Базалық мөлшерлеме: Оны өзгерту шешімі бірқатар факторға байланысты айқындалады

Қазір оның мөлшері 7-8 пайыз арасында құбылып тұр. Сон­дық­тан сарапшылар базалық мөлшер­лемені төмендету инфляцияның көтеріліп, теңгенің құлдырауына әкелетінін айтып отыр. Инфля­цияның жоғары деңгейде болуы базалық мөлшерлемені төмен­детуге мүмкіндік бермейтіні бел­гілі болды. Бұдан былай ақша-кре­дит­тік саясатты қатаңдату мұ­най бағасының құлдырап, Ресей руб­лінің құнсыздануына байла­нысты айқындалатын көрінеді.

26 қазанда мамандар алдын ала болжағандай, Ұлттық банк базалық мөлшерлемені сол 9 па­йыздық деңгейде қалдырды. Жа­уапты орган пайыздық мөлшер­леменің нарықтық құрал екенін және көптеген факторға негіздел­генін осыған дейін талай рет айт­қан. Ал екінші деңгейдегі банктер па­йыздық мөлшерлемені өздері анықтайды.

«2020 жылы тамызда заңды тұлғаларға теңгемен берілетін несиелер бойынша мөлшерлеменің орташа көлемі 11,9 пайызды құрады. Ал 2016 жылы ақпанда базалық мөлшерлеме 17 пайыз болып тұрғанда бизнестегі несие мөлшерлемесі 19,1 пайызға дейін барған. Содан бері инфляцияның айтарлықтай төмендеуімен база­лық мөлшерлеме де ағым­дағы 9 пайызға дейін түсті. Осы­лай­ша, ақша-кредит талаптарын жеңілдету мөлшерлемесін тө­мен­детуге мүмкіндік берді», делінген банк жауабында.

Сарапшылар банк пайызының деңгейіне әсер ететін фактор көп екенін айтады. Банк несиесінің пайыздық мөлшерлемесіне тікелей ықпал ететін тағы бір ең маңызды мәселе – банктің қаржылық жағдайының тұрақтылығы. Банк пайызының деңгейіне сонымен бірге инфляция да әсер етеді. Яғни инфляция өсіп отырса, соған сәйкес пайыздық ставка да өсіп отырады.

Ұлттық банк несиелер бойынша сыйақы мөлшерлемесінің салыстырмалы түрде жоғары деңгейі бірнеше фактормен түсіндірілетінін ашып айтты. Сыйақы мөлшерлемесінің көлемі тек банктердің маржасының деңгейін ғана емес, сонымен қатар өтеу үстемесін, қаржыландыру құнын, қарыз алушымен байланысты несиелік тәуекелдерді, инфляция деңгейін және басқа да факторларды ескереді. Бұл банктерге жағдайға бейім­делуге, несиелік тәуекелдерді на­рыққа шығарып, сіңіруге мүмкіндік береді.

«Егер қазіргі жағдайда банктер барлық несие бойынша мөлшерлемені 7-8 пайызға дейін төмендетсе, бұл тәуекелдердің жиналуына және банк секторындағы жүйелік теңгерім­сіздік­терге әкеліп соқтырады, активтердің сапасы нашарлайды және қаржылық тұрақтылыққа кері әсер етеді», деп түсіндірді Ұлттық банк.

Қаржыгер Бейсенбек Зиябеков банк несиесі үшін пайыздың жоғарғы шегі нарықтық талаптарға қарай айқын­далатын болса, төменгі шек банктің қызмет көрсету ахуалына байланысты болатынын айтты.

«Қазақстанда ақша көлемінің көп­тігіне қарамастан, несие үшін беріле­тін пайыздық мөлшерлеме өзге елдермен салыстырғанда неге сонша жоғары деген сауалға жауап беру үшін жоғарыда айтылған екі бағытты терең зерттеген жөн. Әсіресе төменгі шекке, яғни банк қызметінің өзіндік құнына ерекше назар аударылуы тиіс дер едім», дейді Б.Зиябеков.

Бұл жолы өтімділікті қамтамасыз ету үшін тұрақты қол жеткізу операциялары бойынша мөлшерлеме 10,5 пайызбен шектеліп тұр. Өтімділікке тұрақты қол жеткізу операциялары үшін – 7,5 па­йыз. Бұл шешім айтарлықтай жоғары бел­гі­сіздік деңгейінде қабылданға­нын Ұлт­тық банк айтып отыр. Себебі әлем­дегі экономикалық белсенділік­тің қашан қал­­пына келетіні белгісіз. COVID-19 індеті рекордтарды жаңартуда, ел­дер жаңа шек­теулер енгізіп, мұнай нары­­ғында тұрақ­­сыздық жоғарылап, геоса­я­си тәуе­келдер өсіп жатыр. Мұның бәрі ішкі факторлармен бірге базалық мөл­шер­лемені төмендету мүмкіндігін көрсетеді.

