Ел ырыздықтан үмітті

Агротехникалық шаралар біршама тия­нақты өткізілге­ні­мен, қуаңшылыққа байланыс­ты ел ішінде айтарлықтай алаң­­даушылық туындап отыр. Өңір­де мамыр-маусым айларында 13,1 және 19,1 мм ылғал түсті. Жыл­дағыдан әлдеқайда кем. Бұрна­ғы жылдары осы кезге дейін шамамен 33-35 мм жаңбыр жауып, жер мейірі қанып қала­тын. Биылғы құрғақшылық жылы ылғал көлемі екі еседен аса аз болып тұр. Тек соңғы аптада ғана үміт тамшысы тамшылады. Онда да ала-құла. Мәселен, шілденің 15-і күні Бурабай ауданында – 17,4, Қор­ғалжын ауданында – 15,9, Ақкөл ауданында – 13,3, Аршалы мен Астрахан аудандарында – 12,1, Шор­танды ауданында 10,6 мм жаңбыр жауды.

– Егер алқаптағы астықтың жағдайы соңғы жауынның игі әсерінен сәл жақса­ратын болса, биыл облыс бойынша гектар берекесі 8-10 центнерден айналуы әбден мүмкін. Жауынның кеш жаууы кей аудандардағы астықты алқаптардың біркел­кі көктеуіне мүмкіндік бермеді. Ас­тықтың денінің сабағы қатып қал­ды, – дейді облыстық ауыл ша­руашылығы басқармасының бас маманы Валерий Литовченко.

Енді егіндік алқап­тарда қа­лып­тасып отырған жағдайды кө­ңіл таразысына салып, саралап көрелік. Жері айтарлықтай құнарлы Зеренді ауданын­да­ғы егіндік алқаптардың 60 пайызы тәп-тәуір. Бурабайлық ди­қан­дар­да да гектар берекесі биы­л­ғыдай қуаңшылық жыл­дың өзінде аз болмайды деген үміт бар. Ауданның астықты алқаптары­ның көктеуі тәуір. Жақсы егіннің көлемі 56,8 па­йызды құрап отыр. Орманды алқаптың санатында­ғы Сандықтаудың егін алқап­тарының тең жартысы, Астрахан ауда­нындағы егіннің 40 па­йызы біршама бітік өсті деуге келеді. Бірақ көңіл тоғай­тып көктеген егін өңірдің барлық ауданында бірдей емес. Бармақ тістетіп опын­дырар көріністің де орын алып отыр­ғанын айта кетпей болмайды. Атбасар ауда­нының егін алқаптарының 14,6 пайызы, Аршалы, Бұлан­ды аудан­дарындағы танапқа сіңі­ріл­ген дәннің 10 пайызы көк­темей қалды десе де боларлық. Егіні нашар аудан – Қорғалжын. Ондағы егін­дік алқап­тың 69,2 пайызы қа­нағат­танарлық деңгейде болса, 30 па­йызында астық шықпай қалды.

Облыс бойынша 4562,7 мың гектар егіндік алқаптың 1403,7 мың гектары немесе 30,8 пайызы жақсы. 2793,9 мың гектары қа­на­ғаттанарлық деңгейде. 365 мың гектарында, немесе 8 пайызы мүлде нашар.

