштықты қам­­тамасыз етіп, заңсыз әрекеттерден қор­­ғау­да алдымен қол ұшын беретін құ­ры­лым – полиция. Бұл орайда Елбасы: «Аза­маттар санасында полиция жазалау­шы емес, керісінше қиын жағдайда олар­дың көмекшісі деген түсінік орнауы тиіс», деді. Демек осы жоғары та­лап дең­гейінен табылу үшін құқық қор­ғау ор­ган­­дарының жұмысына терең және сапа­лы өзгерістер қажет екендігін уақыт­тың өзі талап етіп отыр. Қоғам құқық қор­ғау органдарының, ең алдымен, поли­ция жұмысының түбегейлі жақсаруына мүд­делі. Оның нақты жолын Мемлекет басшысы өзі көрсетіп берді. Ол қандай жол?

«Жол картасы» қабылданады

Құқық қорғау органдарының жұмы­сына өзгерістер енгізу үшін Елбасы «Үкі­метке Президент Әкімшілігімен бір­лесіп, «Ішкі істер органдарын жаңғыр­ту жөніндегі жол картасын» қабылдауды тапсырамын», деді. Демек бұл жаңа да және құқық қорғау органдары жұмысын тү­бегейлі жақсартатын әлеуетті реформа де­ген сөз. Ал бұл реформалар 2019 жыл­­дың 1 қаңтарынан бастап жүзеге асы­ры­ла бастайды. Әрі жаңа, әрі әлеуетті ре­ф­ор­­­ма деп отырғанымыздың да өзіндік жөні бар. Өйткені қабылданатын ішкі іс­­тер органдарын жаңғырту жөніндегі жол картасында полиция жұмысына өз­ге­ріс­тер енгізу мен қызметкерлердің әлеу­­меттік мәселесіне басты назар аударыла­ды. Елбасы: «Біріншіден, Ішкі істер ми­нистрлігінің штатын оңтайланды­рып, по­лицияны өзіне тиесілі емес функ­­ция­­лардан арылту қажет. Үнемделген қара­жатты жалақыны көбейтуге, тұрғын үй және өзге де әлеуметтік мәселелерді ше­шу­­ге бағыттаған жөн», деді. Халық ара­­сын­­­да адам саны ең көп құрылым полиция еке­ні айтылып келе жатқаны рас. Осы орай­­­да құқық қорғау қызметкерлерінің бас­­­па­­на алуы, жалақы мөлшері көңіл көн­­шіт­­пей­ді. Ал Президент айтқандай, жаң­­ғыр­ту жөніндегі жұмыстар алдымен осы мә­­се­­ле­лерді шешуден басталса, қауіп­сіз­­дік­ті қам­тамасыз ету сапасы да артуы мүмкін. 

Осыған сай жеке құрамның штат са­нын қай­та қарап, 10%-ға қысқарту жос­­пар­­ла­нып отырған көрінеді. Бұл – шама­­­мен 9000 полиция және 1600 ҚАЖК қыз­­мет­кері. Үнемделген қаражат қызмет­кер­­лер­­дің лауазым­дық жалақысын арт­тыру­ға жұмсал­мақ. Алдағы уақытта жол-патрульдік полициясының саптық бө­лі­­­ніс­тері қызметкерлерінің, учас­келік по­л­и­ция инспекторларының және кә­­ме­­­лет­­ке толмағандар істері жөнін­дегі учас­­ке­лік инспекторлардың тұр­ғын үйді жалға алуы үшін өтемақы төлеу­ді қа­­рас­­тыру жағы да шешілмек. Б­ұдан өзге, реформалау аясында ІІМ-ді өзіне тән емес функциялардан босату, қыл­мыс­тық атқару жүйесін жаңғырту, аза­мат­тық қор­ғау органдары құрылымын жетіл­діру бойынша шараларды іске асы­ру көз­­делген. Бұл жерде мемлекеттік меке­­ме­лер­дің санын 54-тен 20-ға дейін оң­тай­­лан­дыру жос­парда бар. Сапаны арт­тыру мақ­сатында ведомстволық білім беру жүйесін реформалау және кадр­лар­­ды іріктеу жүйесін қайта қарау жос­парланған көрінеді.