Ұлттық банктің ақпаратына сәйкес, инфляция екінші ай қатарынан тұрақ­танды. Қыркүйек айының соңында жылдық инфляция күткеннен төмен болып, 7 пайызбен тұйықталыпты. Азық-түлік және азық-түлік емес инфляция сәйкесінше, 10,8 және 5,5 пайызды құрады. Ақылы қызметтердің құны 3,6 пайызға өсті.

«Азық-түлік инфляциясының құры­лымында ет және нан өнімдері нарықтарындағы бағаның жылдық өсу қарқынының бәсеңдеуі байқалды. Сол секілді импорттық құрамдас бөлігі бар тауарлар тобына бағаның өсуі тіркелді. Жылдық бағаның өсуіне тоқталсақ, нан өнімдері және жарма – 13,4 пайыз, ет және ет өнімдері – 10,3 пайыз, май мен сүт өнімдері – 9,8 пайыз, шай мен кофе – 9,4 пайыз, алкогольдік сусындар – 7,7 пайыз», делінген Ұлттық банктің хабарламасында.

Жалпы, инфляцияны тұрақтан­дырудың себептері көңіл көншітерліктей емес. Халықтың нақты кірістерінің тө­мен­деп, іскерлік белсенділіктің қал­пына келуі баяу жүріп жатыр. Нақты ақшалай кірістің жылдық құлдырауы 2,5 пайызды құрады.

«2020 жылдың қаңтар-тамыз айларында халықтың номиналды кірістерінің құрылымында өзін-өзі жұмыспен қамтудан түскен кірістер үлесінің төмендеуі және жұмыспен қамтудан түскен кірістер мен трансферттер түріндегі кірістер үлесінің өсуі байқалыпты. Бұл республикалық бюджеттің әлеуметтік көмекке және әлеуметтік қамсыздандыруға арналған шығыстарының тұрақты өсуімен қатар жүреді (2020 жылғы қаңтар-тамыздағы өсім 17,6 пайыз). Тамыз айында нақты жалақының өсуі (шағын кәсіпкерлікті қоспағанда) – 3,5 пайызды, қыркүйекте 3 пайызды құрады», деді банк өкілдері.

Сыртқы факторларға қатысты сенім­діліктің төмендеп кетуіне импорт­тың экспорттан асып түскені себеп болған. Себебі Халықаралық валюта қоры қазан айында әлемдік экономиканың 2020 жылға арналған даму болжамын 4,9 пайыздан 4,4 пайызға дейін жақсартты. Сонымен бірге 2021 жылға арналған межені 5,4 пайыздан 5,2 пайызға дейін төмендетті.

Ұлттық банк мәліметі бойынша, әлемдік мұнай нарығындағы жағдай барреліне 40 доллар болатын бастапқы сценарий бойынша дамып келеді. 2020 жылдың қыркүйегінде Brent маркалы мұнай бағасы барреліне 40 доллардан төмендеді, кейіннен қалпына келтірілді. Бұған әлемде коронавирустың бірнеше рет өршуі себеп болды. Халықаралық ұйымдардың бағалауы бойынша мұнайға деген сұраныс 2020 жылдың соңына дейін және 2021 жылға дейін қалпына келеді.

Биылғы 9 айдың қорытындысы бо­йынша төлем балансының ағымдағы шоты теріс аймаққа ауысады деп күтілуде. Мұнай бағасының төмендеуіне және мұнай өндіру көлеміне байланысты наурыз-сәуір айларында сауда шарттарының нашарлауы үшінші тоқсандағы төлем балансының көрсет­кіштеріне әсер етті.

Қаржы реттеуші органның мәліметіне сүйенсек, төлем балансының теріс ағым­дағы шоты соңғы 20 жылдағы алғашқы сауда тапшылығына байланысты. Бұған тағы да экспорттың импортқа қарағанда төмендеуі ықпал еткен.

Қазақстан қаржыгерлер қауымдас­тығының (ҚФҚ) сарапшысы Рамазан Досов Ұлттық банктің мәліметтеріне сілтеме жасап, осы жылдың басындағы жағдаймен салыстырғанда теңгенің орташа алынған мөлшерлемесі әлі де шамамен 100 пунктке жоғары екенін айтты. «2019 жылдың соңында инфляция сәйкесінше 5,4 пайызды құрағанын атап өткім келеді. Жылдың басында нақты кіріс 3,4 пайызды құрады, ал қазіргі уақытта ол 2,7 пайызға тең», деді сарапшы.

Мұнай нарығында әлемдік сұраныс­тың қалпына келуіне байланысты құбылмалылық күшейіп келеді. Геосаяси тәуекелдер өсіп жатыр.

АЛМАТЫ