Ел инфрақұрылымын дамыту алдымен экономикалық дағдарыстың алдын алып, халықтың әлеуметтік ахуалын арттырудағы негізгі тетік. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан-ақ көліктік-логистикалық жүйені дамытуға, автомобиль жолдарын, темір жол секторын және логистика жүйесін жандандыруға мән берді. Күні кеше ел Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың қатысуымен өткен «Индустрияландырудың екінші бесжылдығы: Қазақстанда жасалған» атты телекөпірде Елбасы аталған салада атқарылып жатқан жұмыстарға оң бағасын берді.
Жол салудағы белсенділік
– Елімізде жол салу мәселесінде айтарлықтай жұмыс атқарылып жатыр. Инфрақұрылымды дамыту көптеген қаражатты қажет етеді. Қазақстанның күші осыған жетіп отырғанына тәуба дейміз. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында жол салатындай жағдайымыз болған жоқ. Қазір бірнеше бесжылдықтың ішінде қаншама жол салынды, алыс-беріс артты. Темір жол саласын да дамытып жатырмыз. Тарихта қазақтар ешқашан мұндай жолмен жүрмеген. Бұрын-соңды ел аумағында мұндай жол болмаған, − дейді Елбасы.
Расында, кеңес кезінен қалған инфрақұрылымның деңгейін қазіргі жағдаймен салыстыруға келмейді. Мәселен, 1991 жылы жалпы пайдалануға берілген автомобиль жолдарының ұзындығы 83,1 мың шақырымды құрады, оның ішінде республикалық желі 20,2 мың шақырым болатын. Салыстырмалы түрде 2018 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша жалпы пайдаланымдағы автомобиль жолдарын мысалға келтірсек, еліміздің тас жолдарының жалпы ұзындығы 95,9 мың, оның ішінде республикалық желі 24,4 мың шақырымға жетті.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары-ақ Мемлекет басшысы республика бойынша жол салу мәселесіне ерекше басымдық берді. Бұл саланың тамырына қан жүгірткен алғашқы құжат 1992 жылғы 1 қаңтарда қабылданды. Сол арқылы 1999 жылға дейін республикалық бюджеттің 70 пайызы, жергілікті бюджеттің 30 пайызы жол салу үшін арнайы құрылған қорға құйылып отырды. Бұл мерзімде пайдаланымдағы автожолдарды жөндеуге және ұстауға 500 млн АҚШ доллары жұмсалған екен. Бөлінген қаражат есебінен 1993-1999 жылдар аралығында 25 мың шақырымнан астам автожол жөнделді. Мемлекет тарапынан бұл салаға ерекше назар аударылғанын 2001 жылды «Жол жылы» деп жариялағаннан-ақ түсінуге болады. Аталған бағдарлама аясында алғашқы жоба Оңтүстік Қазақстан облысында жүзеге асты.
Еуропа мен Азияны жалғады
Қазақ жері Еуропа мен Азия елдерінің бір-бірімен тығыз қарым-қатынас жасаған жолдарының торабында орналасқан. Сондықтан ірі екі құрлықты байланыстыратын орталық ретінде халықаралық ірі жобалардың тиімділігіне баса назар аударылды. 2009 жылдан бастап жалпы ұзындығы 8 445, оның ішінде Қазақстан аумағы бойынша 2 787 шақырым болатын «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық транзиттік дәлізінің ең ірі ауқымды жобасын іске асыру басталды. Бұл дәліз республиканың тұрғындары ең көп қоныстанған бес аймағы: Ақтөбе, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл және Алматы облыстары бойынша өтеді, онда жалпы елдегі халықтың тең жартысына жуығын құрайтын 7,9 млн адам тұрады. 2010 жылы Үкімет қаулысымен Қазақстанда көлік инфрақұрылымын дамытудың 2010-2014 жылдарға арналған бағдарламасы бекітілді. Осы бағдарлама аясында бұған дейін қолға алынған жобалар іске асып, «Көкшетау – Петропавл», «Бейнеу – Шетпе», «Алматы – Талдықорған» автожолдарын қайта жаңарту және Көкшетау қаласын айналып өту құрылысы басталды. Одан кейін 2015-2019 жылдарға арналған «Нұрлы жол» инфрақұрылымдық дамытудың мемлекеттік бағдарламасы әзірленіп бекітілді. Мемлекеттік бағдарлама аясында 7 мың шақырым автожолды салу және қайта жаңғырту, республикалық маңызы бар 10 мың шақырым автожолды жөндеу көзделген.
