Задында халыққа еңбегіңді сіңіріп, ел азаматы атану үшін міндетті түрде орталықта оралымды қызмет істеп, төмендегіге шарапатыңды төбеден шашып отыру шарт емес екен. Бұған арамызда ғұмыр бойы ел ішінде еңбек ете жүріп, туған халқының рухани өсіп-толысуына, ұлттың ұйысуына сүбелі үлес қосып келе жатқан атпал азаматтардың шоқтығын көргенде көзіміз жете түседі. Бұл баянның кейіпкері есімі елге таныс Әлмұхан Исақты сондай жандардың санатынан санаймын. Төменде айтылатын естеліктер шоғыры осы сөзімді сан қырынан нықтай түседі деп ойлаймын.
Ұзақ жылдар Жамбыл облысында идеология саласын басқарып, өңірдің мәдени-әлеуметтік тынысының кеңейіп, рухани өрлеуіне зор үлес қосқан Әлмұхан Исақты жұртшылық тек білімді де білікті шенеунік ретінде ғана емес, саясаттанушы, журналист, жазушы ретінде ерекше қадірлейді. Әр жылдары халқымыздың тарихында терең із қалдырған Төле би, Сәмен, Сыпатай батырлар сияқты тарихи тұлғалардың қазақ халқының ел болып етек-жеңін жинауына қосқан тарихи рөлдерін ғылыми зерттеп, көпшілікке ұсынып келеді. Ұлт тұлғалары Д.Қонаев, А.Асқаров, Б.Момышұлы, Қ.Қайсенов, Ө.Жәнібеков, Х.Бектұрғанов, Ә.Исмайлов сынды қазақтың қайсар ұлдары туралы көркемдігімен көз тартып, баяндалуымен баурап алатын эсселер жазды. Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, Т.Рысқұловтардың ғылыми өмірбаяндары туралы жазылған жинақты майын тамызып қазақ тіліне аударды. Сондай-ақ, Әлмұхан Әбдірахманұлының қаламынан туған “Өткен күнде белгі бар”, “Өтпелінің өкпек желі”, “Өмірдің тағылымды мезеттері”, “Үрдіс пен үдеріс” көркем-публицистикалық, ғылыми-көпшілік кітаптары кезінде көрнекті жазушыларымыздан жақсы бағасын алғаны өз алдына, әлі күнге өзектілігін жойған жоқ. Бұл жерде Қазақстанның халық жазушысы Қалтай Мұхамеджановтың Әлекең туралы айтқан мына бір жылы лебізін еске алған артық етпес: “Коммунистік жүйенің бір зияны – Әлмұханды жазушы болуға көп ден қойдырмағаны. Әйтпесе Әлмұхан үлкен жазушы, сыншы болатын адам. Қазір де ол жазушы. Қызмет емес, әдебиетке мықтап кіріскенде нағыз мықты болатын еді”. Бұған Әлекең өкінбейді. Ол ел басқаруға араласып, қабілеті мен қасиетін, өмірінің мазмұн-мағынасын, білімі мен біліктілігін халыққа арнаған, антқа адал, сертке берік, өз елін өзегім деп танитын Өмірбек Байгелди, Сарыбай Қалмырзаев, Әнуар Жақыпов, Ғайникен Бибатырова, Елубай Олжабаев, Лида Ахметова, Сейілхан Аққозиев сияқты өресі биік азаматтармен әр кезеңде иық тірестіріп, қанаттас болған тағдырына дән риза.