– Солтүстіктің ауа райы құ­был­малы екені ежелден белгілі, – дейді Жақсы ауда­нындағы «Вик­тор» шаруа қожалы­ғы­ның бас­шысы Вадим Витт. – Де­мек, біз­­дің өңірдегі елдің ырыз­ды­ғы ауа райы­на тәуелді. Ауыл ша­руа­шылығымен айна­лысқан соң да­ланың үнін тыңдап, алқап­тың сы­рын түсіне білу керек. Он­сыз бол­майды. Мәселен, биыл қуаң­шылық бола­тыны көктем шы­ғы­сымен белгілі болды. Ал­қап­тағы топырақ мамырдың 20-сынан ке­йін ғана жылынды. Мен күніне екі рет барып топырақтың қалай жылынып келе жатқанын бақы­­лап тұрдым. Сол себепті егіс жұ­мы­сын бастауға асық­қан жоқ­пын. Арамшөп мамырдың 20-сынан ­ аса белгі берді. Көктемгі егісті сол кезде бастадым. Тұқымды 7 см терең­дікке сіңірдім. Алқаптағы көк өскін алғаш­қы қапырық ыс­тыққа ұрынбай, аман қалды. ­Кеш көктеген соң жауынға ілекті. Ал ерте және тайыз сепкендер­дің тұ­қымдары топырақтың ас­тында жатып суыққа ұрынып, ауруға ұшырады. Қазіргі егіннің шығымдылығына қарап, кімнің дұрыс қимылдағанын аңғаруға болады. Жалпы, менің түсінігімде ерте ексем деп жанталасатындар – қолында қуатты техникасы жоқ диқандар. Олар өзгенің техникасын жалға алады да, әйтеуір міндетімнен құтылайын деген кісіше ерте егіп тастайды. Соның нәтижесінде қуаңшылыққа төтеп бере алмай отыр. Ендігі бір мәселе – агротехникалық шараларды дұрыс жүргізу. Қуаңшылық болатынын сезген соң қолымдағы өнімі аздау жергілікті тұқымды қара малды түгел сатып жібер­­дім де, бар қаржыны сүдігер жыр­ту­ға жұмсадым. Ылғалды да дер кезінде жабуға тырыстым. Әри­не, әріптестерімді кінәлаудан аулақпын. Тек еңбек еш бол­мауы үшін ауа райының қабағын көктемнен бастап қадағалаған дұрыс деген пікірімді айтқым келеді.

Тәжірибелі диқан Вадим Вик­торович­тің пікірінің жаны бар тәрізді. Зеренді ауданына қарасты «Асно Көкше» жауап­кер­шілігі шектеулі серіктестігінің агрономы Бауыржан Молдағалиевпен де тілдестік.

– Биылғы егіннің жайы мақ­та­нарлық болмай тұр. Жалқы­ның ғана емес, жал­пының жайын айт­сақ, мынандай көріністің қа­лыптасып отырғанын тілге тиек етуге болады. Жыртылмаған жер­дің егіні жақсы. Оның себебі мынада, жыртылмаған жер болған соң ылғалды топырақтың бойында жақсы сақтап қалды. Ал жыртыл­ған жердің топырағы үлпілдеп тұрды да, құрамындағы ылғал аз уақыттың ішінде ұшып кетті. Мол астықтың негізін ылғал қалайды. Сондықтан ылғалды уақытын­да және мұқият жапқан дұрыс. Диқан қа­уым парға қалдырыл­ған жерден көп үміт күте­тін болса, биыл сол пар алқаптарына егін нашар шықты. Көктемгі егіс уақыты келіп қалғанымен, топырақ кеш жылынды. Дән егу үшін топырақ 10 градусқа дейін жылынуы керек. Кейбіреулер тұ­қымды тереңірек сіңірген ұтады деп есеп­тегенімен, терең егілген дән топырақ жы­лынбаған соң ұзақ уақыт бұғып жатады. Осы уақытта дәннің бойындағы ішкі энергиясы сарқылады, көктеп шығуы қиын болады. Ол көктеп шыққанша топырақтың бетіндегі ылғал кеуіп кетеді. Дегенмен әр жылы ауа райын бақылап, әр­түрлі тәсіл қолданған дұрыс. Ше­телдік тәжірибелерге қараған­да, америкалық диқандар жер­ді жыртпай егу технологиясын қолдана­ды. Соңғы жылда­ры қуаңшы­лық жиі орын алғандықтан, бәлкім бізге де осындай озық технологияны енгізген дұрыс болар. Өткен аптада жауын жауғанымен, астықтың сабағы қатып кетті, – дейді Бауыржан Қайрат­ұлы.

Астық сабағының қатуы Бір­жан сал ауданында – 54,4, Астрахан ауданында – 40 пайыз деңгейінде. Қорғалжын, Шортанды аудандарында да жоғары. Мұндай көріністі Егіндікөл, Ерейментау, Ақкөл, Аршалы аудандарынан да байқауға болады. Демек, бұл аудандарда үміт аздау.

Тұтастай алғанда, ақмолалық диқан­дар қуаңшылық жылдың өзінде агротех­никалық талаптар­ды қатаң сақтағандықтан, ел ырыздығының кемімейтініне се­ніп отыр.

Ақмола облысы