Темір жол − экономика негізі
Тәуелсіздік алғаннан кейін Елбасы пәрменімен еліміздің төрт бұрышын жалғастыратын жолдар ашылды. «Қазақстан-2030» бағдарламасының талаптарына сай 1998 жылы мамыр айында ел тарихында алғаш рет Павлодар облысының Ақсу қаласы мен Шығыс Қазақстан облысындағы Дегелең арасындағы темір жол құрылысы басталды. Одан кейін, Қостанай облысындағы Алтынсарин стансасы мен Хромтау арасын байланыстыратын темір жол магистралі, 151 шақырымдық Шар – Өскемен темір жолы, Маңғыстау облысындағы Өзен стансасынан Түрікменстанмен мемлекеттік шекараға дейінгі темір жол, Жетіген – Қорғас халықаралық темір жолы, Бейнеу–Жезқазған жобалары іске асты. Бұл салада халықаралық бағытты байланыстыратын орталық ретіндегі ірі жобалар да бар. Соның бір мысалы, Транскаспий халықаралық көлік бағыты аясында жоспарлы жұмыстар жүргізілуде. Бүгінгі таңда Қытай – Еуропа − Қытай құрлықтағы транзитінің 70% - ға жуығы Қазақстан арқылы өтеді.
Әуе транзитінің әлеуеті
«Нұрлы жол» бағдарламасы аясында әуе транзиттерін дамытуға айтарлықтай басымдық берілді. Атқарылған жұмыстың нәтижесі де жоқ емес. Былтыр Тәуелсіздік алған жылдар ішінде алғаш рет әуе көлігінде жолаушылар айналымы 23%-ға өскен. Сонымен бірге транзитті әуе жолаушылар саны 30%-ға артып отыр. Бұған қоса, әуежайлардың инфрақұрылымын жаңғырту жұмыстарын да ерекше атап өтуге болады. Былтыр Астана әуежайындағы жаңа жолаушылар терминалының құрылысы, сондай-ақ Алматы қаласы әуежайының қолданыстағы бір ұшу-қону жолағын реконструкциялау аяқталды. Биыл Семей қаласы әуежайының ұшу-қону жолағын реконструкциялау аяқталады деп жоспарлануда. Сонымен қатар Қостанай қаласы әуежайының ұшу-қону жолағын реконструкциялау басталды.
Осыдан 7 жыл бұрын Мемлекет басшысы «Қорғас − Шығыс қақпасы» арнайы экономикалық аймағын құруды тапсырды. Онда жалпы құны 485 млрд теңгені құрайтын 14 жоба қамтылған. Соның ішінде Құрғақ порты арқылы өтетін «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» автодәлізінің, «Жетіген – Қорғас» темір жолының маңызы зор. Осы орталықтан Ақтау теңіз портына шығатын мүмкіндіктер де қарастырылу үстінде. Ал Құрық порты Ақтаудан 100 шақырым қашықтықта орналасқан. Жалпы құны 32 миллиард теңгені құрайтын Құрық паром кешені 2016 жылы желтоқсанда іске қосылған болатын. Биыл Құрық портынан 856 мың тонна жүк тасымалданды. Порт астық, мұнай өнімдері, химикаттар, тыңайтқыштар және басқа да жүктерді тасымалдауға лайықталып жасалған. Құрық пен Транскаспий бағыты арқылы Қытай, Орталық Азия елдері мен Ресейдің Орал – Сібір аймағынан Парсы шығанағы елдеріне, Түркия мен Еуропаға тауар тасымалданады.
Еркежан АЙТҚАЗЫ,
«Егемен Қазақстан»