Elbasynyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» atty baǵdarlamalyq maqalasynda aıtylǵan negizgi máselelerdiń biri – qazaq tilin latyn álipbıine kóshirý.
Álem damýyndaǵy qazirgi úrdister tilge nazar aýdarýdy erekshe talap etedi. Kúnnen-kúnge ózgerip jatqan dúnıeniń qarqynyna ilese almaǵan jaǵdaıda ol onyń joǵalýyna ákelýi múmkin. Ǵalamsharymyzdyń ǵylymı ári tehnologıalyq damýy adamdardyń tildik ári sandyq qarym-qatynasyna qıyndyq týdyratyndaı dárejede termınologıanyń keńeıýine ákelip otyr. Sondyqtan qazaq tiliniń de álem halyqtarynyń 75 paıyzy qoldanatyn latyn álipbıine kóship, jańartylatyn ýaqyty jetti. Bul bir jaǵynan qazaq gramatıkasy men leksıkasynyń kemeldenýine ákelse, ekinshi jaǵynan elimizdiń sandyq, ǵylymı, mádenı álemdik aqparat keńistigine shyǵýyn jyldamdatary sózsiz.
XXI ǵasyr – aqparattyq tehnologıalar ǵasyry desek, búgingi kompúter zamanynda álemdik ǵalamtor júıesindegi aqparat kimniń qolynda bolsa, sol óz bıligin emin-erkin júrgize alady. Al aqparattyń basty quraly – jazý, ıaǵnı qazirgi tańda ǵalamtor júıesindegi ústemdik jasaýshy – latyn grafıkasy.
Sondaı-aq latyn álipbıine kóshý qazaq tiliniń halyqaralyq dárejege shyǵýyna jol ashady. Qazaq tiliniń kompúterlik jańa tehnologıalar arqyly halyqaralyq aqparat keńistigine kirigýine jaǵdaı týǵyzady. Qarapaıym ǵana mysal keltirer bolsaq, qazir uıaly telefondarymyzdyń ózinde latyn qarpinde jazý ońaı, al kırılısada qazaqshany tere almaı qınalyp jatatynymyz bar. Sebebi latyn álipbıiniń bazasy qalyptasqan ári aýqymy keń.
Búgingi tańda kırılısa jazýyn álemniń 12 memleketi ǵana paıdalanady eken. Al qalǵan memleketterdiń kóbi latyn álipbıine kóshken. Túbi bir túrki dúnıesi negizinen latyndy qoldanady. Bizderge olarmen rýhanı, mádenı, ǵylymı, ekonomıkalyq qarym-qatynasty, tyǵyz baılanysty kúsheıtýimiz kerek. Ol – tabıǵı is. Sondaı-aq búginde álemniń ár túkpirinde 5 mıllıonǵa jýyq qazaq turatynyn eskersek, solardyń 80 paıyzy latyn álipbıin qoldanatyn kórinedi. Demek, latyn álipbıi arqyly qandastarymyzben jaqyndasa túsemiz. Munyń da mańyzy zor ekenin atap kórsetkim keledi.
Táýelsiz memleketimiz jyldan-jylǵa ósip-órkendep, otandyq ǵylym-bilim salasy damyp keledi. Qýantarlyǵy, búginde mektep shákirtteri daıarlyq synyp, bastaýysh synyptardan-aq aǵylshynsha úırenýde. Jastardyń kóbi aǵylshyn tilin jaqsy meńgerýde. Áleýmettik jelilerde de aǵylshynsha jazatyn jastardyń deni kúnnen-kúnge artýda. Latyn álipbıi soǵan uqsas bolǵandyqtan, kóp keshikpeı kópshilik arasynda keń taralyp, aýqymy keńeıe túsetinine senimdimin.
«Latynshaǵa kóshýdiń tereń qısyny bar. Bul qazirgi zamanǵy tehnologııalyq ortanyń, komýnıkasıanyń, sondaı-aq XXI ǵasyrdaǵy ǵylym jáne bilim berý úrdisiniń erekshelikterine baılanysty», dep Elbasy aıtqandaı, latyn álipbıine kóshý – zaman talaby. Al ǵalymdarymyz osy qaripti qoldaný arqyly álemdegi eń damyǵan órkenıetti eldermen terezemizdi teńestire alamyz degen pikir aıtyp, onyń tıimdi tustaryn dáleldep baǵýda. Endigi kezekte, ǵalymdarymyzdyń jan-jaqty eńbegi saralanyp, túrli ádistemelik jumystar júrgiziletinin túrli aqparat kózderinen oqyp-bilip, tanysyp jatyrmyz. Endi osy mańyzdy sheshimdi júzege asyrý barshamyz úshin abyroıly mindet bolmaq.
Almagúl TÝLEKENOVA,
A.S.Pýshkın atyndaǵy oblystyq ámbebap ǵylymı kitaphanasynyń joǵary dárejeli kitaphanashysy