Үздіктер ғана қызмет етеді

Елбасы Жолдауда екінші мәселе ретін­­де полиция қызметкерінің жаңа стан­­дартын бекітіп, мансаптық ілгері­лету, сондай-ақ полиция академиялары ар­қы­лы кадрларды даярлау мен ірік­теу жүйесін өзгерту керектігін алға қой­ды. Демек енді қызметкерлердің бәрі қай­та ат­тес­таттаудан өтіп, іріктел­генд­ері ғана, яғни олардың ең үздіктері қыз­ме­тін жалғастыратын болады. Бұл да қо­­ғам күткен өзгеріс болып тұр. Аза­ма­т­­тар­дың конституциялық құқын қорғауды нығайту қылмыстық-құқықтық жүйені кешенді реформалауға оң әсерін тигізді. Бұл құқық қорғау органдары қыз­метін одан әрі ізгілендіруге жол ашады. Соның бір айғағындай, «Қылмыстық, қылмыстық-процессуалдық заңдар мен құқық қорғау және арнайы органдар қызметін жетілдіру мәселелері бо­йынша кейбір заң актілеріне өзгеріс­тер мен толықтырулар енгізу» туралы заң жобасында қылмыстық процесті ізгілендіруге басымдық берілген болатын.

Бұл орайда, ең алдымен, қыл­мыс­тық-құқықтық жүйенің тек айып­тау мен жазалау бағытынан нақты құқық қорғау бағы­тына ауысқаны көңілге қуаныш ұялатады. Бұл заң жобасындағы екінші бағыт – ішкі істер органдарының қызметін жетілдіру. Ең алдымен ішкі істер департаменті мен жергілікті полиция қызметі базасы негізінде Ішкі істер министрлігінің об­лыс­тық полиция департаменттері құ­рылды. Ал жергілікті полиция қыз­меті бұрынғы міндеттері мен функция­ларын сақтай отырып, құрылымдық бөлімше құқығымен олардың құрамы­на енгізілді. Яғни әкімдерге полиция департаменттерінің бастықтарын қызметіне тағайындау және босату (Ішкі істер министрінің ұсынуы бойынша) құқығы және полиция органдарының алдына полицияның жедел-іздестіру және процессуалдық қызметіне араласусыз, құқықтық тәртіп пен құқық бұзушылықтар профилактикасын қамтамасыз ету бойынша міндеттерді қою өкілеттіліктері беріл­ді. Сондай-ақ жергілікті әкімдердің қолдауымен сер­жант­тық лауазымдарды офицерлік лауа­зым­дарға ауыс­тыру шаралары кезең-кезеңі­мен жүргізілуде. Қазір 3 мыңнан астам лауазым офицерлікке ауыстырылған. Бұл жұмыстар әзірге 3 өңірде толық аяқтал­ған көрінеді. Бұл мәселені шешу полиция қызметкерлерінің еңбек­ақысын көтеріп қана қоймай, кадр құ­рамының сапасын жақсартуға, кадр тұрақтылығын қамтамасыз етуге мүм­кіндік береді екен.

Полиция жұмысы үнемі бақыланады

Халықпен жұмыс істеуде полиция қара­байыр амалдардан арылып, зама­науи жаңа форматтарды игергені дұрыс. Жол­дауда Елбасы үшінші мәселе ретінде осыны айтты. Яғни ішкі істер органдарына «халықпен жұмыс істеудің жаңа заманауи форматтарын енгізіп, полиция­ны бағалаудың критерийлерін түбегейлі өзгерткен жөн», деді. Сондықтан да полиция жұмысын сервистік модельге көшірудің маңызы зор. Ол үшін Елбасы қалалық және аудандық ішкі істер органдары жанында Халыққа қызмет көрсету орта­лықтарының қағидаты бойынша азаматтарды қабылдау үшін қолайлы жағ­дай жасау қажеттігін қатаң тапсырды. Сөйтіп еліміздің бүкіл қалалары қо­ғамдық қауіпсіздікке мониторинг жүр­гізу жүйелерімен жабдықталуы да полиция жұмысын жақсарта түседі. Сонда ғана қоғам тарапынан берілген сенім деңгейі және халықтың өзін қауіпсіз сезінуі полиция жұмысын бағалаудың негізгі өлшеміне айналмақ.