– Ерсін Тұрсынханұлы, өзіңіз жетекшілік ететін Семей медицина университетінің ғалымдары күллі әлемді алаңдатып отырған коронавирус инфекциясымен күресте қолдануға болатын жаңа құрылғы ойлап тапты деп естідік. Бұл қандай құрылғы?
– Қытайдың Ухань қаласында жаман індет шыққаннан кейін әлем елдері жұқпалы дерттің емін іздей бастады. Елімізде де дер кезінде тиісті шаралар қабылданды. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев отандық медицина ғылымын дамытуды тапсырғаны белгілі. Қазір біздің оқу орны Денсаулық сақтау министрлігінің тапсырмасымен талдау бойынша жұмыс істеп жатыр. Облыстық денсаулық сақтау басқармасымен келісе отырып, университет қабырғасында медициналық штаб құрдық. Инфекциялық, карантиндік, провизорлық ауруханаларға цифрлы технологияларымызды, телемедицинаны, бейнекамераларымызды, планшеттерімізді қойдық. Айта кету керек, Өскемен және Семей қаласындағы ауруханаларға қосымша 4G планшеттерді жергілікті меценаттар мен қалалық және облыстық мәслихат депутаттары, Nur Otan партиясының мүшелері алып берді. Ғалымдарымыздың ойлап тапқаны, қарапайым ғана құрылғы. Науқас өздігінен тыныс ала алмай, ауыр жағдайда болғанда интубацияны тезірек қою үшін қолдануға болады. Бұл – бір. Екіншіден, дәрігерлердің инфекция жұқтыру мүмкіндігін төмендетеді. Мәселен, осы құрылғыны қолданған жағдайда наркоз беретін анестезиолог науқастың тура үстінде тұрмай алысырақ тұрады, сол кезде инфекция жұқтыру деңгейі төмен болады.
– Құрылғы қалай жасалды, идея қалай пайда болды?
– Бұл құрылғыны жасауға дәстүрлі ларингоскоп, камера және смартфон пайдаланылды. Университеттің реаниматолог дәрігерлері жас резиденттермен ақылдаса отырып ларингоскоптың үстіне штатив қойды да, смартфонға жалғады. Камера қоятын орын істеді. Қолдан жасалған құрылғы тура зауыттан шыққандай болып шықты. Әрине бұл жұмыс оңай болған жоқ. Тоғы, камерасы бар, бәрін ларингоскопқа дұрыстап бекіту керек. Өйткені бұл – науқастың аузынан өкпесіне дейін кіретін құрылғы. Ларингоскоптың желкесіне камераны қою үшін көліктерде терезеге жабыстырылып тұратын ұялы телефонға арналған бекітпенің жартысын қиып алдық. Телефон мен камераны үйлестірудің де өзіндік қиындықтары болды. Бізге бәрінен де қиын түскені – камера. Мұндай камера Гонконгта, Қытай мен Германияда шығады. Осы жаңалықты естіген Семейдегі Nur Otan партиясының мүшелері, әріптестерім 3 камераны тауып, бізге сыйға тартты. Негізі зауыттан шығарылған, дайын тұрған бейнеларингоскоптар Швейцария мен Германияда бар. Оның бағасы 1,5 млн теңгеден 8 млн теңгеге дейін барады. Бұл құрылғыны қазіргі жағдайда сатып алу, жеткізу мүмкін емес. Сондықтан ғалымдар осындай қадамға барды. Ал бағасы – барлық қосалқы заттарымен қосқанда 12 мың теңге ғана. Бұл – мемлекеттің денсаулық сақтау саласына бөлінетін қаражатына да үлкен үнем, яғни экономикалық тұрғыдан тиімді әрі медициналық көмектің сапасына әсер етеді.
– Бұл құрылғыны коронавирус инфекциясына қарсы қолданып көрдіңіздер ме?
– Бір камера дайын тұр. Кез келген уақытта қолдануға болады. Бірақ әзірге қолданған жоқпыз. Өйткені бізде құрылғыны қатты қажет ететін реанимациялық жағдай жоқ. Болмай-ақ қойсын. Құдай бетін аулақ қылсын. Жалпы, бұл құрылғыны тек коронавирус емес, басқа да ауруларға қолдануға болады. Біздің университеттің Реаниматология кафедрасының ассистенті Дәулет Төкенов жас дәрігерлермен бірге құрылғыны бірнеше ауруға қолданып көріп, нәтижесі сәтті болғанына көз жеткізді. Содан кейін көпшілікке жария етіп, құрылғыны заңды түрде тіркету үшін халықаралық патент ұйымына жіберілді. Қазір құрылғыға қызығушылық танытқан адам аз емес. Егер басқа өңірлердегі әріптестерімізден сұраныс болса, ларингоскоптарын әкелсе, камераны тегін орнатып беруге дайынбыз. Бізде оны қоятын инженерлер мен медициналық техниктер бар. Бұл – ұжымдық еңбек. Денсаулық сақтау министрлігі ғалымдардың еңбегін құптап, «өте жақсы шешім» деп жоғары баға берді.
– Құрылғыдан бөлек бірнеше бағытта әдістемелік нұсқау әзірлеген екенсіздер...
