Эфиопия балаларының болашағын сақтау керек

Азаматтық соғыстардағы жағ­дай қайталанды. Қиыншылық әйелдер мен балалардың басына түсті. Әсіресе, қақтығыс айма­ғында және оған жақын аудан­дардағы мектеп оқушылары ауырт­палықтың астында қалды. Сон­дай-ақ олар Covid-19 пан­де­мия­сына байланысты шек­теулердің зардабын тартып отыр. Билік қақтығыс салдарынан 7000-нан астам мектеп қирап, бүлінгенін хабарлады. Сөйтіп, оқу жылында 1,4 миллионнан астам бала сабаққа қатыса алмайды. БҰҰ-ның хабарлауынша, білім беруде шұғыл көмекке мұқтаж қыздар мен ұлдардың 4 пайызын ғана қамту мүмкін болып отыр. Сондай-ақ билік басқа да азаматтық міндеттерді орындауға мұғалімдерді жұмсайтындықтан, соғыс басқа аймақтардағы білімге әсер етуі мүмкін.

Қақтығыс салдарынан қор­ға­ныс шығыны өсіп, білім беруге бө­лінетін бюджет қаражаты сон­­да жұмсалады. Елде 2021-2022 ­жыл­ға арналған бюджетте қорға­ныс шығысының үлесі 0,5 пайыз­ға өсті. Бұл әскери шығыстар­дың номиналды құнының үш­тен бір бөлігіне тең. Ал білім беруге жұмсалатын қаражат 0,2 пайызға төмендеді. Егер үкі­мет білім беруге жұмсалатын қар­жыны сақтап қалуға тырыс­са да, ол жалақысы төмен мұға­лімдер үшін жеткіліксіз. Өйт­кені, қаржыландыру мен ұсыныс қиын­дығы салдарынан инфляция 30 пайызға өсті. Бұл мұғалімдердің рухын түсіріп, жігерін жасытатыны сөзсіз.

Әлемде жасалған эмпи­ри­ка­лық зерттеулер қақтығыс білім мен сауаттылыққа айтар­лықтай те­ріс әсер ететінін көр­сетеді. Со­ғыс сондай-ақ білім берудегі айыр­ма­­шылық, гендерлік алшақтық се­­кілді теңсіздікті күшейтеді. Са­йып келгенде, мұның бәрі білім мен экономикалық мүмкіндікті әл­сіретіп, оның теріс салдары бір­неше ұрпаққа жалғасады.

Эфиопиядағы қазіргі қақты­ғыс­қа қатысы бар аймақтар ондаған жыл­дан бері азаматтық және мем­ле­кетаралық соғыстарды бастан өткерді. Эфиопия – Эритрея соғы­сының балалар денсаулығы мен біліміне әсерін зерттеу жүр­гізілді. Онда мектептен қалып, дұ­рыс та­мақ­танбау зардап шеккен аймақ­тардағы балалардың білім беру нә­тижелеріне айтарлықтай әсер ет­кенін көрсетеді. Өкінішке қа­рай, 80- жылдары балалық шағы мен мектепте оқитын кезі аза­маттық соғыс­қа тап келгендер 33 жыл­дан кейін балаларының тура сондай сынақты бастан өткергеніне куә болды.

Қиындықтарға қарамастан, Эфио­­пияны бастауыш білімді бар­шаға ортақ еткені үшін мақтай ала­мыз. Бұл соңғы азаматтық со­ғыс­тан келген зардаптың өтемі іспетті. Өкінішке қарай, қазіргі со­ғыс көптеген мектепке зиян ти­гізіп отыр. Осылайша, оқу ордалары білім сапасын жақсартып, құ­рылымдық қиындықтарды еңсе­­рудің, пандемияның балалар білі­міне әсерін қалпына келтірудің орнына соғыспен әуре.

Қақтығыстың ұзаққа созылатын салдарын жоюдың бір жолы – зардап шеккен, осал топтардың білім алуын сақтауға инвестиция салу. Мұндай бағыттағы жұмыс көпте­ген баланың бұрыс бағытқа түсіп кетуінен қорғайды. Халықара­лық қоғамдастық Эфиопиядағы со­ғыстан зардап шеккен аудандарға азық-түлік жеткізуін жалғастыра отырып, қақтығыс аймағындағы балалардың білім алу мүмкіндігін сақтауға кірісуі қажет.

Даму ұйымдары қақтығысты тоқтату барысындағы келіссөздер­де білім беруге халықаралық қара­жат бөлуді алға тартуы қиынға со­ғуы мүмкін. Бірақ 2005 жылғы дау­­лы сайлаудан кейінгі зорлық-зом­былықтан кейін донорлар ел би­лігіне қаражатты тікелей бермей, орталықтандырылмаған меке­мелер арқылы маңызды қыз­мет­терге қаражат бөле алды. Бұл соғысты тоқтатуға бағытталған бү­кіл әрекет балалардың өмірі мен білім алу мүмкіндіктерін қалпына келтіргенде ғана пайдалы, ал эконо­микалық санкциялар салынса, мектепке қаражат бөлінбей, инфляция күшейіп, мұғалімдердің нақты табысы төмендейді.

Бастысы, соғыс адам шығы­ны­ның нақты санымен немесе аштыққа ұшыраған тұрғындар санымен шектелмейтінін бүкіл тарап ескеруге тиіс. Қазіргі қақтығыстың салдары болашақ ұрпаққа да теріс әсерін тигізеді. Себебі миллиондаған балалар білім алу құқығынан айырылды. Осы үшін саясаткерлер де жауап беруге тиіс.

Биниам БЕДАССО,

Лондондағы Жаһандық даму орталығының аға ғылыми қызметкері

Copyright: Project Syndicate, 2021.

www.project-syndicate.org