Құстардың қанатына көктемді ілестіріп жететін көкек айы! Шаруа қазақ “сәуір болмай, тәуір болмас” депті. Қостанайда қалың түскен қардың көбесі сөгілді, “жылғалардан су ағып, қаңқыл-қаңқыл қаз келіп” жатыр. Аз күнде топырақ бусанып, шаруаның қырға шығатын кезі де келіп қалады. Ауа райын болжаушылар күннің күрт жылынатынын да ескертіп отыр. Ал “көктемнің әр күні – жылға азық” ұстанымына берік диқандардың қарбаласы басталды. Дән себуден астықты жинағанға дейін бар жұмысты атқаратын техникалар қыс бойы жөнделді. Егінге алдымен көктің нұры керек, алайда оның сыртында жанар-жағармай, қарымды техника, сапалы тұқым, тыңайтқыш, гербицид сияқты керек-жарақтардың бәрін сайлап алмаса, диқанның бітік бидай баптаймын деуі де бекершілік болып қалады. Биыл облыста 4 миллион 625 мың гектар жерге егін егіледі. Оның 4 миллион 430 мың гектары дәнді дақылдар үлесіне тимек. Бұл өткен жылғы алқаппен қатарлас. Диқандар дәнді дақылдың алқабын биыл да азайтқан жоқ. Бұл көктемде де барлық егіс алқабының 95 пайызына дән себіледі. Ғалымдар айтқан ғылыми негізге сүйенсек, бидай мен арпа, сұлы барлық егіс алқабының тек 70-75 пайызын ғана құрауы керек. Дегенмен, облыста майлы дақылдар алқабы да кеңейіп келеді. Мысалы, биыл оның алқабы өткен жылға қарағанда екі есе көбейді, яғни диқандар 116 мың гектарға майлы дақылдар екпек. Бірақ оның көлемі барлық егіс алқабының 2,5 пайызын ғана құрап отыр. Бұл бірыңғай бидай алқабын азайтып, көп танапты егіске көшуге әлі тым жеткіліксіз.
Көп танапты егісті жолға қою үшін дәнді және майлы дақылдардың сыртында көп жылдық шөптер, бұршақ тұқымдас, жармалық дақылдар мен көкөніс түрлерінің де ауқымын кеңейту керек. Бұл туралы жақында көктемгі дала жұмыстарына диқандардың дайындығын көру мақсатымен облысқа келген Ауыл шаруашылығы министрі А.Күрішбаев мырзаның қатысуымен өткен кеңесте де кеңінен сөз болды. Тек бидай еге бергенмен ауылшаруашылық рыногында да, халықаралық рынокта да ұтпаймыз. Оған өткен 2009 жыл нақты мысал болып отыр. Егін шаруашылығында тепе-теңдікті сақтау үшін алдағы уақытта аудан әкімдері бидай көлемін барлық егіс көлемінің 70-75 пайызынан арттырмауды жүзеге асыратын болады. Бұл топырақты аздырмау жолында басты шаралардың бірі болумен қатар, ауыл шаруашылығы рыногын да жүйелеп отыруға алғышарттардың біріне айналады.
Көктемгі дала жұмыстарына облыста алдымен тұқым дайын болды. Қазір қамбадағы 581 мың тонна тұқымның 500 мыңнан астам тоннасының сапасы тексерілді. Оның 83 пайызы І және ІІ класқа жатқызылды, яғни бұл көрсеткіш өткен жылғыдан да жақсы деген сөз. Қостанай өңірінде майлы дақылдар соңғы жылдары ғана қолға алына бастады. Сондықтан бағасының қымбаттығына сай күтімінің де кілтипаны мол рапстың, зығырдың егу, күту технологиясына әлі қанық емес шаруалардың ұтылған кездері де жоқ емес. Биыл бидай аумағын азайтқысы келетін шаруалар зығырдың тұқымын іздеп сарсылатын түрі бар. Әзірге бұл дақылдың тұқымын сатумен “Мельагропром” ЖШС айналысады. Оның шаруалар сұранысын қаншалықты орындайтындығын биылғы көктем көрсетер.