– Халықаралық университет болғандықтан көптеген шетелдің оқу орындарымен серіктеспіз. Әлемнің алдыңғы қатарлы елдерінің (АҚШ, Қытай, Израиль, Оңтүстік Корея, Жапония, Италия, Түркия) ғалымдарымен тығыз байланыс бар. Желтоқсан айының соңынан бері әлемдегі ахуалды, коронавирусты емдеу барысындағы жетістіктерді, қолданылған озық технологияларды жіті бақылап отырмыз. Әсіресе Ухань қаласы, Оңтүстік Корея, Жапония мен Израиль елдеріндегі емдеу шараларын мұқият зерделедік. Министрлік бізге талдау бойынша тапсырма бергеннен кейін әлемдік клиникалық хаттамаларды, Қазақстанда шыққан хаттамаларды қарастыра отырып, індетпен күрестің тиімді жолдарын іздестіру мақсатында университетте талдау тобы құрылды. Бір жарым ай бұрын ғылыми кеңесте аналитикалық топтың жұмысы негізінде 12 бағытта әдістемелік нұсқаулық шығару жөнінде шешім қабылданды. Осы бағыттар бойынша оқу орнындағы 46 кафедра 12 топқа бөлінді де, ғалымдардан командалар жасақталды. Эпидемиялық ошақтарды зарарсыздандыру, бұл бағыттағы жұмыстарды ұйымдастыру, реанимациялық-интенсивтік терапияны жүзеге асыру, ауруханалар ішіндегі инфекциялық-эпидемиялық бақылауды жүргізу, жүкті әйелдерді емдеу, цифрлы технологияларды қолдану секілді бағыттар бойынша тәжірибелік дәрігерлерге әдістемелік нұсқаулық әзірленді. Оны қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде даярлап, тегін таратып жатырмыз. Әдістемелік нұсқау дүние жүзіндегі қолданылған әдістердің жиынтығы және ғалым клиницистердің, басқа да ауруларды емдеу диагностикасының негізгі қағидаларына сүйене отырып дайындалды.
– Қазір өңірде де Қытайдан тараған індетті жұқтырған науқастар бар. Біразы жазылып шықты, оларға сіздер әзірлеген әдістемелік нұсқаулықтардың көмегі тиді ме?
– Әрине, пайдасы болды. Жақында Семейдегі коронавирус инфекциясын жұқтырған 1956 жылғы науқастың жағдайы ауырлап, демала алмай, қан қысымы көтеріліп, есінен танып қала жаздады. Сол кезде өкпесіне жасанды желдету аппараты қойылды. Оған ем тағайындауға біздің ғалым дәрігерлермен қоса қаланың, облыстың білікті дәрігерлері де атсалысты. Нәтижесінде әдістемелік нұсқауда көрсетілген емді қолданып, науқасты өте ауыр жағдайдан қалыпты жағдайға түсірдік.
– Коронавирусқа шалдыққан науқасқа қолданған, оң нәтиже берген әдістеріңіз қандай? Бұл әлемдік тәжірибеден алынды ма, әлде өздеріңіз ойлап тапқан әдіс пе?
– Сурфактант деген дәрі бар. Өкпеде демалған кезде ауадан барған оттегіні қанықтыратын альвеолла деген жұқа мембрана болады. Вирус сол мембрананы бұзады. Сурфактант –соны қорғайтын фермент. Оның дәрілік түрі бар. Біз коронавируспен ауырған науқасқа соны пайдаландық. Әлемде мұны ешкім пайдаланған жоқ, өйткені әлемдік ғылыми баспаларды, патенттік бюроларды толық зерттеп, қарап отырамыз. Соңғы рет Израиль профессорларымен телекөпір барысында: «Сіздер сурфактантты қолдандыңыздар ма?» деп сұрағанымызда: «Жоқ, қолданған жоқпыз. Ойланып отырмыз. Қолдану керек секілді» деді. Ал бұл уақытта біз қолданып, одан оң нәтиже алған болатынбыз.
– Сурфактантты әлгінде өзіңіз айтқан ауыр жағдайда болған семейлік науқасты емдеуге қолдандыңыздар ғой.
– Біздің медициналық штабта реанимациялық команда бар. Сол жерде ақылдастық. Ақылдаса келе «Осы дәрі осыған ұқсас жағдайларда қолданылады, осыны байқап көрсек қайтеді» деп сурфактантты пайдаландық. Витаминдерді де, иммунитетті көтеретін иммуноглобуллин сияқты пентоглабин деген препаратты да қолдандық.
Орайы келгенде айта кетейін, біздің ғалымдар ғылыми-зерттеулермен де шұғылданып жатыр. Жақында АҚШ президенті Д.Трамп коронавирусты зерттейтін ғалымдарға 5 млрд долларға грант жариялады. Осы грантқа еліміздің атынан Түркия, Қырғызстан мемлекеттерімен бірге біздің университет қатысқалы жатыр. Халықаралық деңгейдегі ғалымдар болса, грантты ұтып алу мүмкіндігі жоғары.
Әңгімелескен
Азамат ҚАСЫМ,
«Egemen Qazaqstan»
СЕМЕЙ