Өткен күндерге оралсақ, 1986 жылдың жазында Жамбыл облыстық партия комитетінің идеология жөніндегі хатшысы, қазақ қыздарының ішіндегі білгірлерінің бірі Ғайникен Бибатырова республика Мәдениет министрінің орынбасары қызметіне жоғарылап кетті де, орнына Әлмұхан Исақ келді. Соның алдында ғана мен аупарткомның хатшылығынан обкомның үгіт-насихат бөлімінің меңгерушісі болып бекіген едім. Енді, міне, ежелгі таныс, алпысыншы жылдары КазГУ-дің филология факультетін бізден бір курс алда оқыған, суреті лениндік стипендиаттардың санаулы ғана шоғыры ілінген тақтадан түспейтін, кейіннен Меркі аудандық партия комитетінің екінші, Красногор, Луговой аудандарының бірінші хатшылығы қызметтерін абыроймен атқарып, ел аузына іліккен, КОКП Орталық комитеті жанындағы Мәскеу Жоғары партия мектебінде оқыған жылдары түрлі пікірталастарда адам құқығының бұзылуына, демократияның жұтаңдығына, мемлекеттік монополизмнің экономикадағы, идеологиядағы үстемдігіне сын көзбен қарау туралы тосын ойларымен партия функционерлерін елең еткізген саясаттың сардарымен қызметтес болу мүмкіндігі бұйырып тұр. Бөлім қызметкерлерімен танысудағы алғашқы әңгіме ауанынан-ақ жаңа леп келгенін ұқтық, идеология жұмысының өзегі – ұлттық санада сілкініс, тәрбие жұмысында серпіліс тудыру, халқымыздың тарихи зердесін жаңғырту, аға ұрпақтың әлеуметтік-мәдени тәжірибесін, ұлттық құндылықтарды жастардың бойына терең сіңіру, қоғамдық ойға қозғау салу туралы оның ұстанымдары, әдеттегідей “қанша лекция оқылды, қанша әңгіме өткізілді” емес, мүлде жаңа әуендер. Жаңа хатшының алдынан ендігі жерде идеология жұмысына жаңаша бағыт беру қажеттігін ұғынып шықтық. Елдегі саяси жағдайдың өзі мәз емес еді.
Сол кезеңнің өзінде кадр мәселесінде Мәскеу ұстанып келген түрі “ұлттық”, мазмұны “ұлыдержавалық өркөкіректік” саясат “дамыған социализмді” түбінде не орға, не сорға жығатындығы белгілі болды. Жүйелі түрде ұлттық қадір-қасиетті кеміту, ой-сананы сансырату қоғамда көкірек көзі ояулар тарапынан бұрын да іштей қарсылық тудырып келсе, қайта құру кезінде әсіресе жастар жағынан қандай жолмен болса да еңкіш тартқан ұлттық рухтың, жалы жығылған намыстың еңсесін тіктеуге ділгерлік басым еді. Ол 1986 жылғы Алматыдағы төрткүл дүниеге түгел танылған ауқымы мен өткірлігі жағынан Кеңестер Одағындағы демократиялық қозғалыстардың көшбасшысы атанған желтоқсан оқиғасы – қазақ жастарының бұлқынысы арқылы көрініс тапты. Күлкісіз күндер мен ұйқысыз түндер кімнің кім екендігін көрсетті. Облыс қалаларындағы оқу орындарында, еңбек ұжымдарында, жұмысшы және студенттер жатақханаларында сағаттап әңгіме өткізу, мән-жайды түсіндіру толассыз жүріп жатты. Салмақтың дені идеологияға жауап беретін хатшыға артылды. Ол кезде тұзымыз жеңіл еді ғой, кемшілік атаулыны бізге – идеологтарға аудара салатын. Әлекеңнің кейбір лауазымды әріптестері жастармен кездесулер кезінде артық әрекеттерге барып, күш көрсету, өктем сөйлеу, “абайлаңдар, партияның құрығы ұзын” деп қорқыту, тағы да түрлі бопсалауға ерік беріп жатқанда, Әлмұхан Исақ байсалды ойы мен байыпты ісінен айныған жоқ, идеология қызметкерлеріне барлық мүмкіндікті пайдаланып, қандай да болсын арандатуға, онсыз да ширығып тұрған жағдайды шиеленістіруге жол бермеу мақсатын ұстанып отырды. Алматыдағы жастар шеруі күшпен басылды. Енді оларды қудалау, қуғындау басталды. Тиісті органдардың мәліметтері бойынша оқиғаға тіптен кездейсоқ тап болған студенттердің, жұмысшы жастардың, іссапармен астанада болып суретке түсіп қалған қызметкерлердің тізімдері шара қолдану үшін обкомдарға келіп жатты. Осы кездегі Әлмұхан Әбдірахманұлының азаматтығын айтпай кетпеске болмайды. Обкомның бірінші хатшысының бұрыштамасымен бөлімге шара қолдануға ұсыныс дайындау үшін түрлі себептермен көтеріліс күндері алаңда болған 89 адамның тізімі келіп түсті, 89 тағдыр тәлкекке ұшырағалы тұр. Әлекеңе кіріп едім: “Не істейтін ойыңыз бар?” – деп сұрады. Мен: “Ең дұрысы темір жәшіктегі көп қағаздың арасына көміп тастау”, – дедім. Әлекең: “Дұрыс, екеуміздің тағдырымыз осыншама азаматтардың тағдырынан әулие емес. Не болса да мойынмен көтерерміз”, – деді. Бұл адалдықты аялаған ұлтжанды адамның шешімі еді.