Бүгінде дала төсін қуатты техникаларсыз елестету қиын. Оны шаруалар да түсінген. Шетелдік қарымы мол техникалармен мәшине паркін түгел жаңалаған шаруашылықтар аз емес. Мысалы, Меңдіғара ауданындағы “Каркен” ЖШС директоры, Қазақстанның Еңбек Ері Сайран Бұқанов сияқты шаруаны үйірілдіретін кәсіпкерлер техникасын 100 пайыз жаңалап алған. Канададан, Германиядан шығарылған, компьютерлендірілген комбайндар мен тракторлар қыс айларында суытылған тұлпардай жабуланып, қар, жаңбыр, шаң тимейтін арнайы орындарда сақталды.
– Бұрынғы “Енисей” комбайндарының алтауының орғанын мына канадалық комбаиндар бір өзі атқарады. Ауылдағы басқа тірлікті ысырып қоя тұрып, алдымен техниканы жаңалаған себебім, көктемгі дала жұмыстарын да, күзгі жиын-терінді де қысқа уақытта атқаруға қол жеткізуді мақсат тұттым. Бұл астықтың да, көкөністің де, майлы дақылдың да алдымен сапасына оң әсер етеді. Ал сапалы астық қандай бәсекеге де төтеп береді, шіреніп отырып сатасың, – дейді Сәкең.
– Көктемгі дала жұмыстарын атқару үшін жыл сайынғы дайындық жұмыстары кезінде жанар-жағармай проблемасы көлденең тұратын. Диқандарды оның бағасының ойлантқан немесе жетімсіздігі қинаған кездері де болды. Биыл көктемгі дала жұмыстары үшін облысқа 70 мың тонна дизель отыны, 7,7 мың тонна бензин, бес мың тоннадай дизель майы қажет. Қазірдің өзінде Атырау мен Павлодар зауыттарынан осы көлемнің 44 мың тоннасы Қостанай үшін бөлініп қойды, – дейді облыс әкімінің орынбасары Нұралы Сәдуақасов.
Биыл минералды тыңайтқыштар үшін облыс диқандарына бөлінген субсидия былтырғыға қарағанда едәуір көп. Оны диқандар қолына уақытылы жеткізу механизмі де биыл бұрынғыға қарағанда қолайлы ұйымдастырылып отыр. Тыңайтқышты диқан қазақстандық зауыттардан алатын болса, оған арналып бөлінген көмек қаржы тікелей зауыттарға аударылады. Ал диқан жеткізушілерден сатып алғысы келсе онда қаржы оның қолына беріледі.
Қостанай өңірінде жаздың жаңбырлы немесе қуаңшылық боларын әлі тап басып ешкім білмейді. Мамандардың айтуына қарағанда, биыл қар қалың түскенмен 586 миллион текше метр сыйымдылығы бар су қоймаларының үштен бірі ғана толатын көрінеді. Сондықтан дәнді дақылдар мен екпе шөптердің шегіртке бұлты мен басқа да зиянкестерден жыл сайын болатын қауіп биыл да сейілмейді. Бюджеттен бөлінген қаржыға осы зиянкестерге қарсы өңделетін жердің көлемі биыл 900 мың гектарға жеткізілді. Ал өсімдіктің түрлі зиянкестеріне қарсы өңделетін жарты миллионнан астам гектар жерге диқандар қаржыны өздері табуы керек.
Көкектен басталған қарбалас қыркүйек айында жайқалған астықтың орағымен аяқталады. Бірақ диқан көңілі тыншымайды. Осынша бейнетпен алақанға түскен дәнді, қамбаға құйылған астықты орнына сатуы керек. Астық рыногында құлдырап кеткен баға былтыр қостанайлық диқандарды біраз дағдартып қойды. Өткен жылы диқандар өндірген 5,4 миллион тонна астықтың 1,3 миллион тоннасы әлі қамбада жатыр. Соған қарамастан биыл алқап көлемі қысқарған жоқ. Уақыт не көрсетсе де диқан тәуекелі берік, “қолда бардың есебі табылады” деген қазекемнің қанағатын қостанайлық диқандар да ұстанып отыр.
Нәзира ЖӘРІМБЕТОВА.
ҚОСТАНАЙ.