Жалпақ жұрттың ұлттық санасында сілкініс пайда болған сол кез бізге идеологиялық жұмысты адамдардың талап-тілегімен, әлеуметтік-рухани сұранысымен байланыстыра жүргізуді талап етті. Соғыс кезінде депортацияланған облыстың кейбір аудандарында қоныс тепкен түрік ұлтының өкілдері атақонысы – Месхетияға кету мәселесін көтеріп шағымданбаған инстанциясы қалмады. Талаптарына арқау болған уәждері: балаларының ұлттық білім алмауы, салт-дәстүрлерінің, мәдениетінің ұмыт бола бастауы. Ол шындық болатын. Бірақ, қазақтардың өзі өз елінде, өз жерінде жетімдік көріп жүргенде облысты мекендеген жүзден астам ұлт өкілдері үшін арнайы мектеп ашу мүмкін емес еді. Не істеу керек? Ұлттық тілі сабағын қалай оқу бағдарламасына кіргіземіз? Ол шешілген жағдайда оқу құралы қайда? Алдымен түрік тілінің әліппесін тауып, оны баспаханада көбейту керек деп шештік. Іздеу салып жатып 1936 жылы Мәскеуде басылған латын әрпімен жазылған тозығы жеткен “TURK DІLІ” әліппесін тауып, 100 дана етіп бастырып шығардық. Обком хатшысы түріктер жинақы тұратын ауылдарға барып оқулықты таратқан кездегі көріністі айтып жеткізу қиын. Түрік туыстар мерекедегідей киініп, сырнайлатып, тайлы-тұяғымен жиналып, ақсақалдары кітапты емірене сүйіп, маңдайларына басып тарам-тарам көз жастарын тыя алмай тебіренген сәттерін көргенде ұлттық тілдің құдіретіне тағзым етудің куәсі болғанбыз. Сөйтіп, Әлмұхан Исақтың қолдауымен барымен базар жасап, түрік бауырлардың жүрегіне де жол табылған еді.
Әлмұхан Әбдірахманұлы өзіне тән проблеманың жанды жерінен ұстап, осал тұстарын талмай ширата беретін қайраткерлік қасиетінен еш танған жоқ. Әлеуметтік топтардың рухани-мәдени сұраныстарын қанағаттандыру мақсатымен орыс, украин, түрік, күрді, әзірбайжан, неміс, татар-башқұрт мәдени орталықтары құрылып, “Фройндшафт” неміс, “Найник”, “Стерк” күрді, “Дәстегюл” түрік, әзірбайжан ұлттық ансамбльдері көрермендерді көзайым етті. Облыстың әр өңірінде айтыскер ақындар: Шорабек Айдаровтың, Әзімхан Жанқұлиевтің, Серік Қалиевтің мектептері қалыптасты. Кезінде таңғалдырған, қазірде елді аузына қаратып жүрген Айнұр Тұрсынбаева, Күміс Сәрсенбаева, Шырынбек Қойлыбаев, Алтынкүл Қасымбекова, Мұхамеджан Тазабеков, тағы басқалары аталған ұстаздардан тәлім алған ақындар. Ұлтымыздың ұмытыла бастаған жыршы, жырау, терме өнерлері қайта тірілді.
Жалпы, ел тізгінін ұстаған бірінші басшының көргені мол көшелі болып, оның жанындағы орынбасарларының ойға ой қоса алатын орнықты да салиқалы болуы жұртшылық үшін шын мәнінде ырыс-құт емес пе. Сол кезде облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы болған, бүгінде тәуелсіз еліміздің тұлғалы қайраткері Өмірбек Байгелди мен Әлмұхан Исақтың бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығара бірлесіп қызмет етуі Жамбыл өңірінің жан-жақты гүлденуіне, тыңнан түрленуіне айрықша серпін бергенін айтуымыз керек.
Қандай қызметтің тұтқасын ұстаса да жеке басының қамын ойлап дәмегөй, бақай есеппен жұмыс істеу Әлмұханға жат қылық. Қатарынан екі рет, 1991 және 1999 жылдары президенттік сайлауларда Елбасының сенімді өкілі болып, облыстағы сайлауалды штабын басқаруы оның халық арасындағы беделін, азаматтығын, Мемлекет басшысына деген ақ адал ниетін бағалағандық еді. Әлмұхан Исақ қай кезде де Президентті қолдауы арқылы өз елінің келешегі үшін үлес қосу ұстанымынан еш тайған емес. 1999 жылы наурыз айында “Отан” партиясын құруға қатысты. Әлмұхан Әбдірахманұлы “Отан” партиясы Саяси кеңесінің мүшелігіне сайланып, 2002-2006 жылдары партияның Жамбыл облыстық филиалының төрағасы, кейіннен төрағалық облыс әкіміне ауысқанда оның бірінші орынбасары болып қызмет атқарды. Әлі күнге дейін “Нұр Отан” ХДП-ның облыстық филиалындағы іс-шаралар Ә.Исақтың қатысуынсыз өткен емес. Облыстық ақпарат құралдарынан Әлмұханның материалдарын жиі оқуға, жиі көруге болады. Оны жергілікті теледидардың жұлдызы десе болғандай. Әлмұхан саяси қызметін облыс жастарын тәрбиелеу-білім беру жұмыстарымен ұштастырып, “Тараз” институтының саясаттану профессоры ретінде студенттерге дәріс оқумен де айналысқан жайы бар.
Жаңа қоғам адами құндылықтарға ұмтылған шақта Ә.Исақ үшін уақытын босқа өткізу өкініш. Қашан да жұртқа пайдалы іспен шұғылданатын әдетімен ол 2007 жылдан бері Ұлы Отан соғысына қатысып аман оралып, бейбіт еңбекке араласқан жасы жетіп өмірден озған ардагерлер туралы кітап шығарумен айналысатын редакциялық топтың жетекшісі. Ұлы Жеңістің 65 жылдығын атап өту құрметіне жақын арада кітап 3 том болып егемен еліміздің ертеңі – жастарға тәу етуге ұсынылғалы отыр.
Бұл күндері жетпіс жастың белесіне шыққан Ә.Исақ әкеден ерте айырылып, балалық дәуреннің балын емес, кермек дәмін татып, түрлі қиындықты анасы Күлзадамен бірге қайсарлықпен жеңіп, еш қолдау-қолпаштаусыз өзінің салиқалы тірлігі, салмақты болмысымен республикаға танымал қайраткерлік деңгейге жетті. Университетте бір курста оқып тағдыр қосқан жары Гүлдірайхан шаңырақтың сәнін келтіріп, отбасына мейірін тосып, ақылын қосып, асықтай ұлдарын ұяға, ақықтай қыздарын қияға қондырып, немерелерін аялап, екеуі жұптарын жазбай бақытты ғұмыр кешіп келеді. “Жары жақсының – бәрі жақсы” деген осы.
Елге елеулі, перзенттік парызын алға қойған азаматтық мақсатымен тынымсыз, тыңғылықты өріп, парасат биігінде тұрған Жамбыл облысының құрметті азаматы Әлмұхан Әбдірахманұлы Исақ туралы айтпағым осы еді
Жандар КӘРІБАЙҰЛЫ, саясаттанушы.